امروزه مسئله‌یابی که از مقدمات پژوهش است، از چالشهای پیش روی طلاب است و این نشانگر ضعف ارتباط مدارج علمی حوزه علمیه با معاونت پژوهش است. مقاله الزاماً پژوهشِ آن فرد نیست بلکه مقاله گزارش پژوهش است و احتمال دارد که صاحب مقاله گزارشی از پژوهشِ دیگران را ارائه نمایدو در این حال باید گفت ما با ایجاد کارگاه مقاله‌نویسی الزاماً پژوهشگر تربیت نمی‌کنیم و این اشکال کار است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین جلسه «هم‌اندیشی مدیران و معاونان مرکز تربیت محقق»، روز پنجشنبه ۱۲ دیماه ۹۸ برگزار شد. در این جلسه، معاونان پژوهشی مراکز حوزوی قم حضور داشتند و معاونان مراکز پژوهشی استان خراسان نیز از طریق ویدئو کنفرانس در این جلسه شرکت کردند. حجت الاسلام مصطفی دُرّی، مدیر جلسه در ابتدای این جلسه گفت: قبل از آغاز جلسه باید گفت که دغدغه مشترک حاضران در این جلسه، بحث تربیت محقق است؛ لذا از دو سال قبل دفتر تبلیغات اسلامی طرح ملی روشمندسازی تحقیقات علوم اسلامی را آغاز کرد. این طرح مختص به فضلای سطح چهار و منتخبان سطح سه حوزه‌های علمیه سراسر کشور بود.
مدیر طرح ملی مشق اجتهاد ادامه داد: سال گذشته این طرح با برند «مشق اجتهاد»، ۱۲ کارگاه را در شهرهای قم، تهران، مشهد، اصفهان برگزار کرد و امسال نیز در شهرهای اراک، گرگان و مجدداً در قم ادامه داشته که دو طرح نیز به آن اضافه شده: یکی دوره تخصصی که هدف‌گیری آن اساتید و اعضای هیئت علمی مراکز آموزشی و پژوهشی است و دیگری اخلاق پژوهی است که در آینده نزدیک برگزار خواهد شد.
وی افزود: از موفقیت‌های مشق اجتهاد، رشد آمار مقالات از میان ۱۲۰ تربیت یافته از ۵% به ۷۰% و همچنین رشد ۹۰ درصدی در ارائه طرح‌نامه‌های تفصیلی است.
آسیب‌شناسی تربیت پژوهش
در ادامه، توجه به آسیب‌های تربیت محقق از جمله سرفصل‌هایی عنوان شد که درخور بررسی است و از حضار خواسته شد تا آسیب‌شناسی‌های بیشتری انجام شود تا اینکه به یک مدل صحیح و کامل در روش تربیت محقق دست یافته شود.
جداسازی آموزش از پژوهش
در ابتدا معاون پژوهشی حوزه علمیه معصومیه خواهران قم به صحبت پرداخت و گفت: یکی از مشکلات و چالشهای پژوهش و بلکه عمده مشکلِ این امر، جدایی آموزش از پژوهش و تفکیک مراقبت‌های آموزشی از پژوهشی است که باعث شده تا پژوهش به حاشیه رانده شود.
وی گفت: از دیگر آسیب‌ها و چالشهای موجود در مسیر پژوهش، عدم آگاهیِ اساتید راهنما و مشاوره از روش پژوهش صحیح است. در واقع این عدم آگاهی باعث شده است تا به اندازه اساتید پژوهش، روش‌های پژوهش نیز پدید آید و همین امر باعث شده تا یک روش متقن و صحیح در روش پژوهش وجود نداشته باشد که این هم آسیب سوم در امر پژوهش است.
در ادامه حیدری، نماینده مدرسه عالی فقه امام خمینی(ره) قم به بیان نکاتی پرداخت و گفت: پژوهش مؤثر مبتنی بر آموزش قوی است و تا قوت علمی پژوهشگر ارتقاء نیابد پژوهش او مؤثر نخواهد بود.
وی عوامل مؤثر در روش پژوهشی را اینگونه نام برد: ۱. آموزش صحیح، ۲. آشنایی طلاب از همان ابتدای طلبگی با امر پژوهش، ۳. اهمیت دادن به مقاله‌های طلاب ولو اینکه فاقد معیارهای لازم باشد، ۴. آشنایی طلاب با ادبیات فارسی و آئین نگارش، ۵. تأکید به مسأله‌محور بودن پژوهش.
فاصله گرفتن از شیوه سنتی اداره حوزه‌ها
حجت‌الإسلام سید محمدرضا شریعتمدار، معاون پژوهش مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) سخنران بعدی این جلسه بود و گفت: آنچه مشکل اساسی حوزه‌های علمیه امروز است، فاصله گرفتن از شیوه اداره سنتیِ حوزه‌هاست. در گذشته طلاب تحت تعلیم و تربیت یک استاد قرار می‌گرفتند و هم آداب طلبگی و هم تبلیغ و هم تمام شئون طلبگی أعم از آموزش و پژوهش را از او درس می‌گرفتند. امروز نیز راه حل مشکلات امروز حوزه علمیه بازگشت به آن سنت حسنه در اداره و تربیت طلاب است.
حجت‌الإسلام اکبرپور، نماینده معاونت پژوهش حوزه علمیه قم در ادامه به عنوان سخنران بعدی گفت: سؤال مهم این است که آیا اساساً جدایی آموزش از پژوهش صحیح است یا خیر؟ آیا سبک سنتی حوزه، پژوهش محور بوده است؟ آیا در ضمن آموزش، مهارت‌های پژوهشی عرضه می‌شده است؟ اگر انجام می‌شده، به چه نحو بوده است که به تولید منجر می‌شده است؟ آنچه که در تراث مشاهده می‌شود این است که آموزش‌ها غالباً خروجی و تولید داشته است.
کارگاه مقاله نویسی، پژوهشگر تربیت نمی‌کند
سپس حجت‌الإسلام مهدی یزدانی، معاون پژوهش مدرسه امام کاظم (ع) قم بیان داشت: ارتباط آموزش و پژوهش از موضوعات مبهمه حوزه‌های علمیه است. البته معنای این حرف آن نیست که حتماً آموزش و پژوهش باید با هم ادغام شوند؛ بلکه ارتباط آنها و انتظارات متقابل این دو نهاد از یکدیگر روشن شود. امروزه مسئله‌یابی که از مقدمات پژوهش است، از چالشهای پیش روی طلاب است و این نشانگر ضعف ارتباط مدارج علمی حوزه علمیه با معاونت پژوهش است. مقاله الزاماً پژوهشِ آن فرد نیست بلکه مقاله گزارش پژوهش است و احتمال دارد که صاحب مقاله گزارشی از پژوهشِ دیگران را ارائه نمایدو در این حال باید گفت ما با ایجاد کارگاه مقاله‌نویسی الزاماً پژوهشگر تربیت نمی‌کنیم و این اشکال کار است.
حجت‌الإسلام صرفی، معاون آموزشی مرکز فقهی ائمه اطهار(ع نیز) به عنوان سخنران بعدی این جلسه به سخنرانی پرداخت و گفت: یکی از آسیب‌های موجود در امر پژوهش، آن است که متولی این امر در حوزه علمیه برنامه مدوّنی ندارد.
البته کارهایی در مقدمات انجام می‌گیرد اما بهتر آن است که امر آموزش روش تحقیق و پژوهش در سه فاز سطح، سطح عالی و خارج پیگیری شود و در هر فاز، انتظارات متناسب با آن سطح را از طلاب داشته باشیم. این برنامه‌ریزی نیز باید طوری باشد که آن بلایی که مثلاً در آموزش اصول که منجر به تکرار کل اصول در سطوح مختلف و بازدهی بسیار پائین شد، بر سر آموزش روش تحقیق در نیاید. پیشنهاد آن است که در هر فاز، بخشی از روش تحقیق آموزش داده شود. به عبارت بهتر آموزش تدریجی به جای آموزش‌های دفعی و تکراری.
برای آسیب شناسی، جامعه آماری نداریم
سپس سرکار خانم حقانی، معاون پژوهشی جامعه الزهراء(س) به بیان نکاتی پرداخت و گفت: برای آسیب‌شناسی مناسب بایست مقدمات آسیب‌شناسی رعایت شود. مثلاً جامعه آماری مناسب باید وجود داشته باشد تا براساس آن آسیب‌شناسی صورت پذیرد. وی در پایان گزارشی از اقدامات این معاونت در حوزه علمیه جامعه الزهرا را ارائه کرد.
اقتصاد پژوهش
در ادامه، استاد مجتبی الهی خراسانی، رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، یکی از مهم ترین چالشهای پژوهش را اقتصاد پژوهش دانست و خاطرنشان کرد باید برای تقویت اقتصاد پژوهش فکری جدی کرد؛ زیرا همین امر است که موجب تشویق طلاب به پژوهش می شود همانطور که در تبلیغ، رابطه بین اقتصاد تبلیغ و تشویق طلاب به تبلیغ را بالعیان مشاهده می کنیم.
در پایان این جلسه، حجت‌الاسلام مصطفی دُرّی با جمع بندی مطالب از شرکت کنندگان خواست تا با ارئه الگوها و روی میز آمدن گزینه های پیشنهادی در راستای دست یابی به الگوی مناسب تربیت محقق، در جلسه بعدی به بررسی آنها بپردازند.
گفتنی است این سلسله نشستها با برنامه ریزی میز توسعه و توانمندسازی دفتر تبلیغات اسلامی و عاملیت مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا (ع) برگزار می گردد.
