استاد ربانی بیرجندی به‌صورت مصداقی کارکرد و فوائد منهج شناسی را در «حسن ابن ابی‌عقیل عمانی» دنبال می‌کند و ضمن بررسی منهج فقهی او، علل چرایی اتهام عمل به قیاس عمانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، دانش «تاریخ فقه و فقها» یکی از علومی است که جای خود در بین محققان باز نموده و علاقه‌مندان فراوانی پیدا کرده است. در میان علمای اهل‌سنت این دانش با عنوان تاریخ فقها چون آثار طبقات الشافعیه، طبقات الحنابله، طبقات الاحنفیه مکتوب شده است اما در میان شیعه کتاب مستقلی نگاشته نشده و ضمن کتب تراجم به بررسی زندگی فقها پرداخته شده است؛ اگرچه در سال‌های اخیر حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی «موسوعه طبقات الفقهاء» را منتشر کردند، اما ضرورت تدریس چندین واحد درسی «تاریخ فقه و فقهاء» در حوزه علمیه و دانشگاه بایسته و لازم است تا فوائد ارزشمندش به جامعه علمی عرضه شود.
یکی از فوائد مهم پرداختن به تاریخ فقه و فقها، منهج شناسی فقها است؛ از این رو حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و مدیر گروه علمی فقه و اصول مدرسه عالی نواب در سلسله جلسات «نشست‌های علمی- مجازی مرکز تحقیقات اسلامی مشهد (وابسته به آیت‌الله حاج شیخ مصطفی اشرفی شاهرودی) در دو جلسه به تبیین «تاریخ فقه و فقها با تکیه بر منهج شناسی» پرداخت.
استاد ربانی به‌صورت مصداقی کارکرد و فوائد منهج شناسی را در «حسن ابن ابی‌عقیل عمانی» دنبال می‌کند و ضمن بررسی منهج فقهی او، علل چرایی اتهام عمل به قیاس عمانی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
این استاد خارج فقه حوزه علمیه مشهد، علاوه بر تدریس ۲۵ ساله متون مختلف حوزوی، آثار ارزشمندی تألیف نموده که هر کدام دارای افتخارات علمی است، می‌گوید: اگر مقدس اردبیلی هم با آن همه قداستش در عصر ما زندگی می‌کرد، قطعاً به‌خاطر تفرد در فتوا نابودش می‌کردیم. دوره‌‌ی بدی شده و اگر فقیهی فتوایی نادر دهد فوراً او را متهم می‌کنیم. متأسفانه در حوزه‌های علمیه ما جا نیفتاده است که اگر یک فقیهی فتوایی متفرد بدهد نه تنها اشکالی ندارد، بلکه یک شاخه‌ای از فرایند اجتهاد است.
وی در بخشی دیگری از سخنان خود بیان می‌کند: روایات ما همه مبتلا به تعارض هستند، فقاهت یک فقیه، زمانی ظاهر می‌شود که تعارضات روایی را حلاجی و استخراج کند. با چهار قاعده فقهی و اصولی، فقیه درست نمی‌شود؛ فقاهت جان کندن می‌خواهد.
برخی از مباحث استاد ربانی در فایل صوتی اول عبارتنداز:
۱- پیشینه دانش تاریخ فقه و فقها
۲- فلسفه تاریخ فقه و فقها
۳- طبقات فقهای اهل‌سنت
۴- اهمیت و فوائد تاریخ فقه و فقها
۵- شیخ انصاری و تقسیم‌بندی فقها
۶- بررسی واژه اجتهاد و فرایند آن
۷- فرایند اجتهاد از منظر شهید صدر
۸- اجتهاد در اهل‌سنت (سده اول و دوم)
۹- سبک جدید عمانی در فقه و اتهام عمل به قیاس
۱۰- محقق حلی و فرایند اجتهاد صحیح و طرح فتاوی عمانی
۱۱- توضیحات علامه سید مهدی بحرالعلوم درباره عمل قیاس عمانی
۱۲- توضیحات آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله سیستانی درباره عمل قیاس عمانی
برخی از مباحث استاد ربانی بیرجندی در فایل صوتی دوم عبارتنداز:
۱- آیا تفرد فتوایی یک نقص است یا کمال؟
۲- تفرد فتوایی در فقهای شیعه
۳- مصادر حکم شرعی در شیعه و اهل‌سنت
۴- اجتهاد عمانی، اجتهادی فوق‌العاده
۵- تهمت عمل به قیاس در فتاوی حسن ابن ابی‌عقیل عمانی
۶- متفردات فتوایی عمانی:
الف) فتوای عدم نجاست آب چاه
ب) فتوای طهارت خمر
ج) فتوای طهارت ذبیحه اهل کتاب
د) فتوا درباره رضاع
ح) فتوا درباره طلاق همسر مفقود
و)فتوای وجوب نماز جمعه
۸- فتاوی نادر برخی فقهای معاصر
