سومین اجلاسیه کمسیون‌های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه خراسان با موضوع «حوزه و آینده» با حضور اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه مشهد، قم، اصفهان و تهران و جمعی از علما، اساتید و طلاب حوزه علمیه خراسان در تالار قدس کتابخانه حرم مطهر رضوی برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، این اجلاسیه با اهداف بررسی آینده حوزه‌های علمیه در عرصه‌های مختلف، دستیابی به نقشه راه برای حوزه‌های علمیه و تبیین رویکردهای جدید در کمسیون‌های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه که وظیفه تصمیم سازی برای شورای عالی حوزه علمیه را برعهده دارند، برگزار شد.
آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رییس شورای عالی حوزه علمیه تهران؛ آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه قم؛ آیت‌الله سید احمد علم الهدی، نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی و عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان و حجت‌الاسلام محمدباقر فرزانه، دبیر شورای عالی حوزه علمیه خراسان از سخنران‌های ویژه این مراسم بودند.
نداشتن تئوری تحول یکی از ضعف‌های حوزه‌های علمیه است/ تعامل حوزه و دانشگاه دارای یک نقشه جدید نیست
آیت‌الله علیرضا اعرافی در همایش «حوزه و آینده» با بیان اینکه گذشته حوزه علمیه به ویژه در دهه‌های اخیر و پس از انقلاب اسلامی بسیار مورد نقد و نظر قرار گرفته و دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است، گفت: امروزه دیدگاه‌های مختلفی در نقد حوزه علمیه ارائه شده است. از دیدگاه‌هایی که خروجی حوزه را زیر سوال می‌برند تا دیدگاه‌هایی که به وضع موجود قناعت دارند و میان این دو دیدگاه مختلف، دیدگاه ما این است که در پرتو انقلاب اسلامی شکوفایی در حوزه رخ داده و در عین حال خلأها و کمبودهایی نیز وجود دارد که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.
دستاوردهای حوزه قابل امتناع بوده است
وی در ادامه افزود: در میان این دو دیدگاه افراط و تفریطی اگر یک ارزیابی سنجیده انجام شود ما را به این نتیجه می‌رساند که دستاوردهای حوزه قابل امتناع بوده و خلأهایی نیز وجود دارد که باید به آنها هم توجه شود. در تمام دنیا با دستگاه‌های علم سنجی درمی یابند که در مسیر علم در کدام نقطه قرار دارند در حالی که ما فاقد این نظام علم سنجی هستیم و اکنون باید همان ارزیابی میانه را مد نظر داشته باشیم تا بتواند راه را برای آینده‌ی حوزه باز کند.
توسعه زیرساختی یکی از دستاوردهای حوزه‌های علمیه است
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور در ادامه با اشاره به دستاوردهای حوزه علمیه در طول چهل سال انقلاب اسلامی ایران گفت: یکی از این دستاوردها توسعه زیرساختی است و حوزه‌های ما به معنای وسیع در زیرساخت‌ها قابل مقایسه با چهار یا پنج دهه قبل نیستند و تحولات عظیمی از لحاظ کمیت، تعداد طلاب، اساتید و مدارس رخ داده است و رشد چندین برابری را طی کرده است و آموزش در حوزه‌ها نیز در چند محور مهم تحول‌هایی داشته است به عنوان مثال در قلمرو رشته‌ها مجموعه‌های حوزوی بیش از ۲۰۰ رشته ایجاد کردند که البته کمبودهایی نیز در آنها مشهود است اما تنوع و گسترش رشته‌ها در حوزه‌ی فقه، کلام، حدیث، علوم انسانی با رویکرد اسلامی و … ما شاهد یک تجربه‌ی انباشته و سرمایه‌ی خوبی هستیم و همچنین بین ۱۰ تا ۱۵ هزار استاد داریم.
حدود هفتاد هزار طلبه خانم در حال تحصیل هستند
وی در ادامه یکی دیگر از دستاوردهای حوزه‌ی علمیه را در عرصه پژوهش دانست و گفت: در این حوزه حجم تولیدهایی که از حوزه‌های علمیه‌ی ما بیرون آمده از جمله کتاب، پایان نامه، مقاله، مجله و … ما شاهد یک حجم بالایی هستیم که مقایسه‌ی آن با قبل انقلاب یک کاروان بزرگ پژوهشی را نشان می‌دهد که البته به خروجی هم منجر شده است و در عرصه‌ی فناوری‌های نوین، حوزه به شکل نسبتا خوب در قلمرو فناوری‌های امروزی اطلاعاتی دارد و در آن پیشروی کرده است و دستاورد دیگر حوزه‌ی علمیه در قلمرو آموزش‌های مرتبط با بانوان است و اکنون حدود هفتادهزار طلبه‌ی خانم در حال تحصیل هستند.
با نگاه بدبینانه دستاوردهای حوزه‌های علمیه را نادیده نگیریم
اعرافی در ادامه به پیشرفت‌های حوزه علمیه در عرصه‌های رسانه‌‌ای و دیجیتال و حوزه‌های ساختاری و مدیریتی، خدمات و تحلیل حوزه در برون خود را چشم گیر دانست و با اشاره به پیشرفت‌های حوزه‌ی علمیه در عرصه‌ی بین الملل گفت: امروزه با وجود جامعه المصطفی ما طلاب بسیاری داریم که از کشورهای گوناگون و از سایر جهان اسلام برای تحصیل به ایران می‌آیند و این کار عظیم جامعه المصطفی است که توسط آنان رقم خورده و در کشورهای دنیا شکل گرفته است. ما امروز با همت بزرگان و پیشگامان مان صاحب دستاوردهای بزرگی هستیم که دارای خروجی‌های مهمی است و اگر این اقدامات مهم انجام نشده بود ما در وضع خیلی بدی بودیم و نمی‌توان با یک نگاه بدبینانه این دستاوردها را نادیده بگیریم.
سه ضعف حوزه‌های علمیه کشور
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور در ادامه با اشاره به ضعف‌ها و کاستی‌های حوزه‌ی علمیه افزود: یکی از ضعف‌های حوزه‌ی علمیه در عدم داشتن رویکرد راهبردی و کلان و داشتن تئوری تحول است و در یک سال گذشته دهها سند و نقشه در قم تولید شده اما هر نوع تحولی نیازمند یک تئوری لازم است. ضعف دوم ما در حوزه‌ی رویکردهای کلان به دانش‌های حوزه است. ما معتقدیم که اندیشه‌ی اسلامی، اندیشه‌ی تمدنی و معرفتی است که بر همه‌ی قلمروهای بشر سایه می‌افکند اما این نگاه تمدنی و کلان با ضعف مواجه است. کاستی سوم حوزه‌ی علمیه آن است که حوزه در دنیای امروز رقیبان و گروه‌های هم عرض خود مثل دانشگاه را یافته است و تعامل ما با آنها در حد شعارهایی است که داده می‌شود که البته صحیح نیز هست؛ اما نقشه‌ی تعامل حوزه با دانشگاه یک نقشه‌ی جدید و تعاملی نیست و ما در این جهت ضعیف هستیم.
مرزهای دانش حوزه را با یک نگاه سنجیده‌‌ای توسعه نداده‌ایم
وی در ادامه با اشاره به اینکه امروز مرزهای دانش حوزه را با یک نگاه سنجیده‌‌ای توسعه نداده ایم، گفت: نقشه‌ی توسعه‌ی مرزهای دانش ضرورتی دارد که هنوز هم با وجود برخی اقدامات در آن مشکلات جدی داریم و در توسعه‌ی مرزهای دانش اسلامی در یک سطح راعی حرکت خاصی نکرده ایم. در دنیایی که به سمت تخصص‌ها حرکت کرده است ما به نحوی از آن نگاه جامع فاصله گرفته ایم و به سمت تخصص و جامعیت پیش نرفته ایم و این از چالش‌های مهمی است که باید مدنظر قرار بگیرد.
اعرافی در ادامه افزود: باید در روش‌ها و متدهای آموزشی مان بسیار دقیق حرکت کنیم و از شیوه‌های تجربه‌ی نوین بشری استفاده کنیم. حوزه و آینده نیازمند این است که همه‌ی داشته‌هایمان را بشناسیم و تحلیل دقیق از آنها داشته باشیم و با دقت کامل نسبت به ضعف‌ها و پارادوکس‌هایی که در تحول حوزه وجود دارد، آشنا شویم و با نگاه به آنها طراحی‌های آینده‌ی خود را انجام دهیم.
وی در پایان عنوان کرد: تلاش‌های ما در مدیریت حوزه‌های علمیه‌ی آن است تا جایی که مقدورات ما اجازه می‌دهد با این ابعاد حوزه را طراحی کنیم. به دست ما و شما یک امانت و ودیعه‌ی بزرگ الهی سپرده شده که باید در اصلاح و تحول آن نهایت دقت و حساسیت را به کار ببندیم و یقینا باید از خداوند و حضرت ولی عصر (عج) مدد بجوییم که ما را در این راه کمک کنند و باید وسواس خاصی در این زمینه داشته باشیم البته این وسواس و حساسیت نباید مانع آن شود که ما به طراحی‌های نظام نوین حوزه بپردازیم.
فقه رقیبی پیدا کرده که اجازه نمی‌دهد کار خود را انجام دهد/ بیش از همیشه نیازمند فقه اسلامی هستیم
آیت‌الله علی‌اکبر صادقی رشاد در همایش «حوزه و آینده» ضمن اشاره به اینکه فقه تخصصی باید گستردگی یافته و شئون جدید پیدا کند، گفت: گرایش به سمت شئون جدید در فقه تخصصی هرگز به این معنی نیست که ما از فقه سنتی جدا شویم چراکه اگر کوتاه ترین فاصله‌‌ای با آن پیدا کنیم آن فقه جدید صحیح نخواهد بود و باید با همان دقت، استواری، استحکام و عمقی که در جواهر به کار رفته وارد حوزه‌های جدید شویم. نیازهای نوپیدا بسیار است که شاید پیشینه‌‌ای ندارد مثل مسأله‌ی بانک که در چند دهه‌ی اخیر به وجود آمده، طبیعی است که در فقه ما پیشینه‌‌ای نداشته باشد یا فضای مجازی نیز اینگونه است و فضای مجازی به تعبیر رایج همه‌ی ساعات و عرصه‌های حیات بشر را تحت پوشش قرار داده و فهم این مقوله لازم است و باید کسانی تخصص پیدا کنند تا فروع متناسب با اینها را به وجود بیاورند.
رئیس شورای استانی حوزه‌های علمیه تهران، در ادامه با اشاره به اینکه امروزه اجتهاد از آن مفهوم وسیع خود فاصله گرفته است، گفت: هرگز از ارزش کتاب مبسوط شیخ تا ابد کم نخواهد شد چراکه یک چرخش تاریخی در فقه ایجاد کرده است و خود بنیانگذار فقه حدیثی و فقه عقلی است اما آیا مبسوط و جواهر را می‌توان در کنار هم قرار داد و همان توقع یکسان را داشت؟! یقینا که اینطور نیست. نظام بانکی امروز آلوده به رباست نه اینکه همه‌ی اعمالش ربوی است اما متأسفانه آلوده به ربا شده است چراکه ما در فقه ماهیت بانک را نفهمیده ایم.
وی در ادامه با بیان اینکه امروز علوم انسانی رقیب فقه است، گفت: امروز فقه رقیبی پیدا کرده است که اجازه نمی‌دهد کار خود را انجام دهد و آن رقیب علوم انسانی است. امروز در جهان این علوم اسلامی است که شئون را اداره می‌کند و نه فقه، آیا امور اقتصادی، فرهنگی و … تابع اهداف فقهی و شرعی است؟! بلکه اینگونه نیست و ارتباط فقه یک ارتباط نسبی است. امروز اقتصاد در قبضه‌ی اقتصاد سکولار است و اقتصاددان‌ها که چه بسا متدین هم هستند اما از اقتصاد دینی چیزی بلد نیستند که البته بر آنها هم نمی‌توان عیب گرفت چراکه ایراد از بنده‌ی طلبه است.
رشاد در ادامه افزود: اگر در دنیای غرب سخن از تعارض علم و دین باشد آنجا تعارض در حقیقت میان الهیات و علوم انسانی است اما در ایران اگر سخن از تعارض علم و دین شود این تعارض فقه و علوم انسانی است و تا زمانی که به تولید علوم انسانی-اسلامی نپردازیم و فقه را با آ ن درنیامیزیم و به همان گستردگی علوم انسانی فقه را بسط ندهیم و فقه ما حرفی برای گفتن نداشته باشد ما میدان را باخته ایم و نپرداختن به عرصه‌های فقهی به معنای واگذار کردن عرصه‌ی حیات امت به سکولاریسم است لذا لازم است فقه، تخصصی شود. البته این بدان معنا نیست که تقلید هم تخصصی شود اما وقتی بناست نظام را اداره کنیم و وقتی در آستانه چهل سال دوم انقلاب اسلامی قرار گرفته ایم و گام دوم انقلاب آغاز شده است و فرایند جامعه سازی، فرهنگ سازی و تمدن سازی را باید طی کند یقینا نیازمند فقه اسلامی هستیم که موضوعات و ماهیت مسائل را خوب بشناسد و هم نظام مند فکر کند و اگر چنین نشود فقه متهم می‌شود و می‌گوید فقه از عهده‌ی اداره‌ی حکومت برنیامد.
حوزه‌های علمیه قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست
نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی هم گفت: کسانیکه حوزه‌های علمیه پیش از انقلاب را دیده اند می‌دانند وضعیت امروز با آن دوره قابل مقایسه نیست.
آیت‌الله سید احمد علم الهدی افزود: در آن دوره جریان محتوایی و معنوی حوزه علمیه، متکی بر یک اقلیت نخبه در علم، تقوا و اجتهاد بود و بدنه حوزه در تشکیلات منسجمی که بتواند مسیر حوزه را راهنمایی کند نبود اما امروز علاوه بر جریان خاص نخبگی، در بدنه حوزه‌های علمیه هم حرکت به سوی کمال آموزشی و پژوهشی احساس می‌شود.
وی با بیان اینکه حوزه علمیه در چهل سال عمر انقلاب از تحول و دگرگونی خاصی برخوردار شده است اظهار داشت: در این مدت دگرگون سازی اجتماعی در همه ابعاد صورت گرفته است اما نیاز به تکمیل دارد که در گام دوم باید به تکمیل این فعالیتها توجه شود.
امام جمعه مشهد گفت: رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب، رسالت‌ها را ابلاغ کردند. اگر در ایفای رسالت، سیاستگذاری، برنامه ریزی و مدیریت حوزه‌های علمیه کوتاهی کنیم غیر قابل بخشش است.
علم الهدی افزود: در سه سال اخیر و با شورای جدید که با مدیریت و حکم رهبر معظم انقلاب برای اداره حوزه علمیه خراسان انجام شد کارها به سرعت سر و سامان گرفت و معظم له افراد باسابقه در علم، فقاهت و آموزش را در این شورا منصوب کردند.
گزارشی از کمیسیون‌های شورای عالی حوزه علمیه خراسان
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر فرزانه، دبیر شورای عالی حوزه علمیه خراسان در این مراسم، گفت: شورای عالی حوزه علمیه خراسان، شورایی جامع و کارآمد است و از شخصیت‌های تراز اول تشکیل شده است همچنین از ابتدای تشکیل آن اساسنامه جهت تعیین شرح وظایف بخش‌های مختلف این شورای تهیه و کمیسیون‌ها و کارگروه‌هایی در آن تشکیل شد.
وی با اشاره به کمیسیون‌ها و کارگروه‌های شورای عالی حوزه علمیه خراسان، ابراز کرد: شورای عالی حوزه علمیه خراسان از ۶ کمیسیون آموزش، پژوهش، فرهنگ و اخلاق، سیاسی و اجتماعی، تبلیغ و رفاه و معیشت و ۱۴ کارگروه متشکل از ۱۳۰ نفر از اساتید حوزه تشکیل شده است که به شورای عالی حوزه برای برنامه ریزی طرح‌های کلان، مشورت می‌دهند.
فرزانه بیان داشت: با حرکت روحانیت انقلاب پیروز و نظام اسلامی تشکیل شد و در ادامه نیز در جهت بیانه رهبری و رسیدن به تمدن نوین اسلامی گام بر می‌داریم.
دبیر شورای عالی حوزه علمیه خراسان به فعالیت‌های حوزه علمیه خراسان در راستای بیانیه رهبری در گام دوم انقلاب اشاره و تصریح کرد: این بیانیه رهبری در دستور کار کمیسیون‌ها و کارگروه‌های مدیریت حوزه علمیه خراسان قرار گرفته است و در طرح بیست ساله آینده حوزه علمیه برای ۵ ساله اول در جهت این بیانیه رهبری در گام دوم انقلاب برنامه تنظیم شده است.
اهداف نشست «حوزه و آینده»
دبیر اجرایی نشست کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه خراسان درباره اهداف این نشست گفت: گفتمان سازی مسائل کلان حوزه‌های علمیه در عرصه‌های مختلف و تبیین رویکردهای جدید این مسائل، ایجاد فضای هم گرایی و هم افزایی و مشارکت بین حوزه‌های علمیه در باره مسائل کلان حوزه‌ها و ارائه گزارش فعالیت‌های کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی حوزه علمیه خراسان از جمله اهداف این نشست است.
حجت‌الاسلام حسن بوژمهرانی افزود: نشست امسال با حضور مدیران و مسئولان حوزه‌های علمیه قم، تهران و اصفهان و با رویکرد ‘حوزه علمیه و آینده’ برگزار شده است.
حوزه علمیه خراسان با هزار و ۲۰۰ سال قدمت و ۴۳ هزار طلبه در ۱۵۲ مدرسه علمیه تحت نظر دو هزار استاد، پس از حوزه علمیه قم دومین مرکز حوزوی ایران است. هم اکنون افزون بر ۴۰ جلسه درس خارج و ۴۰۰ جلسه درس سطوح عالی در حوزه علمیه خراسان برقرار است.
بنابر گزارش «شفقنا»، در این همایش از اسناد دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان رونمایی شد.
