به‌منظور بررسی و تعیین حکم فقهی و علمی روزه‌داری در ماه رمضان امسال که هم‌زمان شده با ایام شیوع بیماری کرونا، نشست مشورتی با حضور اساتید فقه پزشکی چون استاد محمد قائینی و اساتید متخصص دانشگاه علوم پزشکی مشهد به همت هیئت اندیشه‌ورز دین و سلامت معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان برگزار شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، در این نشست دو ساعته نظرات متعددی پیرامون حکم فقهی و علمی روزه‌داری در ایام شیوع کرونا از سوی کارشناسان دینی و علم پزشکی مطرح شد که برآیند این نظرات بر عدم تداخل روزه‌داری با سلامت افراد غیر بیمار (سالم) دلالت داشت و در خصوص افراد بیمار، به‌ویژه مبتلایان به بیماریهای زمینه‌‌ای (از جمله دیابت، نارسایی کلیوی، قلبی و …) نیز تأکید شد که روزه گرفتن منحصراً با نظر پزشک متخصص انجام شود.
در این نشست همچنین، بر مرطوب نگه‌داشتن سیستم تنفسی بدن از طریق نوشیدن میزان کافی مایعات (حداقل ۸ لیوان آب) و استفاده از بخور سرد در محیط منزل و محل کار، در ایام ماه مبارک رمضان تأکید شد.
ضرورت رعایت آداب غذایی مناسب و بهره‌گیری از برنامه‌ی تغذیهای سالم در ماه مبارک رمضان به‌منظور تقویت هر چه بیشتر سیستم ایمنی بدن از دیگر نکات مشترکی بود که کارشناسان و متخصصین حوزه پزشکی بر آن تأکید کردند. در ادامه گزارشی از مهم‌ترین سخنان مطرح شده در این نشست علمی را می‌خوانید.
پیشگامی مجموعه‌های مذهبی در اجرای توصیههای بهداشتی مسئولان
حجت‌الاسلام دکتر سید محمود طباطبایی مسئول نهاد رهبری دانشگاه علوم پزشکی مشهد: موضوع شیوع کرونا به‌عنوان مهم‌ترین چالش جدی کشور در هفته‌‌‌های اخیر بود. طی روزهای گذشته در فضای عمومی و رسانه‌ای کشور سؤالات متعددی در رابطه با روزه‌داری مطرح و برخی استفتائات در رسانه‌ها منعکس شد که بعضاً ابهاماتی را برای جامعه دینی کشور ایجاد کرد و متأسفانه شاهد حاشیه سازی‌‌‌هایی از سوی شبکه‌های معاند نیز بودیم که در صدد ایجاد دو قطبی سازی و ایجاد تعارضات اعتقادی در کشورمان بودند که با همراهی خوب جامعه متدینین و عقلانیتی که در فضای جامعه دینی ما بود نه تنها مسئله تعارض رفتارهای دینی با توصیههای بهداشتی اتفاق نیفتاد بلکه شاهد پیشگامی مجموعه‌های دینی در اجرای توصیههای بهداشتی پزشکی و پزشکی نیز بودیم.
دستور مقام معظم رهبری مبنی بر هماهنگ بودن آحاد مردم با مسئولان پزشکی و بهداشتی کشور و اجرای کامل دستورالعملهای مربوطه نیز فصل الخطاب این همراهی خوب مردمی و به‌ویژه جامعه دینی کشور در جهت انجام اقدامات پیشگیرانه و مقابله با بیماری کرونا بود.
شیوع بیماری کرونا، روزه‌داری و تشخیص پزشکان
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قائینی استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم: پس از ماجرای شیوع بیماری کرونا به این نکته توجه شد که از آنجا که گاهی وقت‌ها برخی از متون و روایات بیانی دارد که درک آن برای تعدادی از افراد سخت است و همان امر دستاویزی برای این اشخاص می‌گردد و ضعف ادراک شان به ایجاد شبهه تبدیل شود، با نظر به شرایط روز، بیماریهای واگیردار از منظر فقه مورد بحث قرار گرفت. در ضمن این بحث به این مطلب رسیدیم که برخی از این متون به توصیههای بهداشتی بیماریهای واگیردار که امروزه نیز درباره رعایت آن اقدام می‌شود، پرداخته است.
برخی از این دست از متون منعکس نشده است؛ جالب است بدانید در برخی از این متون برای بیماریهای واگیردار توصیه شده که اگر به شهری وارد شود، نه کسی خارج و نه کسی به آن شهر وارد شود. مرحوم سید یزدی در عروه که کتاب فقهی مهم شیعه است در رابطه با بیماریی مانند طاعون و وبا فرمایشی بر اساس متنی از متون روایات دارد و می‌فرماید: فرار از بیماریی مانند طاعون جایز است؛ در واقع فقیهان شیعه به تبع روایات و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) اصرار دارند که فرار از وبا باید انجام شود.
در یک مورد خاص تعدادی از سربازان اسلام که در نقطه‌‌ای مدافع بودن و بیماری وبا اتفاق افتاد و فرار کردن آن‌ها موجب شکست مسلمانان می‌شد، در این شرایط پیامبر (ص) توصیه کردند که فرار نکنند. این توصیه نه اینکه یک سفارش همگانی باشد. در واقع برای حفظ سرزمین اسلامی آن تعداد از مدافعان می‌بایست حضور داشته و فرار نمی‌کردند.
در یک روایت معتبر این‌گونه داریم که امام (علیه‌السلام) می‌فرمایند که اگر وبا به مسجد شما برسد دیگر از این شهر خارج نشوید. برداشت برخی این بوده که اگر وبا به مسجد برسد از مسجد خارج نشوید اما این معنا خوشایند نیست بلکه روایت این‌گونه تعبیر می‌شود که اگر وبا به مسجد محل رسید و در واقع فراگیری به‌گونه‌ای بود که به محلات سرایت کرد،کسی حق ندارد از آن شهر خارج شود اما اگر در حد کمی بود خروج از شهر اشکال ندارد.
بنابراین جمع بین روایات این است که اگر بیماری در حد فراگیری نیست اشخاص به عنوان حفظ نفس از آن نقطه به جاهای امن منتقل شوند اما اگر فراگیری در حد وسیع شد که به محله‌‌‌ها سرایت کرد، دیگر در حقیقت خروج از آن شهر جایز نیست زیرا در واقع این کار فرار از وبا نیست بلکه خروج از شهر، نشر و انتشار وبا خواهد بود.
درباره روزه‌داری در ایام فراگیری بیماری و وظیفه مکلف نسبت به صوم باید گفت، یکی از شرایط روزه‌داری این است که فرد بیمار نباشد؛ منتها بیماری یک تعبیر کنایه‌ای به معنی عدم توانایی است و در واقع بیماری موضوعیت ندارد بلکه عدم توانایی موضوعیت دارد و بیماری یکی از اسباب توانایی نداشتن محسوب می‌شود.
معیار ضرر داشتن روزه برای انسان نظر متخصصان است که به عنوان یک حجت استفاده می‌شود و این نیز به این معنی نیست که هر پزشکی برای هر کسی تجویزی کرد برای همه حجت باشد. فرد با وجود گفته‌های که اهل تخصص و نیز به زمینه تجربی که در عمل برای او احساس شده و بدون دچار شدن به وسواس، باید ببیند که توان روزه گرفتن دارد یا خیر؟
با رعایت اصول مراقبتی، روزه‌داری افراد سالم منافاتی با شرایط کرونایی کشور ندارد
دکتر توکل افشار استاد گروه ایمونولوژی و آلرژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد: «رعایت بهداشت، تقویت سیستم ایمنی بدن و کنترل بیماری» سه اصل مهم درمورد بیماریهای واگیردار است که التزام به آن‌ها در تمام ایام سال و از جمله ماه رمضان توصیه می‌شود و می‌تواند کمک کننده در ایجاد شرایط ایمن و سالم برای افراد جامعه باشد.
سه اصل یاد شده، هم در منابع اسلامی و هم در علم پزشکی مورد سفارش قرار گرفته است. اصل رعایت بهداشت؛ که در مورد همه بیماری‌‌‌ها مطرح است، در دو حیطه فردی و اجتماعی تعریف می‌شود؛ شستن مرتب دست‌‌‌ها، ماسک زدن، رعایت فاصله اجتماعی و… از جمله مصادیق این اصل به شمار می‌رود و در واقع آنچه را که امروز مسئولین سازمان بهداشت جهانی و دیگر سازمان‌های مربوطه به عنوان دستورالعملهای بهداشتی توصیه می‌کنند اغلب همان چیزی است که در اسلام هم بر آن تأکید شده و لذا با عمل به همین توصیههای دینی تا حد زیادی زمینه رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در جامعه فراهم می‌شود.
تقویت سیستم ایمنی، دومین اصل و در واقع عامل اصلی مقابله‌ی بدن با بیماری‌‌‌هاست که دو نکته مهم در مورد آن مطرح می‌شود، نکته اول عوامل تقویت کننده این سیستم که فاکتورهای مختلف و از جمله تغذیه در آن نقش دارد و دوم عوامل تضعیف کننده آن که استرس، نگرانی و دوری از معنویت می‌تواند از جمله آن‌ها باشد. در بحث تغذیه که در ماه مبارک رمضان از اهمیت بیشتری برخوردار است، علم تغذیه تأکید می‌کند که افراد بدون سحری روزه نگیرند و در وعده سحر از خوردن شیرینی‌ها، غذاهای سنگین (مثل کله‌پاچه که موجب تشنگی می‌شود)، همچنین مایعاتی مانند چای که سبب دفع آب از بدن می‌شود پرهیز کنند و حداقل هشت لیوان آب را در فاصله افطار تا سحر بنوشند، در اسلام نیز توصیه‌‌‌هایی با همین مضمون ارائه شده است.
بحث مداخلات دارویی و تجویز دارو بر عهده پزشک است اما مداخلات غیر دارویی مسائلی همچون قرنطینه‌ی افراد و مراقبت‌‌‌هایی از این دست را شامل می‌شود که در کنترل و مهار بیماری تأثیر بسزایی دارد. نکته مهم در مورد این سه اصل، نقش و همراهی تک‌تک افراد جامعه است که می‌تواند بر کوتاه شدن یا طولانی بودن روند یک بیماری در اجتماع اثر گذار باشد.
بحث روزه‌داری هیچ منافاتی با شرایط کرونایی کشور ندارد و با رعایت اصول یاد شده می‌توانیم شرایطی ایمن و مناسب را جهت روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان داشته باشیم.
روزه، سیستم ایمنی افرادِ سالم را تقویت می‌کند
دکتر محسن نعمتی استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد: نیاز بدن به مواد مغذی و تقویت کننده‌‌‌های سیستم ایمنی (از جمله سبزیجات، میوه‌جات و پروتئین‌ها) امری مهم است که در شرایط کنونی و با توجه به شیوع بیماری کرونا در کشور از اهمیتی دو چندان برخوردار می‌باشد.
بررسی‌‌‌های علمی نشان می‌دهد که روزه‌داری در افراد سالم و بدون علائم بیماری نه تنها موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن نمی‌شود بلکه تقویت کننده آن نیز خواهد بود، البته با این قید که مواد مورد نیاز بدن در فاصله افطار تا سحر با یک رژیم غذایی صحیح تأمین شود.
دکتر موسی‌الرضا حسینی فوق تخصص گوارش: عدم بهره‌گیری از یک الگوی تغذیهای مناسب امروزه مشکلات و بیماریهای مختلفی را در جوامع بشری موجب شده است از جمله این مشکلات (که به ام‌الامراض تعبیر می‌شود) مشکل یبوست در افراد است که سبب افزایش سموم و مواد زائد در بدن و در نهایت ایجاد بیماریهای مختلف خواهد شد.
در زمان روزه‌داری به سبب کاهش دسترسی فرد به مواد غذایی، بدن او تلاش می‌کند تا با سوزاندن این مواد زائد انرژی خود را تأمین کند و همین امر به‌نوعی سبب پاک‌سازی بدن و سلامت بیشتر فرد خواهد شد.
در خصوص آداب تغذیهای ماه مبارک رمضان نیز باید گفت، افراد روزه‌دار بایستی از مواد سرخ کردنی و مواد غذایی ثقیل الهضم که جذب آنان ساعت‌ها در سیستم گوارش به طول می‌انجامد پرهیز کنند و از آشامیدن مقدار کافی آب در فاصله زمانی افطار تا سحر غافل نشوند. همچنین روزه‌داران می‌تواند برای مرطوب نگه‌داشتن محیط پیرامون خود از بخور سرد استفاده کنند.
دکتر مجید غیور، استاد گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد: تغذیه‌ی افراد در پیشگیری و درمان بیماری کرونا اثر دارد، اینکه تصور می‌شود در ماه مبارک رمضان به دلیل مصرف کمتر مایعات ریسک ابتلاء به بیماری کرونا به سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن افزایش می‌یابد صحیح نیست زیرا با دستورالعملهای تغذیهای مناسب در فاصله زمانی افطار تا سحر که نوشیدن میزان کافی مایعات نیز بخشی از آن می‌باشد می‌توان از ثمرات روزه‌داری در ماه رمضان امسال بهره‌مند شد.
گفتنی است، در این نشست که در محل اتاق جلسات ساختمان هیئت‌های اندیشه‌ورز حوزه علمیه خراسان برگزار شد، متخصصان حاضر در پایان جلسه به استفاده از مایعات در سحر و افطار، توجه به سه اصل کنترل و مداخلات و بیماری بهداشت و سیستم ایمنی(تغذیه) و رعایت آن و نیز مباحث پزشکی مرتبط با کرونا مجدداً تأکید نمودند.
