اختصاصی شبکه اجتهاد: در جلسه گذشته پیرامون چرایی گفتگو از حوزه‌های حدیثی، هدف از شناخت گذرگاه‌های حدیث، شیوه بحث و سرفصل‌های بحث سخن گفتیم.
تتمه: یونس بن عبدالرحمن
پیرامون یونس نکاتی بیان شد و نکاتی اینک بیان می‌کنیم. او در طبقه سوم اصحاب اجماع است و یکی از چهار نفر از اعضاء اصلی این طبقه نیز هست.
یونس متعلق به کدام اقلیم جغرافیایی است؟ در منابع رجالی شیعه به قمی بودن او یا حتی به ارتباطش با قمی‌ها مطلقا اشاره نشده است. حتی از گزارش ۱۲۰۸ نجاشی و برخی گزارشات با توجه به مشایخ و مرتبطین با او می‌توان دریافت او بغدادی است یا حداقل فراوان در بغداد بوده است. «احمدبن محمد بن عیسی» که قمی است، او را تخریب کرد و البته در نهایت توبه کرد.
از مشایخ یونس می‌توان به عبد الله بن سنان و عبدالله بن مسکان و از شاگردان وی نیز می‌توان به محمدبن عیسی بن عبید اشاره کرد که همه بغدادی هستند.
گزارش حسن بن موسی نوبختی در فرق الشیعه، منشاء قول به قمی بودن یونس است که شاهدی تاریخی ندارد.
به نظر می‌رسد هیچ پدیده تاریخی نمی‌توانسته منشا این خطا شود جز یک اتفاق. عبدالعزیز بن مهتدی اشعری قمی «وکیل الرضا و خاصته» بود و به نقل ابن شاذان «کان خیر قمی رایته» بود. او پس از سوالی از امام رضا علیه السلام، از سوی امام به یونس بن عبدالرحمن ارجاع داده می‌شود. این امر سبب شده که برخی توهم کنند یونس، قمی است. در حالیکه هیچ شاهدی بر سفر یونس به قم نداریم چه رسد به اینکه بگوییم قمی باشد.
ادامه بحث
شروع حیات حدیثی حوزه قم با نگاه به اشعری‌ها
در این بخش، چند نکته بیان می‌شود:
۱- قمیون در تمام دوران امام باقر تا پایان دوره امام عسکری علیهم السلام، با امامان مرتبط بوده‌اند. با اینکه قم ریزه خوار کوفه است، اما گاهی شانه به شانه و گاهی جلوتر از کوفه نیز هست.
۲- برخی قمیون دارای ارتباط ویژه با امام هستند.
عیسی بن عبدالله بن سعد اشعری قمی از سوی امام «منا اهل البیت» خوانده شده است. دیگرانی را نیز اشاره خواهیم کرد.
مدخل عیسی بن عبدالله در رجال کشی و مدخل برادر وی که عمران بن عبدالله بن سعد اشعری است نیز مدح این دو برادر را می‌رساند (ص۳۳۱و۳۳۲و۳۳۳).
۳- نقش پررنگ قمی‌ها در انتقال میراث حدیثی مشهود است که در این میان، نقش چند نفر بیشتر است: احمدبن ادریس، محدبن حسن صفار، سعدبن عبدالله و احمدبن محمد بن عیسی که زعیم ایشان بود. سایرین به این پررنگی نیستند.
۴- عامل اعتباربخشی به بخشی از میراث حدیثی شیعه
برخی تولیدات حدیثی شیعه شاخص هستند؛ مانند کتب سی گانه حسین بن سعید اهوازی. جامعیت و غنای آثار وی سبب این شاخصیت است. از دیگر عوامل اعتباربخش این کتب راوی آن است. نسخه احمد بن محمدبن عیسی اشعری قمی از این کتب سی گانه، مورد اقبال بزرگان حدیثی بوده است (رجال نجاشی ص۵۹).
۵- زعامت علمی جامعه شیعه
عبارت «شیخ هذه الطائفه» در کلام نجاشی برای دونفر استفاده شده است که هر دو قمی اشعری هستند. یکی محمد بن احمد بن داودبن علی و دیگری سعدبن عبدالله. این عبارات به سادگی خرج نمی شده است.
۶- عدم راه یابی روات اشعری به رجال ابن غضایری به عنوان تضعیف (نیز در دیگر کتب رجالی).
بدانیم که رجال ابن غضائری کتاب الضعفا نیست. کل این کتاب ۱۵۹ مدخل دارد (نجاشی بیش از ۱۳۰۰ مدخل دارد). این ۱۵۹ نفر در چهار گروه جای داده شده اند:
– تضعیف
– خرده گیری (مثل روی عن الضعفا)
– تعدیل کردن تضعیفات گذشته (مثل محمد سمان)
– دیگران تضعیف و او تطهیر کرده (مثل محمدبن اورمه)
در کل این۱۵۹ نفر، یک اشعری نمی بینیم که تضعیف شده باشد.
آغاز بررسی راویان (عبارت خوانی):
آدم بن عبدالله قمی (برقی ص۲۷؛ رجال طوسی ص۱۵۶)
اسحاق بن عبد الله بن سعد اشعری(برقی؛ نجاشی۷۳؛ رجال طوسی مدخل۱۸۳۸)
این دو عنوان، از روات قمی هستند.
چند نکته:
– رجال برقی، بر اساس طبقه روات نگاشته شده است.
– شیخ، اصحاب الصادق را از رجال ابن عقده گرفته است و در انتهای هر مدخل، از غیر ابن عقده نیز نقل می‌کند.
-کتاب رجال ابن عقده از قدیمی ترین منابع رجال پیراشیعی است. بیش از نیمی از حجم رجال شیخ از اصحاب الصادق است. فقط ۸ نفر از ایشان توثیق دارند که دو نفر سنی‌اند.
ادامه دارد …
