از مجموع بیانات حضرت امام این گونه می‌توان فهمید که در حل معضلات فقهی و قانونی ایشان دو نوع راه حل دارند: یکی مسأله ولایت فقیه و حکم حکومتی است و دیگری بحث زمان و مکان و تغییر در فتوا است. امام خمینی (ره) در جایی می‌فرمایند: اگر فقه‌تان را اندکی تغییر بدهید بعضی مشکلات حل خواهد شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست «نقش زمان و مکان در اجتهاد» به همت پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳ تیر ماه، با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح بروجردی برگزار شد.

مدرس سطوح عالی حوزه علمیه در ابتدای این نشست اظهار داشت: از دیدگاه حضرت امام(ره) زمان و مکان در اجتهاد تأثیر دارد. این یک بحث روشی است و مربوط به علم اصول فقه است. این نوع مباحث را حضرت امام اولین بار در نامه‌ای به آقای انصاری که مشهور به منشور برادری است مطرح می‌کند و در آن جا می‌فرمایند اجتهاد در جمهوری اسلامی باید همیشه وجود داشته باشد و وجود اختلاف نظر اصلاً اشکالی ندارد.

نوه امام خمینی افزود: دومین بار ذیل نامه تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام در تذکری که به اعضای شورای نگهبان می‌دهند می‌فرمایند قبل از این که کار بخواهد به مشکل بخورد خودشان مصلحت نظام را در نظر بگیرند. چرا که نقش زمان و مکان و اجتهاد در تصمیم گیری‌ها در دنیای آشفته کنونی مهم است.

وی ادامه داد: امام(ره) در جایی می‌گوید اگر فقه‌تان را اندکی تغییر بدهید بعضی مشکلات حل خواهد شد. سپس در منشور روحانیت مسأله را باز تر بیان می‌کنند که این گفته امام بیشتر معروف است. در آن جا می‌فرمایند که به فقه سنتی و اجتهاد جواهری معتقدم و تخلف از آن را جایز نمی‌دانم. استنباط من این است که حضرت امام معتقد است که برداشتی از فقه پویا دارم که این برداشت را نمی‌پسندم و روش دیگری را برای فقه پویا می‌پسندم که از دل فقه سنتی بیرون می‌آید. فقه سنتی است که خصوصیاتی در خود دارد که باعث می‌شود پویایی به وجود آید.

بروجردی اظهار کرد: به عقیده من نوع بیان امام درباره اهمیت زمان و مکان در فقه و پویا بودن فقه سنتی ما به گونه‌ای است که گویا امام می‌خواهد بگوید این حرف، مسأله جدیدی نیست که من بخواهم یک روش فقهی جدیدی را اختراع کنم و آن چیزی را دارم بیان می‌کنم که فقه شیعه دارای آن است. از مجموع بیانات حضرت امام این گونه می‌توان فهمید که در حل معضلات فقهی و قانونی ایشان دو نوع راه حل دارند: یکی مسأله ولایت فقیه و حکم حکومتی است. که سال گذشته در این جا چند مرحله پیرامون آن صحبت کردیم و دیگری بحث زمان و مکان و تغییر در فتوا است. امام خمینی (ره) در جایی می‌فرمایند: مسأله‌ای که در گذشته حکمی داشته است ممکن است در روابط سیاست و اقتصاد و اجتماع در دوران دیگر حکم دیگری داشته باشد.

وی در ادامه با پرداختن به برخی مصادیق عنوان کرد: مثلاً وقتی گفته شده که مجسمه سازی حرام است ممکن است در دورانی گفته شده که بت پرستی رواج داشته و مجسمه سازی موجب تشبه به خالق می‌شده که حرام اعلام شده و ممکن است در زمان فعلی مجسمه سازی حرام نباشد. یا مسأله تراشیدن ریش به دلیل پیدا کردن وجه تمایز ظاهری با یهودیان در آن دوران بوده و امروز ممکن است این عمل حرام نباشد. یا مثلاً در روایت آمده که موارد مصادیق زکات ۸ مورد است. اما امام(ره) در جایی می‌فرمایند، امروز مصادیق مصرف زکات بسیار گسترده تر است. یا در موضوع مالیات امام (ره) در کتاب کشف اسرار می‌گویند در اسلام چیزی بر این اساس نداریم که کسی قبل از درآمد مالیات بدهد. مالیات بر درآمد درست است اما مالیات قبل از این که فرد به درآمدی برسد صحیح نیست.

مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم در پایان یادآور شد: اما بعد از انقلاب اسلامی که بحث حمایت از تولید داخل و قرار دادن گمرک برای جنس وارداتی برای حمایت از تولید ملی مطرح شد امام این گونه نتیجه می‌گیرند که فقه مان را باید تغییر دهیم و در شرایط کنونی شاید این چنین ساز و کاری درست باشد. یا موردی دیگر بحث دوران غیبت کبری است. مثلاً این که گفته شده خمس باید به دست امام معصوم برسد در زمان غیبت چه می‌شود؟ ابتدا گفتند مبالغ خمس‌ها را نگه داریم و صبر کنیم تا حضرت ظهور کنند و به دست او برسانیم. اما بعد از طولانی شدن زمان غیبت به این نتیجه رسیده‌اند که این کار غیر ممکن است و بهتر است به مصارف دینی برسانند.