پرونده ویژه «حجاب؛ تکلیف یا قانون؟» با آثار و گفتارهایی از سیداحمد مددی‌موسوی، سیدمحمدعلی ایازی، محمدرضا زائری، مهدی مهریزی، مجتبی الهی‌خراسانی، محمدحسین ترکاشوند، حسین سوزنچی، زهر رجبیان و دیگر اساتید و فضلا به همت «شبکه اجتهاد» منتشر شد.
شبکه اجتهاد: در بحث فقه و حقوق زنان، حفظ چارچوب‌های روشمند فقهی و درعین‌حال پاسخ به مسائل نو پیدا، موجب نگاهی دوباره به احکام و تکالیف و حقوق خانواده ـ اعم از همسران، والدین و فرزندان ـ و زنان شده است. این نگاه تازه، آثار تازه و مباحثات جدیدی را در حلقه‌های تفکر اسلامی به‌ویژه فقه، پدید آورده است. در کشور ما سه رویکرد متمایز نسبت به این مقوله به چشم می‌خورد:
رویکرد اول، دغدغۀ پژوهشگران دین‌باوری است که از موضع فقهی، نگران حفظ میراث فقهی هستند. به عبارت واضح‌تر، آنها نگران وجاهت و اعتبار آرای فقه شیعه در گذشته تاریخی آن هستند.
این تأکید بر روش و میراث فقهای سلف، غالباً به تداوم فضای موجود در فقه، و تاحدی خودداری از بازنگری یا توسعۀ مباحث فقه و حقوق زنان شده است.
البته از سوی دیگر، این نگاه موجب شده تا مداقه‌های تازه‌تری در تراث فقهی ما صورت گیرد و مستنداتِ مشهوراتِ تاریخی فقه و فقیهان شیعه، بازیابی شود و نقاط خلأ و قوتِ این نظریه‌ها و استدلال‌ها، بیش از پیش روشن گردد.
اما در هر صورت باید اذعان داشت که چنین رویکردی به لحاظ توسعه علم، نگاه ایستا و تا حدّی مقاوم در برابر توسعه مسائل و تغییر نتایج را در فقه تکالیف و حقوق زنان و خانواده پدید آورده و لذا به اندازه حجم مطالبات، پاسخگوی تنوع نیازها و تفاوت اقتضائات به نظر نمی‌رسد.
رویکرد دوم، رویکردی است نگران و دغدغه‌مندِ پاسخگویی به مطالبات روز جامعه. در این رویکرد، عصری شدن آراء و مدرن‌سازی نظریات، اولویت اول به نظر می‌آید و ادبیات مباحثات علمی در آن، مرتبط با جریان‌های فکری روز تنظیم می‌شود. از این رو تلاش می‌کند مقبولیت احکام اسلامی را از رهگذر همنوایی با عقلانیت معاصر و در رقابت با اندیشه‌های رایج فمنیستی، تأمین کند. البته اندیشه‌های فمینیستی در غرب، صورت تعدیل یافته‌تری به خود گرفته اما در کشور ما، همچنان فمنیسم کلاسیک بر ادبیات و مطالبات فمنیست‌ها ـ و به قول خودشان فعالان حقوق زن ـ همچنان غلبه دارد. از این رو این رویکرد در پی آن است تا همچنان اعتبار فقه و نمود عقلانی آن را در مواجهه با این فضا حفظ کند.
گرچه این نگاه، در محافل نواندیش ـ حتی حوزوی ـ طرفداران زیادی دارد و از نگاه آنها از روش علمی و چارچوب فقهی کافی برخوردار است، اما قوت مستندات و استدلالات آنها نیازمند تأمل می‌نماید و به نظر می‌رسد در این رویکرد، دست‌کم روش فقهی سنتی ـ که به فقه جواهری شهرت یافته ـ چندان مراعات نشده باشد.
رویکرد سوم اما در میانه این دو حرکت می‌کند؛ از سویی با درک مشکلات علمی و چالش‌های نظری در فقه و حقوق زنان، آن را نیازمند بازنگری می‌بیند. اما از سوی دیگر تلاش دارد چارچوب مبانی مسلم فقهی را فراخ‌تر ترسیم کند تا بتواند مشهورات فقهی را در همان چارچوب، نقد کند و با حفظ ادبیات و روشمندی فقه معاصر، بتواند پاسخ‌هایی نسبتاً بی‌طرفانه و مستقل از ذائقه عصری، ارائه دهد. البته این که این مدعا چقدر جامه عمل پوشیده، نیازمند بررسی بیشتر است.
پرونده ویژه «حجاب تکلیف یا قانون» با توجه به رویکردهای مطروحه در سه بخش گفتگو، یادداشت و گزارش، سراغ اساتید و صاحب نظران این عرصه رفته و این مهم را از منظر فقهی، حقوقی و روایی به بحث گذاشته است.
سخن آغازین: «الزام قانونی حجاب»؛ رویکردها و پرسش‌های اساسی/ مجتبی الهی خراسانی
گفت‌وگو:
برخی از روایات پوشش و حجاب را نمی‌فهمیم!/ سید احمد موسوی مددی
اجبار بر حجاب، اقتدار حکومت را زیر سؤال می‌برد/ سید علی‌نقی ایازی
کراهت چادر مشکی، ژست روشن‌فکری است!/ سیدمحمدصادق علم‌الهدی
پوشش اجـمالی سر، کارکرد شرعی نداشته است/ امیرحسین ترکاشـوند
بدحجابی؛ ناهنجـــاری اجـــتماعی یا گناهی مذهـــبی؟/ مهدی ابراهیمی
«خمار» به معنی پوشش سر است، نه چیز دیگری/ زهره رجبیان
الزام بر حجاب، منافاتی با آزادی بشر ندارد/ محمدحسن حائری
حجاب، ضرورت فقهی نیست!/ مهدی مهریزی
یادداشت:
کاش همه‌‌ی گناهان، بدحجابی بودند!/مصطفی درّی
چیستی حجاب و ماهیت مخاطبانش/ محمدرضا زائری
حکم نگاه کردن به زنان بدحجاب/ یاسر امینیان
حد پوشش زنان در مقابل محارم/ علی شریفی
«پوشـش» و مـسئولیت حکومت در فقه اهل تسنن/ محمدهادی فاضل
گزارش:
الزام فقهی و حقوقی حجاب(نشست علمی)/ مهدی مهریزی
حجاب و پوشش بانوان در ادیان ابراهیمی/ علی شریفی
حجاب و پوشش بانوان در ایران باستان/ یاشار صدری
حجاب در کتب شیعی
نقد یک کتاب:
نقدی تفصیلی بر کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)/ مجید دهقان
حجاب در آیات و روایات/ حسین سوزنچی
پرونده ویژه «حجاب؛ تکلیف یا قانون» را در اینجا ببینید.
