اولین شماره سالنامه «پژوهش‌های رجالی» با استفاده از سرمایه مباحث رجالی آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی و دیگر اساتید و دانش‌پژوهان رجال می‌کوشد گام‌هایی را باهدف رفع مهجوریت از این علم و تکمیل تلاش پیشینیان بردارد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین شماره سالنامه «پژوهش‌های رجالی» (بهار ۱۳۹۷) به صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی سیدعلی شبیری، سردبیری ابوالقاسم مقیمی حاجی، از سوی مدرسه فقهی امام محمدباقر(ع) با شش مقاله علمی، به قلم اساتید و صاحب‌نظران در ۱۷۰ صفحه، به‌همراه خلاصه مقالات به زبانی عربی چاپ و منتشر شد.
هیئت تحریریه این نشریه را اساتید: محمد قائینی، محمد عندلیب، سیدمحمد شبیری، ابوالقاسم مقیمی حاجی، قدیرعلی‌شم، سیدمحمدجواد شبیری، علی فاضلی هیدجی و سیدعلی رضا حسینی شیرازی؛ تشکیل می‌دهند.
«کامل الزیارات و شهادت ابن قولویه به وثاقت راویان، اثر آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی»، «اعتبار سنجی توثیقات و تصنیفات رجالیان، به قلم محمد قائینی»، «بازخوانی وثاقت عبدالاعلی، نوشته غلامرضا احسنی»، «علی بن محمد بن قتیبه در آئینه علم رجال، به قلم علیرضا صاحبی»، «تفسیر عباره العده فی احادیث العامه اثر سید محمدجواد شبیری» و «پژوهش تطبیقی میان حجیت موقوفات و مضمرات، به قلم محمد عرب محفوظی» عناوین مقالات نخستین شماره «پژوهش‌های رجالی» است.
گامی برای رفع مهجوریت مباحث رجالی و تکمیل تلاش پیشینیان
حجت‌الاسلام ابوالقاسم مقیمی حاجی در سرمقاله نخستین شماره «پژوهش‌های رجالی» می‌نویسد: زمین نقطه آغازی برای اوج گرفتن در مسیر سعادت و عروج به درگاه قدس ربوبی است و راهنما و راهبر در این اوج و عروج تنها ذات مقدس اوست. حکمت و عطوفت او باعث شد، راهبرانی درونی و بیرونی را برای دستگیری و همراهی انسان خاکی فرو فرستد تا او را در سرزمین فراموشی‌ها، از غفلت برهاند و مسیر اوج و عروجش را نورافشانی کنند تا در جهان تاریک، راه را گم نکند.
راهبر بیرونی پیش از عروج خویش، ثقل اکبر و اصغر را جانشین خود قرار داد و مفسر ثقل اکبر را همان ثقل اصغر معرفی کرد تا زمین از حجت خالی نباشد. ثقل اصغر در زمان زندگانی ۲۵۰ ساله خویش به‌عنوان امام ظاهر، با قول و فعل و تقریر، مسیر سعادت و هدایت را بیان کرده، فقه و اصول و اخلاق و عقاید و دیگر علوم اسلامی را پی‌ریزی نمود؛ اما ستمگران و جهل ستمدیدگان باعث جدایی بشر از ثقل اصغر، همان کلید ورود به ثقل اکبر و پایه‌گذار علوم اسلامی شد.
پس از غیبت اصغر، تنها باید با تفقه در احادیث باقیمانده از او، دریای بیکران معارف او را یافت و از آن خود را سیراب کرد و به دنبال دستیابی به حجت بود؛ اما آیا می‌توان هر حدیثی که به او نسبت داده شده را بر دید نهاد؟ همو فرمود: حدیثی که با ثقل اکبر همسو نباشد، بیهوده و باطل است و راویانی را به علت دروغ بستن بر خود، لعنت نمود و راویانی مانند یونس‌بن‌عبدالرحمن و عثمان‌بن‌سعید را توثیق کرده و قول آنان را قول خویش خواند. بدین روی عقل سلیم تمسک به تمام احادیث نقل شده از او را شایسته نمی‌داند و بنای عقلا یا سیره متشرعه، تنها احادیث نقل شده توسط راویان ثقه را شایسته اعتماد می‌بیند.
هرچند تلاش خستگی‌ناپذیر عالمان قرون نخستین، موجب پیرایش مجامع حدیثی از پارهای از روایات جعلی و دروغین شد؛ اما باز نمی‌توان مدعی حصول علم یا اطمینان به صدور تمام روایات شد.
تمام این نکات، به‌روشنی نشانگر شدت نیاز به علمی برای شناخت راویان ثقه از ضعیف و روایات صحیح از سقیم است که علم رجال، این رسالت سنگین را بر دوش می‌کشد. تلاش وافر ائمه رجال در آغاز غیبت کبرا و علامه حلی و ابن‌داود در قرن هشتم، بازآفرینی رجال توسط عالمانی مانند استرآبادی در منهج المقال، تفرشی در نقد الرجال و اردبیلی در جامع الروات و اتقان این علم به دست وحید عصر، مرحوم بهبهانی و ادامه مسیر توسط صاحبان تنقیح المقال، منتهی المقال، قاموس الرجال و دیگر کتب و کمال این مسیر با کتاب بی‌نظیر و گران‌سنگ معجم رجال الحیدث، همگی نماینگر تاریخ کم‌نظیری برای این علم مهم، اما مهجور است. در زمان حاضر، آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی به‌عنوان فقیه مدقق و رجالی متبحر، بار علم رجال را بر دوش کشیده و گام‌های زیادی را در تکمیل مسیر پیشینیان برداشته است.
مدرسه فقهی حضرت امام محمدباقر (علیه‌السلام) می‌کوشد با انتشار نشریه «پژوهش‌های رجالی» با استفاده از سرمایه مباحث رجالی آیت‌الله سید موسی شبیری زنجانی و خلف صالح ایشان و دیگر دانش‌پژوهان رجال، گام‌هایی را به هدف رفع مهجوریت از این علم و تکمیل تلاش پیشینیان بردارد. امید آنکه، در این مسیر مشمول عنایت و توفیق خداوند متعال باشیم و نبی اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) ما را در این مسیر راهبری و راهنمایی کنند.
در ادامه برای آشنایی بیشتر مخاطبان، به تبیین محتوای مقالات این شماره از سالنامه «پژوهش‌های رجالی» می‌پردازیم.
کامل الزیارات و شهادت ابن قولویه به وثاقت راویان/ آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی
در مفاد شهادت ابن قولویه به وثاقت راویان کامل الزیارات، سه دیدگاه وثاقت تمام راویان، وثاقت مشایخ بی‌واسطه و عدم دلالت این شهادت بر وثاقت وجود دارد. دیدگاه اول به علت وجود نقض‌های فراوان صحیح نبوده و دیدگاه سوم برخلاف ظاهر کلام ابن قولویه است. در نتیجه دیدگاه دوم صحیح بوده و از شهادت ابن قولویه، وثاقت مشایخ بی‌واسطه او استفاده می‌شود. باید دانست از مقدمه کامل الزیارت علاوه بر اثبات وثاقت، امامی بودن مشایخ استظهار می‌شود، اما مقدمه دلالتی بر مشهور بودن راویان ندارد. اثبات وثاقت علی بن حسین سعدآبادی، علی بن حاتم قزوینی و محمد بن جعفر رزاز دست آورد شهادت ابن قولویه در مقدمه است.
اعتبار سنجی توثیقات و تصنیفات رجالیان/ محمد قائینی
شناسایی احوال راویان از حیث وثاقت و ضعف، وابسته به اقوال رجالیان است. مقاله حاضر به بررسی ارزش قول رجالی در توئیقات و تضعیقات می‌پردازد و به اشکالات بحث، به‌خصوص دو اشکال عدم حجیت قول ثقه در موضوعات و حدسی بودن این اخبار، پاسخ داده و در اثبات این نظر که خبر واحد در موضوعات است، می‌کوشد. نیز مدعی است در صورت پذیرش اشکالات، قول رجالی را از باب حجیت قول خبره می‌توان مدلل کرد و حجیت آن را از باب ظن خاص (علمی) اثبات کرد و در این صورت، دیگر نوبت به انسداد صغیر نمی‌رسد.
بازخوانی وثاقت عبدالاعلی/ غلامرضا احسنی
مختلف بودن عناوین یک راوی (توحید مختلفات) سبب پارهای معضلات در علم رجال و علم الحدیث شده است. حل این معضل، به شناخت ما از راویان یاری می‌رساند و در امر توثیق و تضعیف آنان نقش اساسی دارد. نویسنده این مقاله، طی دو فصل، باهدف بررسی و تحلیل اختلاف چند عنوان در نام عبدالاعلی، موارد مربوط به این نام را بررسی کرده و بعد از اثبات یکی بودن این عنوان، وثاقت عبدالاعلی را ارزیابی کرده است. او در فصل نخست درباره اتحاد عناوین عبدالاعلی مولی آل سام عبدالاعلی بن اعین و عبدالاعلی به نحو مطلق، بحث کرده و قرائن متعددی در خصوص اتحاد این عناوین اقامه نموده است و در فصل دو، هشت شاهد بر اثبات وثاقت عبدالاعلی بن اعین مولی آل سام آورده است.
علی بن محمد بن قتیبه در آئینه علم رجال/ علیرضا صاحبی
یکی از راویان قرن سوم که افزون بر نقل روایت‌ها از مشایخ گوناگون در حفظ و نشر آثار و اخبار فقیه و متکلم بزرگ امامیه اثنی عشری، فضل بن شاذان نیشابوری نقش مؤثری داشته، شاگرد وی، علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری است. اعتبار یا عدم اعتبار این شخصیت در قبول یا عدم قبول روایت‌های بسیاری، اثرگذار است که در فقه، رجال و اعتقادات به کار می‌آیند. در تحقیق پیش رو ضمن معرفی تفصیلی این شخصیت و نگاهی به دیدگاه‌های رجالیون، به بررسی راه‌های اثبات وثاقت یا ممدوحیت وی پرداخته و همچنین دو راه جدید برای اثبات اعتبارش ارائه شده است. راه‌های اثبات وثاقت یا ممدوحیت در نوشتار پیش رو به این صورت بحث شده است: ۱- توصیف شدن وی به فاضل در کلام شیخ طوسی ۲- اعتماد کشی بر علی بن محمد بن قتیبه یا کثرت روایت کشی از وی؛ -۳ کثرت روایت احمدبن ادریس از وی (کثرت روایت اجلا) ۴- توثیق ضمنی کشی ۵- تصحیح خبر مشتمل بر وی به‌وسیله علامه حلی ۶-شیخ اجازه بودن نسبت به کشی یا نسبت به دیگران ۷- تصحیح شیخ صدوق ۸- تائید وثاقت ابن قتیبه به‌وسیله فاضل جزائری، صاحب الحاوی؛ ۹- روایت اجلا از ابن قتیبه.
تفسیر عباره العده فی احادیث العامه/ سید محمدجواد شبیری
خضع موضوع شروط وثاقه الرواه لبحث ودراسه معمقتین. احد الفروع المنبثقه عن هذا المبحث، اعبار ووثاقه رواه العامه (اهل السنه) وفی هذا السیاق تضارب الآراء و اختلف حول احدی فقرات کتاب العده فی الاصول للشیخ الطوسی، یقول مطلع هذه الفقره «اما العداله المراعاه فی ترجیح احد الخبرین علی الآخر فهی یکون الراوی معتقدا للحق مستبصرا ثقه فی دینه متحرکا من الکذب، غیر متهم فیما یرویه…» و فی ضوء تحلیل هذه الفقره تم الاستدلال لوثاقه رواه العامه مثل حفض بن غیاث بن کلوب، نوح بن دراج و السکونی یقوم المقال الحالی بتفکیک عبارات هذه الفقره ثم یحلل الآراء بشانها و یقیم مختلف آبعاد الموضوع.
دراسه مقارنه بین حجه الموقوفات و المضمرات/ محمد عرب محفوظی
«الموقوفات» و «المضمرات» صنفان من الروایات یشترکان فی عدم تصریحهما باسم امام او معصوم، و لهذا صار امر اسناد هاتین الطائفتین الی المعصومین علیهم السلام محلا للتردید والکلام! هذه المقاله قد تصدّت لتناول هذا الامر و اثبات صحه هذا الاستناد فی المضمرات بوجوه مختلفه و بتقارب شتیء دون الموقوفات؛ لقصور الوجوه عن اثباتهما.
گفتنی است، اولین شماره سالنامه «پژوهش‌های رجالی» (بهار ۱۳۹۷) به صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی سیدعلی شبیری، سردبیری ابوالقاسم مقیمی حاجی، از سوی مدرسه فقهی امام محمدباقر(ع) با شش مقاله علمی، در ۱۷۰ صفحه چاپ و منتشر شده است.
علاقه‌مندان برای تهیه این سالنامه می‌توانند با شماره تلفن ۳۷۷۴۴۵۷۵(۰۲۵) تماس حاصل نمایند و یا به آدرس قم، خیابان شهدا (صفائیه)، کوچه ۹۱، بن بست ناصر، پلاک ۲۲ مراجعه کنند.
