رئیس پژوهشگاه فقه نظام به تشریح فعالیت‌های این موسسه در زمینه تولید علم و گفتمان سازی در عرصه‌های مختلف فقه اجتماعی پرداخت.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم در تشریح فعالیت‌های پژوهشگاه فقه نظام گفت: یکی از رسالت‌های حوزه‌های علمیه پاسخگویی به نیارها و سؤالات مردم در ابعاد مختلف است؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی عرصه‌های جدیدی فراروی علما و اندیشمندان گشوده شده است که در گذشته از این عرصه‌ها مورد سؤال قرار نمی‌گرفتند.

وی افزود: عرصه‌هایی که علاوه بر اهمیت بالا، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و حوزه‌های علمیه در سال‌های پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی عرصه را برای پرداختن به مسایل مهیا ندیده بودند و علمای بزرگ ما علی رغم تلاش‌های بسیار زیاد به دلیل عدم وجود زمینه در این عرصه ورود نکرده بودند.

رئیس پژوهشگاه فقه نظام بیان کرد: در سال‌های نخستین پیروزی انقلاب هم شرایط برای پرداختن به این مسایل مهیا نبوده است؛ به دلیل سال‌های دفاع مقدس و مشکلات پس از آن، البته همواره این دغدغه در میان برخی از فعالان حوزوی و علما و اندیشمندان حوزه که نگاه به مسایل جاری جامعه اسلامی دارند وجود داشته است.

این استاد حوزه گفت: در میان آن‌ها برخی از شخصیت‌ها تلاش‌هایی را انجام دادند که گاهی به صورت فردی و گاهی به صورت جمعی رخ داده است اما به رغم تمامی این تلاش‌های قابل تجلیل و تقدیر، هنوز یک جریان حوزوی که بتواند به این نیازهای جدید پاسخ دهد در درون حوزه شکل نگرفته است.

نیازهای حاکمیتی نظام

وی اظهار کرد: این نیازها نیازهای حاکمیتی است؛ در عرصه‌های مختلف مثل اقتصاد، سیاست و فرهنگ سؤالات متعددی در هر یک از عرصه‌ها فراروی حوزویان قرارداد؛ دنیای بیرون و مردم در این عرصه‌ها که عرصه‌های بسیار پیچیده و عمیقی و ضروری نیز می‌باشد، نظر اسلام و اهل بیت(ع) را از ما طلاب مطالبه می‌کنند؛ به رغم این نیاز، هنوز اما گفتمان پاسخگو نسبت به این مسایل در حوزه‌های علمیه به شکل یک جریان مشخص وجود نداشته و ندارد.

حاج ابوالقاسم اظهار کرد: یکی از چهره‌های شاخص در این عرصه آیت‌الله اراکی هستند که در حدود ۸ سال قبل، مرکز آموزشی به نام مرکز جامع علوم اسلامی را با همکاری برخی از اساتید حوزه راه اندازی کردند و هدف از راه اندازی این مرکز نیز تربیت طلاب فاضل و آشنای به مباحث تخصصی مورد نیاز امروز جامعه بوده و هم اکنون در این مرکز طلاب در پنج رشته تخصصی مشغول به تحصیل هستند.

تحصیل طلاب در ۵ رشته کاربردی برای نظام

وی تصریح کرد: این رشته‌ها عبارتند از فقه سیاست، فقه اقتصاد، فقه فرهنگ، فقه تربیت و فقه حقوق؛ بنده نیز در حدود پنج سال عضو هیئت علمی آن مجموعه بودم و هم در دوره عمومی و تخصصی در بخش فقه و اصول در جلسات متعدد و برنامه‌های علمی فراوانی به همراه طلاب حضور داشتم؛ در این مدت این نقیصه را همیشه حس می‌کردیم که لازم است یک مرکز پژوهشی حوزوی که از درون حوزه جوشیده است با بهره گیری از ظرفیت فضلای حوزه که در این رشته‌ها تحصیل کرده‌اند به کار پژوهش در عرصه فقه نظامات اجتماعی بپردازد.

عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: وجود این دغدغه مقارن شد با دعوت آیت‌الله اراکی مبنی بر تاسیس و راه اندازی یک مرکز پژوهشی با محوریت مباحث فقهی در عرصه نظامات اجتماعی؛ به همین جهت در آن مقطع تعدادی از طلاب مرکز جامع علوم اسلامی را دعوت به همکاری کردیم؛ کسانی که تحت تربیت اساتید مبرز به شکل تخصصی مشغول به تحصیل هستند و با همکاری آن‌ها گروه‌هایی را تشکیل دادیم و حدود یک سال با همکاری آن‌ها جلسات متعددی برگزار کردیم.

راه اندازی پژوهشگاه فقه نظام

این استاد حوزه گفت: در همین راستا نقشه راه را برای فعالیت در چند سال آینده این مرکز ترسیم کردیم و با حمایت آیت‌الله اراکی و تحت نظر ایشان ۶ گروه تخصصی را راه اندازی کردیم؛ در ادامه به این نتیجه رسیدیم که این مجموعه به صورت رسمی و با مجوز از سوی حوزه علمیه شروع به کار کند و به همین دلیل ساز وکار تاسیس یک پژوهشگاه را طی می‌کنیم که در آینده نزدیک بتوانیم پژوهشگاه فقه نظام زیر نظر آیت‌الله اراکی راه اندازی کنیم.

وی اظهار کرد: مؤسس این پژوهشگاه آیت‌‌الله اراکی هستند و هیئت امنایی خواهد داشت و در ذیل ریاست، چارت سازمانی و سه پژوهشکده خواهیم داشت؛ در ذیل بخش فرهنگ سه گروه تخصصی شامل فقه تربیت، فقه سبک زندگی اسلامی و فقه رسانه و ارتباطات شکل می‌گیرد؛ در پژوهشکده حقوق و اقتصاد و سیاست سه گروه فقه حقوق، فقه اقتصاد و فقه سیاست در ذیل آن شکل می‌گیرد.

رئیس پژوهشگاه فقه نظام بیان کرد: در پژوهشکده اصول و مبانی و دانش نامه نویسی نیز سه گروه اصول و مبانی فقه نظام دانشنامه نویسی و منطق الدلاله که از شاخه‌های نوین مباحث لفظی علم اصول است در این عرصه فعالیت می‌کنند شکل می‌گیرد که در مجموع ۹ گروه فقهی و اصولی هسته‌های اصلی این پژوهشگاه خواهند بود.

کار منحصر بفرد پژوهشگاه فقه نظام

وی در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توانید در این پژوهشگاه از موازی کاری با فعالیت‌های متعددی که در عرصه فقه اجتماعی و حکومتی در حوزه انجام شده است جلوگیری کنید گفت: در همین زمینه رصد کلی از فعالیت‌های فردی و مؤسسات حوزوی در هر یک از این عرصه‌ها انجام شد و به این نتیجه رسیدیم که مؤسسات دیگری که نوعاً در زمینه این علوم فعالیت دارند در صدد ایجاد گفتمان در حوزه علمیه و تدوین درسنامه برای طلاب نبوده و نیستند.

حاج ابوالقاسم تصریح کردند: یکی از اهداف ما در این پژوهشگاه، گفتمان سازی است و به همین دلیل چارچوب اصلی این کار حوزوی است و فعالان این عرصه، همگی فارغ‌التحصیلان حوزوی هستند که در جهت ترویج گفتمان فقه حکومتی حرکت خواهند کرد.

وی عنوان کرد: در سایر مراکز فعالیت‌های مشابه با رویکرد فقهی به شکل مساله محور کار شده است؛ و در حال حاضر یک ظرفیت بالایی برای تولید یک علم با همه مختصات آن ایجاد شده است؛ امروز در حوزه متونی تحت عنوان فقه فرهنگ نداریم اگرچه به صورت مساله محور در موضوعات مختلفی در عرصه فرهنگ مقالات متعددی نوشته شده است ولی اینکه تبدیل به یک علم شده و عرضه شود، چنین کاری نشده است.

رئیس پژوهشگاه فقه نظام بیان کرد: در این زمینه فقه نیمه استدلالی را عرضه می‌کنیم و در لایه‌های عمیق تر فقه استدلالی و مورد نیاز درس‌های خارج را تهیه می‌کنیم که با این رویکرد گفتمان سازی در فضای عمومی حوزه شکل خواهد گرفت.

کارگروه فقه شهرسازی

این استاد حوزه بیان کرد: نکته دیگر آنکه در برخی از شاخه‌ها تلاش می‌کنیم به مدل سازی هم نزدیک می‌شویم؛ و هم اکنون زیر نظر آیت‌الله اراکی در فقه فرهنگ و سبک زندگی، کارگروه شهر سازی در حال فعالیت است که این کارگروه با همکاری برخی از مهندسان و معماران آشنای با مباحث معماری اسلامی – ایرانی و برخی از فضلایی که به شکل تخصصی در عرصه‌های مرتبط تحصیل کرده‌اند نقشه‌های جامع شهری را دریافت می‌کنند و پیوست‌های فقهی را روی این نقشه‌ها می‌گذارند تا در شکل گیری شهرهای اسلامی کارایی خود را ثابت کند.

وی اظهار کرد: پس با این وجود در گام‌های بعد می‌توانیم در همه شاخه‌ها به خصوص در این شاخه‌ها موفقیت‌های خوبی داشته به مرحله مدل سازی نزدیک شویم تا بتوانیم با ساخت آن نظام در هر یک از عرصه‌های مطرح شده به یک مدل اجرای در سطح حاکمیت دست پیدا کنیم.

شکل گیری تمدن اسلامی در گروه ورود حوزه است

حاج ابوالقاسم بیان کرد: امروزه طلاب ما به شدت نیازمند آن هستند که در این عرصه‌ها مسایل و استدلال‌ها را بدانند؛ اگر حوزه به این مسایل ورود نکند تمدن اسلامی شکل نمی‌گیرد؛ تمدنی که از گزاره‌های دینی دور باشد و چتر اسلام بر سر این تمدن سایه گستر نباشد، همان تمدن غربی است که کمی تغییر کرده است و طبعاً چنین تمدنی چون در درون تمدن غرب شکل گرفته فرهنگ غرب را با خود می‌آورد؛ ما باید تمدنی در چارچوب تمدن اسلامی تولید کنیم.

وی گفت: دیر یا زود طلاب باید با این شاخه از فعالیت فقهی آشنا شوند و گفتمان علمی در بخشی از حوزه باید معطوف به این مسائل شود؛ فقه عبادات از رسالات اصلی حوزه است که بحمدالله در آن خوب کار شده است؛ اما در فقه معاملات، کتب، ناظر به زمان‌های قبل نوشته شده است ولی امروزه حتماً باید مباحث فقهی متناسب با نیازهای روز جامعه باشد.

عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: در مسیر کار حتماً باید از کارشناسان رشته‌های ذی‌ربط استفاده شود. طلابی که در پژوهشگاه مشغول به فعالیت هستند همگی فارغ‌التحصیل این رشته‌ها هستند؛ کسانی که در فقه نظام اقتصادی تحصیل می‌کنند و دوره‌های تخصصی خود را با کارشناسان علم اقتصاد پشت سر گذاشته‌اند؛ آن‌ها علاوه بر ده سال حضور منظم در درس خارج ۶۰ واحد تخصصی این رشته‌ها را نیز فراگرفته‌اند تا به بنیان و مبانی این علوم به شکل عمیق و صحیحی آشنا شوند؛ آن‌ها پس از طی این مراحل به این پژوهشگاه وارد می‌شوند؛ به همین دلیل این طلاب از علوم مربوطه در رشته خود آگاه هستند؛ البته در این عرصه نیز برای فهم درست موضوعات حتماً با کارشناسان این علوم تعاملی مثبتی ایجاد خواهد شد.

وی گفت: برای این عرصه‌ها باید یک اتحاد و همکاری منسجمی بین فضلای حوزوی که این رشته‌ها را مطالعه کرده‌اند و دانشگاهیان ایجاد شود؛ ایفای سهم و مشارکت در تولید علم از مهم‌ترین رسالت‌های این موسسه است که در قدم‌های بعد بنا داریم که در عرصه مدل سازی نیز ورود کنیم و در تعامل با کارشناسان این رشته‌ها در جهت ساخت یک مدل اسلامی فعالیت کنیم.

طراحی الگوی بنگاه اقتصاد اسلامی

رئیس پژوهشگاه فقه نظام بیان کرد: از جمله مباحثی که در این پژوهشگاه دنبال می‌شود آن است که مثلاً در عرصه فقه اقتصاد یک بنگاه اقتصاد اسلامی باید چگونه عمل کند؛ وقتی که کلیات این مساله در پژوهشگاه انجام شد و مسایل فقهی آن به دست آمد با همکاری صاحبان تخصص در این رشته‌ها به طراحی الگوی یک بنگاه اقتصاد اسلامی نیز خواهیم پرداخت؛ در عرصه فقه تربیت به طراحی نظام آموزشی اسلامی که می‌تواند به کار آموزش و پرورش و نهادهای ذی‌ربط بیاید خواهیم پرداخت.