به نظر می‌رسید در هوش مصنوعی می‌توانیم فراتر از این حرکت کنیم تا جایی که بعضی آن را به مجتهد الکترونیکی تعبیر می‌کنند اما ما به آن قائل نیستیم و فکر می‌کنیم این یک مجتهدیار الکترونیک است که می‌تواند به‌عنوان مثال تناقضات یک فقیه را در فتاوی مختلف استخراج و گوشزد کند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شهریاری، استاد حوزه علمیه قم و رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در گفتگویی با حوزه پیرامون مهم‌ترین پروژه‌ها و تولیدات مرکز نور از جمله «کلان برنامه رجال» سخن گفت و اظهار داشت: از ابتدای تأسیس مرکز بخش رجال مشغول به فعالیت بوده است و مؤسسان معتقد بودند که کامپیوتر خیلی می‌تواند در حوزه علم رجال به حوزه علمیه کمک کند و کمک اثربخش و فراگیری داشته باشد. بر این اساس برنامه‌های درایه النور، منابع رجالی صدوق (اسانید صدوق)، معجم رجالی مرحوم آیت‌الله خویی و کتب اربعه را اجرا کرده بودیم، اما این‌ها برنامه‌های متفرقی بودند که یک محقق در تحقیق باید به تک‌تک آن‌ها مراجعه می‌کرد تا اطلاعات نهایی را به دست آورد.
وی افزود: الآن موفق شده‌ایم نسخه‌ای از درایه را عرضه کنیم که مجموع این اطلاعات به‌علاوه تعدادی کتب رجالی جدید و منابع سندی جدید از جمله ۱۰۰ کتاب از منابع بحارالانوار را در خود جای می‌دهد. این اثر به‌زودی عرضه خواهد شد. نسخه‌ای از آن تابستان جاری و نسخه‌ای سال آینده عرضه خواهد شد.
رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به دو آثار «جامع تفاسیر» و «جامع احادیث» اشاره داشت و گفت: در میان آثار استقبال خیلی گسترده‌ای از جامع تفاسیر شد که یک تولید فاخر در کشور محسوب می‌شد و هنوز هم جزو پرمخاطب‌ترین برنامه‌های مرکز نور است، همچنین جامع احادیث نسخه ۳٫۵ آن بسیار مورد استقبال است.
شفافیت و روشنگری در حوزه معنایی حدیث
شهریاری با اشاره به آثار جدید در حوزه حدیث و تاریخ افزود: در حوزه حدیث اثر جدیدی داریم که می‌توانیم تعدادی از احادیث اهل سنت را در کنار احادیث خودمان تجمیع کنیم که باعث یک نوع شفافیت و روشنگری در حوزه معنایی حدیث می‌شود. اگر حدیث اهل سنت را در کنار شیعه تجمیع و عرضه کنیم از کارهایی خواهد بود که اثرات خیلی عمیقی در آینده محتوا شناسی مفاهیم به دست آمده از اهل بیت(ع) خواهیم داشت.
این استاد حوزه علمیه ادامه داد: اهل بیت(ع) در یک کرانه تاریخی مطالب و متحواهایی را فرموده‌اند. هرچه بتوانیم ادبیات عصر معصومان را تجمیع کنیم، اتفاقات مهمی می‌افتد، کلمه در یک عصر یا «کانتکستی» خاص بیان شده است و شاید حدیث در آن فضا معنای جدیدتری پیدا کند. همین طور مجموعه مکتوبات تا ابتدای قرن چهارم عصر غیبت، اگر تجمیع شود کار بزرگی خواهد بود. در این زمینه نرم‌افزاری داریم که یک نسخه از آن ظرف امسال یا سال آینده آماده می‌شود.
عضو شورای عالی فضای مجازی نیز به «نرم‌افزار جامع فقه» اشاره داشت و عنوان کرد: در جو غالب فقهی حوزه هم اساتید و هم شاگردها از این جامع‌ها بسیار استقبال کردند. با توجه به اینکه آن برنامه بر روی فناوری‌های نسل گذشته تولید شده بود، الآن در حال روزآمدسازی فنی و محتوایی این برنامه هستیم و تا پایان امسال یک نسخه آزمایشی از این محصول را به جامعه علمی عرضه کنیم که بسیار مورد اقبال خواهد بود.
استفاده از لبه‌های تکنولوژی برای رسیدن به محتوا
حجت‌الاسلام شهریاری در پاسخ به این سؤال که مرکز نور جدیداً به هوش مصنوعی توجه یافته است. هوش مصنوعی چه کاربردهایی دارد و در چه مرحله‌ای از بهره‌گیری از آن هستید؟ گفت: هوش مصنوعی یک مفهوم بسیار گسترده است و تا مفهوم متعالی آن فاصله فراوان داریم. در حال حاضر مرکز نور در مفهوم داده‌کاوی برای رسیدن به محتوا از ابزارهای هوشمند استفاده می‌کند، مثلاً حدیثی را به نرم‌افزار عرضه می‌کنید و ماشین مشابهات حدیث را پیدا و عرضه می‌کند. این یک نوع استفاده از لبه‌های تکنولوژی برای رسیدن به محتوا است.
وی ادامه داد: در این زمینه مشابهت‌یابی، خلاصه‌سازی، فرمت‌گذاری و نشان‌گذاری متون را انجام داده‌ایم و قسمتی از آن در دسترس است، مثلاً بر روی سایت noorlibe.ir می‌توانید یک پاراگراف را وارد کنید تا در ۱۲هزار تا ۱۵ هزار کتاب جستجو شود و مشابهت محتوایی به نمایش درآید، در سایت نورمگز هم به همین شکل است.
شهریاری افزود: بر مبنای موتورهای مشابهت‌یاب نرم‌افزاری به نام سمیم نور تولید کرده‌ایم که الآن در بسیاری از مجلات استفاده می‌شود؛ متن مقاله به آن عرضه می‌شود و اگر کل یا جزئی از آن از منابع دیگر اقتباس شده باشد، نرم‌افزار آن را نشان می‌دهد. در بعضی از مجلات علوم انسانی و پایان‌نامه‌های برخی از مراکز مثل حوزه چنین شرطی وجود دارد که میزان مشابهت مقابله با آثار دیگر نباید از میزان خاصی بیشتر باشد.
آرمانی که آهسته آهسته به آن نزدیک می‌شویم
رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی خاطرنشان ساخت: به نظر می‌رسید در هوش مصنوعی می‌توانیم فراتر از این حرکت کنیم تا جایی که بعضی آن را به مجتهد الکترونیکی تعبیر می‌کنند اما ما به آن قائل نیستیم و فکر می‌کنیم این یک مجتهدیار الکترونیک است که می‌تواند به‌عنوان مثال تناقضات یک فقیه را در فتاوی مختلف استخراج و گوشزد کند. این آرمانی است که آهسته آهسته به آن نزدیک می‌شویم اما فاصله بسیاری با آن داریم.
وی نیز بیان داشت: برچسب‌گذاری خودکار، آیه و روایت‌یاب خودکار، خلاصه‌ساز خودکار، تحلیل صرفی و نحوی، خوشه‌بندی و … اموری است که به کمک ابزارهای هوشمند در حوزه مدیریت محتوا در حال ایجاد هستیم.
شهریاری در پایان با اشاره به ایده مشترک مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و حوزه علمیه قم در گسترش هوش مصنوعی، یادآور شد: امید است بتوانیم فعالیت‌های جدی‌تری شکل دهیم، اما اکنون در این حوزه مثل کودکی هستیم که الفبا را یاد می‌گیرند. البته لازم به ذکر است که در حوزه داده‌کاوی پیش هستیم و حتی از دانشگاه‌ها هم جلوتر هستیم.
