شمس به مثابه فقیهی اصولی که به گفته خودش به جمله معروف «مَن لا أصول له لا فقه له» از آیت‌الله میلانی باور داشت، در مقدمه‌ای که برای «مشکاه الأصول» نگاشته است، مرکب بودن انسان از جسم و روح را مقدمه توجه به اخلاق و اعتقادات در کنار احکام در نظر می‌گیرد و با جستجویی مختصر در آیات و روایات نشان می‌دهد در کتاب و سنت، فقه منحصر در احکام به کار نرفته است.
شبکه اجتهاد: آیت‌الله سید حسین شمس خراسانی که دیشب در سن ۹۴ سالگی در ترکیه درگذشت، متولد مشهد و استاد برجسته حوزه‌های مشهد و قم بود. از حدود ۱۲ سالگی تحصیلات حوزوی را در مدرسه نواب مشهد آغاز کرد و سال‌ها در مشهد، تهران و قم نزد فقهای بزرگی چون حضرات آیات شیخ‌‌هاشم قزوینی، سید احمد خوانساری، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، سید حسین بروجردی، امام خمینی، علامه طباطبایی، سید‌‌هادی میلانی و علامه طباطبایی درس خواند.
تأثیرپذیری از مدرسه معارفی میرزای اصفهانی او را از آموختن فلسفه مشاء و صدرا بازنداشت و شرح اسفار و شرح اشارات را محضر آیات سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و دکتر مهدی حائری یزدی آموخت. نقل است که ایشان به همراه استاد سید جلال‌الدین آشتیانی و شخصی دیگر، درس خارج کفایه خصوصی علامه طباطبایی را درک کرده‌اند.
بازگشت ایشان به مشهد برای ازدواج و فراهم کردن مقدمات سفر به نجف در اواخر سال ۳۳ با حضور آیت‌الله میلانی در مشهد و آغاز دروس این مرجع تقلید در مشهد همزمان شد که ایشان را از مهاجرت به نجف منصرف کرد. شرکت در درس آقای میلانی او را از شاگردان مورد توجه ایشان قرار داد. بنا بر گفته نویسنده «مشکاه الأصول» در مقدمه کتابی که تقریرات استادش آیت‌الله شمس است، آیت‌الله میلانی مدرسه اصولی استادش آیت‌الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی را برای شاگردش آیت‌الله شمس به یادگار گذاشت. آقای شمس همزمان در این دوران به تدریس سطوح عالی و نیز خارج اصول و مباحث کلامی اشتغال داشت. پس از ارتحال آیت‌الله میلانی به قم رفت، اما پس یک سال به مشهد بازگشت و در نهایت تیرماه سال ۵۹ به قصد اقامت دائمی در قم به آنجا بازگشت و تدریس خارج فقه و اصول و مباحث اعتقادی و تفسیر قرآن را از سر گرفت.
تقریراتی از دروس ایشان منتشر شده است که چاپ‌های متعدد دارند. سه کتاب «التوحید بین الفلسفه المادیه و المدرسه العرفانیه»، «التوحید بین براهین الفلسفه و أدله المتکلمین» در دو جلد و «مشکاه الأصول: محاضرات أصولیه حول تنبیهات الاشتغال و الاستصحاب» در سه جلد، تقریرات انتشاریافته از ایشان به قلم آقای سید ضیاء الخباز برادر آیت‌الله سید منیر الخباز است که از عالمان عربستانی مقیم ایران بوده‌اند.
شاید مهم‌ترین کتابی که که آقای شمس نوشته و البته مشهورترین کتاب میان محققان است، «الأمر بین الأمرین» باشد که در ۸ فصل تنظیم شده است. فصل اول تا هفتم به تبیین و نقد نظریات اشاعره، حکما، عرفا، عدلیه معتزله و شیعه و بیان ویژه آخوند خراسانی پیرامون جبر و تفویض پرداخته و در فصل هشتم نظریه الأمر بین الأمرین را بر اساس ادله عقلی و نقلی اثبات کرده است.
شمس به مثابه فقیهی اصولی که به گفته خودش به جمله معروف «مَن لا أصول له لا فقه له» از آیت‌الله میلانی باور داشت، در مقدمه‌ای که برای «مشکاه الأصول» نگاشته است، مرکب بودن انسان از جسم و روح را مقدمه توجه به اخلاق و اعتقادات در کنار احکام در نظر می‌گیرد و با جستجویی مختصر در آیات و روایات نشان می‌دهد در کتاب و سنت، فقه منحصر در احکام به کار نرفته است. همان‌گونه که عمل به احکام در سعادت و شقاوت انسان نقش دارد، باور داشتن به اصول اعتقادی و کسب فضیلت‌های اخلاقی تعیین‌کننده سعادت و شقاوت آدمی است. او در ادامه با تصریح به این مطلب که فقه از کتاب طهارت گرفته تا دیات بیانگر وظایف ساحت فردی و اجتماعی زندگی انسان بوده که اجرای کامل آن مدینه فاضله و بهشتی کوچک را پدید می‌آورد، اما تا امروز بشر شیرینی کامل اجرای احکام الهی را نچشیده و پیش و پس از اسلام در هیچ دورانی آثار سودمند آن برایش حاصل نشده است.
مرحوم شمس باور داشت که اهتمام شارع مقدس نسبت به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر برای پیشگیری و بازدارندگی پیش از تکرار عمل منکر است؛ چرا که تکرار منکر افزون بر مفاسدی که به دنبال دارد، باعث ریخته شدن قبح منکر و از بین رفتن حدود الهی و بی‌مبالاتی نسبت به آن حدود خواهد شد.
از توصیه‌هایش این بود که ریشه همه مشکلات دنیوی، بیماری‌های روحی همچون ریاست‌طلبی و مال‌دوستی است. آفرین بر کسی که به آیه «و ابتغ فیما آتاک الله الدار الآخره» عمل کند و علم و مال و عزت و مقامی را که خدا به او عطا کرده است، وسیله تحصیل آخرت قرار دهد، نه چیز دیگر.
آیت‌الله شمس شاگردان فراوانی تربیت کرد که برخی از آنها همچون آقایان شهیدی زنجانی، گنجی و مختاری از استادان و محققان شاخص حوزه قم محسوب می‌شوند. وی چند ماه پیش برای تأسیس یک مرکز دینی شیعه به ترکیه مهاجرت کرد و دیشب در سن ۹۴ سالگی در این کشور درگذشت. / مجموعه خبری راوی
