استاد رشاد با بیان اینکه با رایج شدن کتاب‌‌ها و روش‌‌های جدید، سهم طلبه در تحصیل صفر شده و در حالی که ادبیات عرب نماد درس حوزه علمیه بوده است، امروز متون به صورت ترجمه در دسترس است، اذعان کرد: خسارت آثار سوء ترجمه‌‌ها و تلخیص‌‌ها به گونه‌‌‌ای است که اگر من در مقام و شان فتوا بودم، به طور قطع ترجمه کتاب‌‌ها را برای حوزه علمیه حرام اعلام می‌کردم.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله علی اکبر رشاد، در همایش یک روزه «به سوی تحصیل اجتهاد محور» که پنج‌شنبه گذشته در محل دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، با اشاره به تفاوت میان حوزه و دانشگاه در زمینه تحصیل، ابراز کرد: در حوزه علمیه، مدت و مدرک تعیین نمی‌شود، بلکه اجتهاد هدف نهایی تحصیل علمی است که پیش روی طلبه قرار می‌گیرد.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران افزود: با توجه به دوره‌‌های درسی سلف صالح به نظر می‌رسد که در گذشته این گونه بوده که تحقق ملکه اجتهاد به سرعت دست یافتنی و آثار آنان اجتهادی و نوپردازانه بوده است.
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران از اثرگذاری آثار علمایی مانند مرحوم شیخ انصاری گفت و یادآور شد: ایشان فروع بسیاری را در «مبسوط» آورد که نقطه عطفی تکرار ناپذیر در تاریخ فقه است که تا کنون نداشته ایم. مطالب و یادداشت‌‌های مرحوم صاحب جواهر نیز که در قالب کتاب ارائه شده است، از آثار دیگر ارزشمند علمای حوزه است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه فراموش شدن یا از میان رفتن سنت‌‌های تاریخی در فقه و اصول و دروس حوزه علمیه موجب شده که امروزه دست یافتن به اجتهاد را سخت بدانند، توجه به مبانی در گذشته را عامل رشد و اجتهاد محوری دانست و غفلت از آن مانند توجه نکردن به علم کلام را از دلایل ضعف در این عرصه عنوان کرد.
رشاد با اشاره به اینکه همه اصول بر همه کلام مبتنی است، گفت: امروز نگاه فرانگر به علم رایج است که این نگاه معرفت شناسانه به همه پدیده‌‌ها از دوره کانت ایجاد شد و در کشو ما نیز فلسفه‌‌های خاص که وجه معرفت شناسی دارد، رشد کرده است و از این رو، به نظر می‌رسد اهتمام نسبت به پیوند زدن قواعد اصول به این مبانی و مبادی لازم است.
استاد رشاد با بیان اینکه این امر موجب مسلط شدن طلبه به علم می‌شود، اظهار کرد: اگر به مبانی اهتمام نشود، بنای انسان بر مباحث دیگران قرار می‌گیرد و فرد بر اساس آن اهتمام می‌ورزد و به رای سایرین اعتماد می‌کند.
حوزه علمیه در عرصه مبانی برنامه ریزی کند
رئیس علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: باید حوزه علمیه در عرصه مبانی برنامه ریزی کند و از همین رو می‌بایست به فلسفه، اصول و فقه به صورتی عمیق تر پرداخت.
وی توضیح داد: امروز به فلسفه دین نیاز داریم و فقه به این مبانی نیاز دارد و علوم انسانی نیز به فقه که بخش عمده سبک زندگی انسان و مناسبات مسلمانان را تنظیم می‌کند، محتاج است.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران افزود: سبک زندگی، حاق و واقعیت تمدن است و غرب می‌خواهد سبک زندگی خود را به سایر جهان منتقل کند، بنابراین اگر این سبک در جامعه به فرهنگ تبدیل شود، هویت ما را می‌سازد و ما یک ایرانی غربی می‌شویم. یعنی لازم نیست کسی با هزینه زیاد و وجود بی‌فایده در غرب زندگی کند، بلکه پذیرش سبک زندگی در داخل کشور کافی است و هزینه‌‌‌ای نیز ندارد.
رشاد با اشاره به اینکه فقه با رویکرد فردی برای احکام فرد انسان، فقه اجتماعی مربوط به احکام جامعه و در مرتبه بالاتر، فقه فرهنگ ساز که فقه الحضاره نام دارد، به طور طبیعی در طول یکدیگر هستند، اظهار کرد: انسان موجودی اجتماعی است و شریعت می‌بایست این زندگی را تبیین کند و حکومت نیز زمینه‌‌‌ای برای ایجاد فرهنگ است. انقلاب اسلامی نیز بر همین اساس یعنی از فردپروری به حکومت اسلامی رسید و این امر نیز مقدمه تمدن سازی است که این نگاه، همان فهم جامع، دقیق و فرانگر به فقه می‌باشد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: باید علوم انسانی اسلامی ایجاد شود؛ زیرا علوم اسلامی به ما موضوع شناسی می‌دهد و وقتی فهم موضوعی مانند اقتصاد را داشته باشیم، می‌توان فقه اقتصاد اسلامی را بیان کرد.
با تلخیص و ترجمه کسی مجتهد نمی‌شود
وی در ادامه به سهم طلبه در تحصیل اشاره کرد و با اذعان بر اینکه این سهم در حال حاضر حذف شده است، توضیح داد: طلبه در درس خواندن باید زحمت بکشد، اما تلخیص، ترجمه و … موجب می‌شود که او بدون زحمت درس بخواند، در نتیجه مجتهد نمی‌شود.
استاد خارج فقه حوزه علمیه تهران با بیان اینکه با رایج شدن کتاب‌‌ها و روش‌‌های جدید، سهم طلبه در تحصیل صفر شده و در حالی که ادبیات عرب نماد درس حوزه علمیه بوده است، امروز متون به صورت ترجمه در دسترس است، اذعان کرد: خسارت آثار سوء ترجمه‌‌ها و تلخیص‌‌ها به گونه‌‌‌ای است که اگر من در مقام و شان فتوا بودم، به طور قطع ترجمه کتاب‌‌ها را برای حوزه علمیه حرام اعلام می‌کردم.
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران، تعطیلی زیاد دروس را خسارتی برای حوزه دانست، اظهار کرد: اگر نسلی که در گذشته با زحمت درس خوانده است، نباشد و نسل امروز نیز با استفاده از متون ترجمه تحصیل کند و سر کار بیاید، برای آینده حوزه فاجعه در راه خواهد بود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: سبک درسی باید مانند شیوه مرحوم میرزا به طور اجتهادی و تحقیق وار باشد تا همان طور که از کرسی درس او افراد بسیاری به عنوان مجتهد تربیت شدند، طلاب مجتهد زیادی فعالیت علمی کنند.
لزوم قاعده سازی برای محاسبه رشد و سنجش مراحل اجتهاد
وی، قاعده سازی برای محاسبه رشد و سنجش مراحل اجتهاد برای هر فرد را لازم دانست و گفت: مرحله گذاری و ایجاد قواعدی برای سنجش یک طلبه در عرصه اجتهاد موجب می‌شود که بتوان فهمید که او اصول و فقه را در دوره سطح تا چه حدی آموخته و در چه مرحله‌‌‌ای از یادگیری است و در مقطع خارج که باید پژوهش وار کار کند، در چه مرحله‌‌‌ای هست.
رشاد افزود: مرحله بندی و سنجش سطح علمی لازمه کار در مسیر طلبگی و اجتهاد است که به نوعی معرفت شناسی برای فرد نیز محسوب می‌شود.
رئیس شورای حوزه علمیه تهران به جمع بندی مطالب خود پرداخت و ایراد کرد: حیث معرفتی یک سری علوم را رها کرده ایم که باید احیا و یا ایجاد کرد و طلبه نیز باید مشارکت، زحمت و مشق اجتهاد کند و مطالب را استدلالی بیاموزد نه اینکه طوطی وار یاد بگیرد.
استاد خارج فقه حوزه علمیه تهران با تاکید بر اینکه لباس طلبگی یونیفرم کار نیست، بلکه هویت یک طلبه است، اظهار کرد: او باید از ابتدای طلبگی مجتهد تربیت شود و از صرف تا فقه و اصول را استدلالی بیاموزد نه اینکه متون را طوطی وار یاد بگیرد.
اجتهاد مصطلح، یک رتبه علمی است نه یک مرحله تحصیلی
همچنین، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد در این همایش، با بیان اینکه کلمه اجتهاد ادواری را در معنا دهی و مسمی مصطلح گذرانده است، اظهار کرد: از اواخر قرن دوم اجتهاد به معنی چاره جستن و تلاش برای استنباط حکم شرعی در غیر منصوصات بود ولی در چارچوب کتاب و سنت. این معنا در دوران وحید بهبهانی ادامه یافت با این فرق که اشکالات و ایرادات اخباریون در همان قسمت‌‌هایی که جزو واضحات بود عاملی شد تا بحث‌‌های روش و معرفت شناسی پیش آید که موجب شد تا اجتهاد به معنای مطللق تحصیل احکام شرعی بیان شود.
رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: دردوره ما تعمیم اجتهاد در قلمرو وسیعتری از احکام که اجتهاد در کلام و… است و اجتهاد به سایر امور مبتنی بر کتاب و سنت که در رتبه متاخر و دارای رابطه طولی با احکام است، توسعه یافت.
استاد حوزه علمیه مشهد با اشاره به اینکه وقتی درباره اجتهاد محوری سخن گفته می‌شود عمدتا به معنای رایج وحید بهبهانی است، گفت: اجتهادی که غایت تحصیل در حوزه است با نگاه اجتهادی که در طول تحصیل مورد نظر است، متفاوت می‌باشد.
الهی خراسانی با بیان اینکه اجتهاد در مرحله تسلط علمی یک مقطع تحصیلی نیست بلکه یک درجه علمی است، ابراز کرد: در یک مقطع تحصیلی قواعد و آیین نامه‌‌هایی که منتهی به گواهی نامه‌‌های علمی است، ارائه می‌شود که بر همین اساس برای مقاطع تحصیلی، مدت زمان و واحد درسی ایجاد و برنامه ریزی می‌شود و انتخاب درس و استاد و… در آن وجود دارد.
این محقق حوزوی اظهار کرد: ترازی از دانش و هنر برای به دست آوردن یک رتبه، چیزی است که به مقطع تحصیلی ربطی ندارند بلکه درجه توانایی علمی فرد بررسی می‌شود و اجتهاد نیز همینگونه است.
وی افزود: اجتهاد در حوزه علمیه نیز یک تراز علمی است که بخشی از آن به تحصیل و بعضی به تولید و یا تلاش علمی فرد بستگی دارد. استادان در گذشته و سنت حوزه برای طلاب گعده علمی داشته و به بحث می‌پرداختند که به طور مثال درس مرحوم آخوند توسط اعاظم شاگردانش دو مرتبه در روز تقریر می‌شده است؛ یعنی تلاش علمی تنها به حضور در درس محدود نبوده و فعالیت‌‌ها به صورت پژوهشی انجام می‌شده است.
«اجتهاد پروری» مورد تاکید رهبر معظم انقلاب است
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحمید واسطی، محقق و استاد مطرح حوزه علمیه مشهد نیز در این همایش ابراز کرد: فهم قرآن و حدیث و شناخت تفسیر آن دارای اهمیت است که باید بیشتر از گذشته نسبت به این امر توجه شود.
وی اضافه کرد: اجتهاد محوری یکی از موارد مورد تاکید است تا طلاب علوم دینی بتوانند در مسیر تحصیل خود از آن بهره ببرند و به اهداف شان برسند.
واسطی با اشاره به زحمات مشهود در حوزه علمیه خراسان در دوره جدید انتصاب مدیریت و شورای عالی این حوزه با حکم رهبر معظم انقلاب، یادآور شد: نخستین نکته فرمایش ایشان در این حکم نسبت اجتهاد پروری است. باید در حوزه علمیه تلاش نمود تا علم و عمل را با یکدیگر جمع کنیم.
گفتنی است، این همایش به همت مدرسه علمیه نور الرضا(ع) مشهد و با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، مجمع عالی حکمت اسلامی مشهد و موسسه مطالعات راهبردی در گرامی داشت مقام استاد شهید آیت‌الله مطهری برگزار شد.
