شبکه اجتهاد مسلماً برای خودش اهداف و سیاست‌هایی را تعریف کرده است و با توجه به اینکه در مهد تغییر و تحولات فقهی که قم باشد هم نیست و از جایی مثل مشهد، فعالیت‌ها را رصد می‌کند (اگرچه ایادی مختلفی در قم دارد)، تا همینجا هم خیلی موفق بوده است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: بیش از ده سال، از عمر بزرگ‌ترین سایت فقهی حقوقی کشور می‌گذرد. در پایان سال ۹۷، فرصت مناسبی است تا موفقیت‌ها و ضعف‌های اجتهاد را به بحث بگذاریم. حجت‌الاسلام علی رحمانی، مدیر مرکز تخصصی آخوند خراسانی، علاوه بر تسلط بر فقه و آشنایی با رسانه، مدتی نیز عضو شورای سردبیری اجتهاد بوده است. همه این نکات، وی را یکی از بهترین افراد برای اظهارنظر در رابطه با نقاط ضعف و قوت اجتهاد قرار داده است. مشروح گفتگو با وی، از نگاه شما می گذرد.
اجتهاد: نظر شما در مورد سایت شبکه اجتهاد به‌عنوان تنها سایت تخصصی کشور درزمینهٔفقه و اصول، چیست؟ آیا لزومی به پوشش اخبار فقهی و تولید محتوای رسانه‌ای در عرصه فقه وجود داشته و شبکه اجتهاد تا چه مقدار توانسته این خلأ را پر کند؟
رحمانی: من سعی می‌کنم هرروزه از این سایت بازدید کنم. به‌عنوان یک سایت خبری علمی، در مقایسه با سایر سایت‌هایی که در حوزه فقه، عمل می‌کنند، سایت موفقی به نظر می‌رسد. البته این حرف به این معنا نیست که در حد مطلوبی قرارگرفته است، بلکه می‌تواند رشدی بیشتر از این داشته باشد و هنوز ابتدای راه است. برای سنجش جایگاه شبکه اجتهاد در مقایسه با شبکه‌های مشابه، نیاز به یک مطالعه دقیق است تا بشود واقع‌بینانه‌تر نسبت به آن صحبت کرد. الآن حرف‌های من حدس شخصی است ولی در مقایسه با نمونه‌های مشابه آن‌که کارهای خبری می‌کنند، آنچه شبکه اجتهاد انجام می‌دهد، پیشگاه است. به لحاظ علمی هم فعالیت‌های خوبی صورت گرفته است؛ یعنی عملاً یادداشت‌های روزش که به لحاظ برخی وقایع به هنگام نگاشته و منتشر می‌شود و فایل‌های غنی که در قالب مجلات الکترونیکی مشاهده می‌شود و همچنین گزارش‌های توصیفی راجع به نشست‌ها، همایش‌ها، کارگاه‌های مرتبط به حوزه فقه و حتی دفاع پایان‌نامه‌ها، درمجموع فعلاً خوب و قابل‌قبول است. به نظر می‌رسد چنین سایتی در حوزه فقه لازم است؛ اما هر چه قدر به پوشش سطح مباحث فقهی نزدیک‌تر بشود و بتواند ابعاد تقریباً وسیع‌تری را در حوزه فعالیت‌های مرتبط با حوزه فقه، در مجموعه کشور پوشش بدهد، مسلماً می‌تواند هم میزان تأثیرگذاری را افزایش بدهد و هم بعد رؤیت پذیری را بیشتر کند.
به نظر من، شبکه اجتهاد هنوز به آن حد مطلوبی که از آن انتظار می‌رود نرسیده است. مثلاً گاهی اوقات، نشستهای مؤسسه فهیم پوشش داده می شود ولی فایل متنی آن کامل نیست. اگر شبکه اجتهاد بتواند در این حوزه‌ها ورود پیدا کند یا فعالیت‌های دقیق‌تر و واقعی‌تری نه انتزاعی انجام دهد؛ یعنی رخدادهای فقهی یا مسائلی که نیاز به بررسی دقیق و پاسخ مجتهدان و فقیهان دارد را منعکس کرده و حجم این قبیل فعالیت‌ها افزایش پیدا کند، به‌احتمال‌زیاد نویسندگان و پژوهشگران و اساتید حوزه، اقبال بیشتری به این سایت خواهند داشت. گاهی برخی از اخباری که در شبکه اجتهاد منتشر می‌شود، خیلی ارتباط با فقه ندارد.
اجتهاد: نقاط قوت شبکه اجتهاد چیست؟
رحمانی: یکی از مهم‌ترین جنبه‌های قوت فقه، قلمرو دامنه‌ای است که امروزه برای فقه تصور می‌شود و شبکه اجتهاد سعی کرده که آن‌ها را با توجه به تنوعش پوشش دهد، مثل حوزه هنر و رسانه، حوزه اقتصاد و امور مالی، مسائل مربوط به امور پزشکی، مسائل مربوط به فقه سنتی و فقه نظام.
این تنوع و قلمروی که موردتوجه قرارگرفته است از نقاط قوت این سایت است. نکته دیگری که برای شبکه اجتهاد نقطه قوت محسوب می‌شود، به هنگام بودنش نسبت به انعکاس برخی وقایع است.
آشنایی افراد مختلف، و فقه پژوهان مختلف در سطوح متفاوت با این عرصه، نکته بعدی است. ورود به بعضی از موضوعات چالشی که امروزه بیشتر ممکن است مورد ابتلا باشد مثل پوشش مناسب رابطه طب اسلامی با فقه، از نقاط قوت اجتهاد است یا برخی از اتفاقاتی که در عرصه اقتصادی کشور می‌افتد و شبکه اجتهاد، نسبتاً پوشش مناسبی می‌دهد. وجود برخی از فعالیت‌های پیرامونی که به نظرم شبکه اجتهاد مُبدع آن بود مثل فایل‌های غنی‌شده‌ای که در قالب مجلات الکترونیکی منتشر می‌شود نیز از این دست است. وجود اخبار دست‌چین شده‌ای که مرتبط با حوزه مرجعیت شیعه است، به‌طور کاملاً آنالیز شده و مناسب هم از نقاط قوت و جنبه‌های قوی شبکه اجتهاد است.
به لحاظ بصری و نوع صفحه‌آرایی‌ها و لایه‌های مختلفی که وجود دارد و زیبایی‌های بصری هم مجموعه خوبی فراهم‌شده، به طوری که وقتی کاربر به این سایت مراجعه می‌کند، احساس راحتی می‌کند و با سایت همراه می‌شود و زود یاد می‌گیرد. این امر جزء جنبه‌های مثبت شبکه‌های اجتهاد به‌حساب می‌آید.
اجتهاد: نسبت به بعضی از موضوعات فقهی، هم از موافقین و هم از مخالفین، گزارش‌هایی تهیه می‌شود. آیا این مسئله در سایت ملموس بوده است؟
رحمانی: نوع سایت‌هایی که با فقه مرتبط هستند، ممکن است این ظرایفی که در شبکه اجتهاد وجود دارد را ملاحظه نکنند. مثلاً شاید خیلی بین فقه سنتی و با فقه نظام با ابعاد وسیعش و تفاوت آن با فقه تمدنی و تفاوت این‌ها با فقه مقارن و حدومرزهایی که بر اساس روش و موضوع و نوع جنس موضوعات مسائل از یکدیگر تفکیک می‌شود، تفاوت قائل نشوند. انتظار هم نمی‌رود که یک سایت خبری مرتبط با عرصه فقه به این امور توجه داشته باشد؛ اما وقتی بُعد علمی را به سایت اضافه کنیم و دست‌اندرکاران آن نیز از طلابی باشند که با عرصه فقه آشنا هستند، توقع می‌رود که این تفکیک‌ها و مرزبندی‌ها به‌روشنی صورت بگیرد. این مطلب هم در شبکه و هم در محصولات شبکه یعنی مجلات الکترونیک کاملاً مشخص است. مثلاً در بحث‌های سنتی، موافق و مخالف را ملاحظه می‌کند. ورودش به عرصه‌های جدید که بعضاً جنبه افق گشایی دارد و برای قشر دانشگاهی خیلی جذاب‌تر است و امروزه شاید به‌صورت غیرصریح در لایه‌هایی از پژوهشگران مطرح است مثل فقه شهر و شهرسازی هم خیلی جالب است.
نکته‌ای که هست اینکه ما اگر بخواهیم سطح بعضی از محصولات را ارتقاء بدهیم، باید با افراد سطح بالاتر، گفتگو داشته باشیم. گاهی احساس می‌شود که نسبت به بعضی از مصاحبه‌ها افراد با تسامح و تساهل برخورد می‌شود. شما مجموعه‌ای از مصاحبه‌های خوب را تهیه می‌کنید و دراین‌بین یک نفر با دقت کافی به پرسش‌ها پاسخ نداده است و این درمجموع تأثیر می‌گذارد. شاید اقتضای کار رسانه‌ای و خبری همین باشد که هرکسی هر مقدار سخنی که دارد، همان منتشر شود ولی درمجموع ممکن است در وزانت کار تأثیرگذار باشد.
اجتهاد: نقاط ضعف شبکه اجتهاد را در چه اموری می‌بینید؟
رحمانی: شبکه اجتهاد مسلماً برای خودش اهداف و سیاست‌هایی را تعریف کرده است و با توجه به اینکه در مهد تغییر و تحولات فقهی که قم باشد هم نیست و از جایی مثل مشهد، فعالیت‌ها را رصد می‌کند (اگرچه ایادی مختلفی در قم دارد)، تا همینجا هم خیلی موفق بوده است. اما به نظرم می‌تواند بُعد علمی این سایت افزایش پیدا کند. اگر گاهی اوقات متون و یادداشت‌های کوتاه علمی‌تری منتشر شود که صرفاً از باب انعکاس چالش نباشد و منتقل‌کننده مباحث دقیق و پژوهشی باشد، می‌تواند برای آینده شبکه اجتهاد، یک وجه جاذبی باشد.
نکته بعدی هم این است که اگر بشود کتب مختلفی که در حوزه‌های متعددی که شبکه اجتهاد برای خودش تعریف کرده است، معرفی شود، ولو به‌عنوان یک منبع شناسی در قالب یک گزارش توصیفی مختصر، بسیار کمک‌کننده است. ما در عرصه نگارش نیاز داریم که فقه پژوهان با منابع مناسب موضوعات موردپژوهششان آشنا باشند و جایی هم باشد که این موضوعات را عرضه کند.
از طرف دیگر اگر پوشش خبری نسبت به اتفاقات جهان اسلام و حداقل برخی از مراکز معتبر مثل الازهر و برخی از فعالیت‌های سلفی‌ها انجام شود، بسیار مناسب است. البته این بخش در سایت هست ولی خیلی کمرنگ است. اگر این کار به‌عنوان دستورالعمل قرار بگیرد، می‌تواند از نقاط قوت شبکه اجتهاد باشد.
گاهی اوقات در سایت دیده‌ام که شخصیت‌های تأثیرگذار عربی اگر حرفی زده باشند، منعکس می‌شود. منظور من از این پوشش اما، یک پروژه مستمر است تا ملموس باشد. به‌هرحال فقه مقارن در جامعه ما در حال رشد است و آشنایی اساتید ما با این فقه مقارن بسیار راهگشاست. البته اصول مقارن هم همین‌طور است.
گاهی اوقات می‌بینیم که دوستان، خبر یا بحثی را از علوم وابسته و مرتبط با فقه و عرصه اجتهاد منتشر می‌کنند؛ اما تقریباً در برنامه‌های دوستان بُلد می‌شود و در هفته می‌بینید که متنوع تکرار می‌شود و گاهی اوقات در اخبار هم مطرح می‌شود. مثلاً در حوزه رجال یا حدیث، هم‌زمان یک اتفاقاتی را در عرصه خبر هم منتقل می‌کنند ولی بار فقهی آن، خیلی زیاد و دقیق نیست. چند نمونه فعالیت این‌طوری کنار یکدیگر به‌صورت اتفاقی قرار می‌گیرد و انسان حس می‌کند که سایت اجتهاد در هفته گذشته خیلی تنزل پیداکرده است. موضوعات فقهی کم شده است و بار محتوایی هم چون از ناحیه متخصصان نبوده خیلی فنی نیست. به نظرم اگر دوستان در تناسب بارگذاری مباحث مربوط به عرصه فقه رصد و مراقبت کنند که این حالت برای مخاطب ایجاد نشود، بسیار مناسب است.
اجتهاد: اگر در مورد ارتقاء کیفی سایت پیشنهادی دارید بفرمایید.
رحمانی: به نظرم بهترین کار مقایسه سایت اجتهاد با شبکه‌های مشابه است که وجوه قوت و ضعف شبکه در مقایسه به دست بیاید. آن موقع راحت‌تر می‌توان سیاست‌گذاری کرد و تصمیم گرفت.
