شبکه اجتهاد: شیوع ویروس کرونا (کووید۱۹) در این روزها مهم‌ترین موضوع در جامعه و محافل مدیریتی، علمی و در رأس اخبار کشورمان و بلکه جهان قرار گرفته. عامل یا عوامل انتشار ویروس و ورود به کشورمان و نحوه‌ی مواجهه با آن در بخش‌های مختلف مدیریتی، اجتماعی و اطلاع‌رسانی و هم‌چنین آثار جسمانی و روانی، از مباحث داغ این روزهای جامعه می‌باشد. به نظر می‌رسد منطق مواجهه و سبک رفتاری انسان‌ها در چنین موضوعاتی که جامعه را به صورت فراگیر درگیر خود کرده است، مهم‌ترین عامل در مدیریت و فائق آمدن بر این مشکل و نظایر آن می‌باشد.
عزم ملی برای کنترل شیوع ویروس کرونا
چنانکه در این مدت شاهد بودیم، یک عزم ملی برای کنترل و مهار این ویروس، صورت پذیرفته و همگان با نگاهی همراه با نگرانی و امیدوار، در پی از بین بردن این بیماری می‌باشند که در صف مقدم این جهاد، پزشکان، پرستاران و مدیران متعهد بهداشت و درمان کشور می‌باشند. مهم‌ترین عامل دفع این بیماری – مانند تمام موارد مشابه – پیشگیری و رعایت اصول بهداشتی است که همواره مورد تأکید مسئولین و کارشناسان بوده و این همان امری است که مطابق با عقل، شرع و و عرف می‌باشد.
نگاه علوم دینی به مباحث بهداشت و درمان
گستره آموزه‌های اسلامی در اینگونه موضوعات، در کتب حدیث، ابواب علم فقه، علم اخلاق، مباحث علم تفسیر، بسیار مشهود است، احادیث در موضوع بهداشت و سلامت و خطرات ناشی از عدم رعایت آن‌ها در کتب روایی فراوان است و در این زمینه اهل تحقیق می‌توانند ابواب بسیار زیاد مرتبط با مسائل مرتبط با موضوع حفظ سلامت را در این کتب شریف مشاهده نمایند. در علم فقه نیز احکام شرعی، علل و حکمت‌های ان‌ها و اصول و قواعدی که در فقه به وفور مشاهده می‌شود، استقراء فتاوای فقها در ادوار مختلف در موضوع حفظ سلامتی در دو شاخه بهداشت جسم و بهداشت روان نیز مؤیدی بر این مطلب است که شارع مقدس نسبت به آن عنایت داشته است، احکام اولیه و احکام ثانویه، اوامر مولوی و ارشادی در این زمینه نیز جایگاه این مهم را در فقه به خوبی نشان می‌دهد. در علم اخلاق و مواظبت‌های فردی و اجتماعی و آداب معاشرت و سلوک اجتماعی، علمای این علم بر اساس معارف دینی و در قالب‌های توصیه، دعا و احساس مسئولیت‌ها در گفتار و رفتار، دستوراتی دارند که شخصیت کمال یافته، انسان را مورد توجه قرار داده‌اند. و در علم تفسیر نیز آیات مرتبط با نفس محترمه، طیبات و خبائث، مفسرین گرانقدر مباحث ذی‌قیمتی را بیان نموده‌اند که نشان از اهمیت موضوع دارد که اساساً موضوع تمام این علوم بالاصاله، انسان می‌باشد.
تقکیک منطقی مسائل اصلی و مسائل فرعی
باید توجه داشت برخی مسائل به عنوان ریشه‌های پدید آورنده بحران‌ها می‌باشند مانند شیوع ویروس کرونای جدید که آیا این ویروس بر اساس تولید آزمایشگاهی و در جهت یک جنگ بیولوژیک توسط برخی سلطه‌جویان ساخته شده است یا بواسطه فعل و انفعلات طبیعی شکل گرفته و منتشر شده است، هر چند این امر بسیار مهم است و دائره آثار و تصمیم‌ها را باید فراتر از یک امر بهداشتی و درمانی صِرف، تحلیل کرد، اما آنچه که در اولویت قرار میگیرد تفوق بر آثار مخّرب جسمی، روانی، آموزشی، اقتصادی و… می‌باشد که جامعه را درگیر خود ساخته است. از این رو شناخت اولویت‌ها و تفکیک منطقی مسائل اصلی از مسائل فرعی، راه را برای رسیدن به یک موفقیت هموارتر می‌کند.
خطر القاء دوگانه معنویت و مداوا
نکته دیگر، دانستن آثار دعا و توسلات همراه با تأثیر دوا و درمان است، یقینا سیره معصومین علیهم السلام اثبات یکی و نفی دیگری نبوده است، اهتمام ایشان به رعایت امور بهداشتی و پیشگیرانه و امور درمانی و رفع بیماریها و جراحت‌ها، امری نیست که قابل انکار باشد که اساساً مطابق عقل و فطرت هم می‌باشد، افراط تفکر تفکیکی بین امور معنوی مانند توکل بر خداوند متعال و توسل به اهلبیت علیهم السلام و امور تجربی مانند مداوای بیماران بر پایه پژوهش‌ها و تحقیقات و یا القاء دوگانه‌ی معنویت و مداوا، بزرگترین آسیبی است که هم مضر به دیانت است و هم مضر به رفتار عقلانی بشر، آنچه در تاریخ محرز است سبک و سیره حضرات معصومین علیهم السلام به هر دو بعد درمان است که موارد آن بر همگان معلوم است، علاوه‌ی بر این بیانات ایشان در توجه دادن به هر دو بعد است چه در جنبه‌های جسمانی و چه در جنبه‌های روانی.
موج‌سواری دشمنان بر موضوع ویروس کرونا
مدیریت فردی و اجتماعی خبرها و فراخبرها نیز موضوع بسیار مهمی است، تأثیر اخبار کذب و نشانه گرفتن تعهدات اجتماعی و وابستگی‌های ملی، از جمله اموری است که ضرورت حداقلی سواد رسانه‌ای را میان عموم مردم و مسئولین بیشتر می‌کند، اهمیت این موضوع زمانی مضاعف می‌شود که در گام اول باور داشته باشیم که کشور ما دشمنانی دارد که از هر سوژه‌ای برای ضربه و به تعبیر واقعی ترور جمعی ملت، فروگذار نمی‌کند، تروریسم خبری! محاسبات را از فضای حقیقی به فضای مجازی منتقل و متمرکز می‌کند و مردم را درگیر اموری می‌کند که واقعیت خارجی ندارند، اساساً بزرگترین بنگاه‌های خبری و سایت‌های اطلاع رسانی و کانال‌ها و شبکه‌های مجازی معاند در خدمت بزرگترین جنگ، یعنی جنگ روانی قرار گرفته‌اند که در موضوع شیوع ویروس کرونا، موج‌سواری آنان و سوار شدن بر شیوع ویروس کرونا – بیشتر از آنچه که هست – شاهد جنگ روانی آن‌ها به موضوعاتی که ارتباطی با ویروس کرونا نداشت، بودیم.
تکلیف و وظیفه اجتماعی
بحث دیگری که در همین رابطه دارای اهمیت است، مدیریت مسائلی است که مرتبط با تمام جامعه است، به این معنا که رعایت و عدم رعایت امور، تمام جامعه را دارای سود و زیان می‌کند، فارغ از آنکه کارگزاران خبره در این مشکلات و معضل‌ها با استفاده از تبحّر و علم کافی می‌توانند با یک برنامه منسجم بحران‌ها را مهار و آسیب‌ها را تقلیل دهند، افراد جامعه نیز خالی از تکلیف و وظیفه اجتماعی نمی‌باشند، که پر واضح است مسئولین و مردم در جهت یک خواسته و حل یک مشکل، فعالیت می‌کنند، پس این رابطه در جهت رفع خطرات موجود و احتمالی بسیار مهم است که یکی بدون دیگری، کارآیی خود را از دست می‌دهد و بسان لشگری است که سربازان در جایگاه خود و حیطه وظائف محوله، کوتاهی داشته باشند.
مواجهه و مقابله با مواردی مثل شیوع ویروس کرونا
در موضوع ویروس کرونای جدید، مشاهده شد که در برخی از موارد پیشگیری و درمان و کیفت آن دو و هم‌چنین مسئولیت‌شناسی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، با نوعی بی‌مسئولیتی از طرف برخی از هموطنان روبرو بودیم که در این بخش بیشتر نگاهمان به رفتار اجتماعی در مواجهه و مقابله با مواردی این‌چنین و مشابه آن است؛ در بخش مواجهه، جدی گرفتن هشدارها و مشاهده تلفات و خسارت‌ها، از اهمیت بسزایی برخوردار است که دانشمندان نوع مواجهه با عموم مشکلات را یک اصل در برتری و پیروزی بر مشکلات می‌دانند که این بخش مربوط به درک صحیح از واقعیت‌های یک مشکل است و در بخش مقابله، تکلیف‌ورزی و دعوت دیگران به تکالیف خود در مسائل اجتماعی، موضوع مهمی است که در باب امر به معروف و نهی از منکر قرار میگیرد که در چنین مواقعی هم وجوب شرعی دارد و هم لزوم عقلی، پس هم باید رعایت کنیم هم دعوت به رعایت که در غیر اینصورت شرّ ویروس یا از بین نمی‌رود یا با تحمل هزینه‌ها و خسارت‌های جبران ناپذیر از بین می‌رود و معلوم است که آسیب حداقلی نتیجه عمل به این اصل است که مرجع اصلاح آن به سبک زندگی بویژه زندگی اجتماعی در تراز الزامات عقل و آموزه‌های شرع در یک جامعه متمدن اسلامی است.
اهمیت تغییر سبک زندگی و رسالت نخبگان
مقام معظم رهبری مدظله‌العالی در توصیه هفتم بیانیه گام دوم انقلاب، موضوع سبک زندگی را مطرح می‌نمایند، اهمیت این توصیه را امروز به خوبی می‌توان فهمید. سبک زندگی، بالاتر از روش زندگی است، روش زندگی می‌تواند غلط یا درست باشد ولی به هرصورت چرخه زندگی انجام می‌شود اما سبک زندگی برآمده‌ی از یک مکتب است که در درون خود کمال یافته و جامعه را به سمت کمال دنیوی و اُخروی رهنمون می‌سازد. به همین جهت باید در سبک زندگی جامعه دقت نظر و مدل آن را بر پایه داشته‌های اسلامی ایرانی، پایه‌ریزی و ترسیم نمود و تضمین‌های لازمه‌ی تغییر، توسعه و پیشرفت را به عموم افراد جامعه ارائه داد. بر همین اساس، تجربه هفته‌های اخیر ضرورت تبدیل یک تهدید به فرصت را مهیا ساخته تا علاوه‌ی بر احساس عمومی در تغییر سبک زندگی، فرهیختگان محترم ’’ الگوریتم” مقدماتی سبک زندگی را آماده و سپس به یک مدل جامع که بر پایه حکمت و معرفت باشد، دست یابند.
ضرورت تهیه الگوریتم سبک زندگی
بنابر آنچه محققین گفته‌اند «الگوریتم مجموعه‌ای متناهی از دستورالعمل‌ها است، که به ترتیب خاصی اجرا می‌شوند و مسئله‌ای را حل می‌کنند. به عبارت دیگر یک الگوریتم، روشی گام به گام برای حل مسئله است. شیوه محاسبه معدل در مدرسه، یکی از نمونه‌های الگوریتم است» «دستورهای الگوریتم باید با زبانی دقیق، و بی‌ابهام بیان شوند. هر دستورالعمل نیز باید انجام‌پذیر باشد» « به‌طور کلی جهت ارائه ی یک الگوریتم کامل به چهار مؤلفهٔ اصلی احتیاج است که عبارتند از: مقادیر معلوم، خواستهٔ مسئله، عملیات محاسباتی و دستورهای مرتبط»
روح حاکم بر یک الگوریتم، برنامه دقیق می‌باشد، این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که مقدمه امر مهمی مانند سبک زندگی با مشخصه‌های اسلامی و ایرانی باشد، لذا برآورد دقیق از بنیان‌های فکری جامعه برای حل مسأله، مشارکت گروهی نخیگان را در رشته‌های مختلف علوم حوزوی و دانشگاهی را به عنوان یک پیش‌نیاز باید در نظر داشت.
مؤلفه‌های مدل جامع سبک زندگی
به نظر می‌رسد برای رسیدن به این مهم؛ مدل ساختاری و مفهومی، تحلیل‌ها، پژوهش‌های کمی، کیفی و موردی، افق برنامه، آرمان‌پنداری و واقعیت‌گرایی، تهیه نقش راه مورد اعتماد و دیگر مؤلفه‌ای مرتبط در خلق الگو و مدل جامع و مناسب، باید مد نظر قرار گیرد تا سبک زندگی مطلوب بر اساس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، شکل گیرد و گام دوم انقلاب با رفتار و خدمت مسئولانه در تمام اقشار جامعه، به آرمان واقعی خود برسد.
در خاتمه لازم می‌دانم پس از توکل به ذات ربوبی و توسل به عنایات و کرامات معصومین علیهم‌السلام در این برهه که نیاز به همدلی و همکاری همگان و همراهی با مدافعان سلامت، از هر زمانی بیشتر احساس می‌شود، خودمان را در مقابل حوادثی این‌چنین صاحب مسئولیت بدانیم و وظائف خود را در جهت برطرف شدن این مشکل، در حد توان انجام دهیم.
