شبکه اجتهاد: چندی پیش، هم‌اندیشی‌ «حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» در مجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. در راستای این هم‌اندیشی، گفت‌وگوها و نشست‌هایی با مراجع معظم تقلید برگزار شد. نوشتار حاضر، گزارش این دیدارهاست که توسط این پژوهشگاه برای انتشار در اختیار مباحثات قرار گرفته است.

مسأله حجاب از فروع معمولى دین فراتر رفته؛ هرچه به آن اهمیت داده شود به‌جاست

آیت‌الله مکارم شیرازى: حجاب یکى از فروع دین اسلام و از ضروریاتى است که در آیات متعدد قرآن به صراحت آمده است؛ لذا همه فرقه‌هاى مسلمانان بدون هیچ اختلافى به آن اعتقاد دارند.

در دنیاى امروز حجاب به‌عنوان سمبل اسلام شناخته شده است. کسانى که مى‌خواهند با اسلام مبارزه کنند، با حجاب زنان محجبه مبارزه مى‌کنند و آن‌ها که مى‌خواهند اسلام را نشان دهند، حجاب را نشان مى‌دهند. حتى گاهى دشمنان تعبیر مى‌کنند که اگر ما موفق شویم حجاب را از سر مسلمانان یا از سر زنان ایرانى برداریم، در واقع تا حد زیادى توانستیم اسلام یا نظام جمهورى اسلامى را شکست دهیم.

بنابراین مسأله حجاب از فروع معمولى دین فراتر رفته است و به همین دلیل هرچه به آن اهمیت داده شود به‌جاست. امروزه مسائل اجتماعی اخلاقى پیوند زیادى با مسأله حجاب پیدا کرده است. ما در شرایطى زندگى مى‌کنیم که اگر مسائل مربوط به حجاب پى‌گیرى و تقویت نشود، فساد اخلاقى بسیارى از جوانان ما را فرا خواهد گرفت و این فساد اخلاقى جنبه فساد سیاسى هم پیدا مى‌کند و دیگر نمى‌توان در صحنه‌هاى سیاسى و مبارزه‌هاى نظامى و امثال آن، از جوانان انتظارى داشت.

حوزه‌هاى علمیه باید در عرصه مبارزه علمى و فرهنگى با بدحجابى پیش‌گام باشند و با تحقیقات علمى و پژوهشى خود، از افراط‌ها و تفریط‌ها جلوگیرى کنند.

تنها زمانى مى‌توانیم در مبارزه با بدحجابى موفق باشیم که همه دستگاه‌هاى دولتى، نیروى انتظامى، صدا و سیما و حوزه‌ها حرکت هماهنگى را با هم دنبال کنند.

ما باید ثابت کنیم که مسأله حجاب نه یک عادت، تعصب یا رفتاری از روى خشونت، بلکه بحثی منطقى است که اگر غیرمسلمین هم آن را رعایت کنند به نفع آنان است.

این غرب‌گرایى که در قرن اخیر به صورت یک هجوم به سوى کشورهاى اسلامى سرازیر شده، آسیب شدیدى به مسأله حجاب زده است؛ به‌گونه‌اى که بى‌حجابى در بعضى از کشورها به صورت یک فرهنگ در آمده است و ما باید در مقابل این هجوم، اعتماد به نفس را به مسلمین برگردانیم تا این آسیب‌ها را جبران کنیم.

به صلاح نیست که حجاب خاصی را برای خانم‌ها مشخص کنیم

آیت‌الله نورى همدانى: فضلا و پژوهشگران حوزوى باید در بعد محتوایى حجاب و پوشش به بررسى فقهى با توجّه به قرآن و سیره اهل بیت(ع) بپردازند. در این بعد آن‌چه اسلام مى‌خواهد این است که فعالیت و میدان غریزه جنسى در کادر خانوادگى و در چارچوب ازدواج مشروع صورت گیرد؛ اما در غیر این چارچوب، هرچه تداعى‌کننده شهوت و غریزه جنسى و موجب فساد باشد از نظر اسلام ممنوع است. البته تداعى غریزه جنسى ممکن است به شکل‌هاى مختلف در جامعه بروز پیدا کند. ما باید همین کلیات را بیان کنیم. اساساً شأن فقیه بیان کلیات احکام خداست؛ اما شکل حجاب و خصوصیات آن را باید به خود خانم‌ها واگذار کنیم یا از نظرات مشورتى آنان استفاده کنیم. من معتقدم اگر ما حجاب خاصى براى خانم‌ها معین کنیم ممکن است عکس‌العمل نامطلوبى ایجاد کند و این به صلاح نیست.

از نظر ما چادر حجاب برتر است و از حضرت فاطمه زهرا(س) است و این مزیت را دارد که زن متدین با این پوشش مى‌تواند در هر شرایطى، حجاب خویش را حفظ کند.

هر چند دولت اسلامى وظیفه امر به معروف و نهى از منکر را بر عهده دارد، اما تعیین معروف و منکر بر عهده عالمان، فضلا و محققان است. دولت با بهره‌گیرى از مراتب امر به معروف و نهى از منکر و با مشروعیتى که در حکومت اسلامى دارد، اختیار دارد به اجبار جلوى بدحجابى را بگیرد؛ چرا که محیط اجتماعى بر خلاف محیط خانوادگى براى همه مردم است و هر کس آن را آلوده کند ظلم و خیانت به همه کرده است؛ اما هرگونه اقدام در مورد حجاب باید با ظرافت و لطافت خاصى همراه باشد. در مسأله بدحجابى بعضى‌ها غرض دارند که باید شناسایى شوند؛ اما اکثر زنان ما متدین هستند؛ لذا باید فرهنگ‌سازى صورت گیرد. تنها با اجبار نمى‌توان برخورد کرد. با فرهنگ‌سازى، ملایمت و تذکر مى‌توان مشکل را برطرف کرد.

کار علمی در مسأله‌ی حجاب کافی نیست؛ نظارت هم باید باشد

آیت‌الله صافى گلپایگانى: این مسأله که شما (محققان حوزوی) دنبال کردید واقعاً نکته لازمى است که مى‌بایست خیلى پیش از این به آن توجّه عمیق مى‌کردیم. البته این از آثار و برکات انقلاب اسلامى است که حجاب با آن وضعى که رضاخان در این مملکت ایجاد کرده بود، به این حالت در آمده و با گذشته قابل مقایسه نیست. باید تلاش کنیم، این وضع را حفظ کنیم تا عواملى باعث نشود که وضع به گذشته برگردد.

حجاب از ضروریات اسلام است و یکى از امتیازات بزرگی که مسلمان‌ها در برابر ملل دیگر به آن شناخته مى‌شوند، همین مسأله حجاب زن‌ها و عدم اختلاط زن و مرد با آن کیفیتى است که در غرب دیگر متداول است. این هویت و شخصیت اسلامى که در طول ۱۴۰۰ سال برقرار شد، روز به روز مستحکم‌تر گشته است.

یکى از مقاصد بزرگ استعمارگران که تقریباً از صد سال پیش دنبال مى‌کنند این است که حجاب را از بین ببرند. آن‌ها مى‌دانند که اگر کشف حجاب صورت گیرد هویت مسلمانان عوض مى‌شود و واقعاً هم همین‌طور است؛ یعنى حفظ شخصیت اسلامى ما وابسته به حجاب است. اگر حجاب زن‌ها از بین برود شخصیت اسلامى ما خیلى مخدوش مى‌شود. اگر ما بخواهیم شخصیت اسلامى خود را حفظ کنیم و جامعه ما جامعه مسلمان باشد حتماً باید هر چه مى توانیم در مسأله حجاب سرمایه‌گذارى کنیم تا این امتیازى که در بین ملل دنیا داریم محفوظ بماند. اهمیت این مسأله در آیات و روایات هم مشخص است و دشمنان هم به آن پى برده‌اند؛ لذا به آن هجوم آورده‌اند. آن‌ها دیدند با این اعتقاد و التزامى که زن‌هاى مسلمان بر حجاب دارند با تبلیغ و شعر و غیره نمى‌شود با آن مبارزه کرد؛ لذا گفتند باید همراه با فشار، زور و ظلم فوق‌العاده باشد که در تاریخ سابقه نداشته باشد؛ مثل کارهاى مصطفى کمال در ترکیه و رضاخان در ایران. چه ظلم‌ها و جنایت‌ها که به این عنوان انجام دادند؛ اصلاً به واسطه کشف حجاب، دیکتاتورى رضاخان در جامعه محکم شد. البته مسلمانان غیرتمندى هم در مقابل این هجوم براى محو هویت اسلامى ایستادگى کردند.

ما هم باید در این مسأله اساسى که با هویت مسلمانان ارتباط دارد کوشش کنیم تا حفظ و محکم بشود و با این فرصتى که در این انقلاب براى ما پیدا شده است دوباره نهادینه شود. البته یک بعد اساسى مسأله همین است که شما از حوزه و روحانیت با بررسى آیات و روایات انجام مى‌دهید؛ ولى عمده این است که همه نهادهاى مسؤول در این موضوع به میدان بیایند و کار کنند. مثلاً مى‌توانند زن‌هایى که در ادارات شاغل هستند را موظف کنند که تحت شرایط خاصى در ادارات کار کنند.

باید کارى کنیم که کل فرهنگ دینى پیاده شود؛ اولاً براى مردم معرفى و تبلیغ شود؛ ثانیاً در میدان عمل پیاده شود.

الآن بعضى از لباس‌هایى که زن‌ها در بازار یا در تلویزیون مى‌پوشند، لباس زینت است که حتماً این‌ها را باید اصلاح کرد. در فیلم‌ها زن‌ها طورى مطرح مى‌شوند و به‌گونه‌اى ارتباط دارند که مثل این‌که فرهنگ اسلامى نیست و نباید مراعات شود. رادیو و تلویزیون از باب این که تمامى زن‌هاى مملکت زیر پوشش آن هستند، خیلى مؤثر است. باید اشخاص متعهد در رأس این کار باشند که این امور را رعایت کنند.

عمده مطلب این است که این بحث جامع الاطراف است. اگر بخواهیم مسأله حجاب اسلامى در جامعه جا بیفتد، نمى‌شود گفت فقط کار علمى صورت گیرد؛ باید نظارت هم وجود داشته باشد.

آن‌هایى که مسؤولیت‌هاى بالاترى دارند بایستى به مردم نشان دهند که به این مسأله علاقه‌مندند. ضعف نداشته باشند. خیال نکنند که اگر بگوییم مسئله این نیست، روشنفکرى است. باید کاملاً به این افتخار داشته باشیم. الآن این مسئله در دنیا هم مطرح است. مسئله اى نیست که اگر در دنیا بگوییم و روى آن بایستیم بگویند اینها کهنه پرست هستند. الآن در خیلى جاها جدا کردن زن و مرد در مدارس و دانشگاه‌ها مطرح شده است.

حساسیت جهانی حجاب در دنیای امروز

مرحوم آیت‌الله موسوى اردبیلى: امروزه مسأله حجاب در دنیا حساسیت ایجاد کرده است. فعلاً حجاب شعار اسلام شده است؛ یعنى اگر بخواهند حجاب را بردارند، نه‌تنها حکمى از احکام اسلام تعطیل شده است، بلکه به یکى از شعائر ضربه خورده است. ما هم باید دقت کنیم که نظر واقعى اسلام را در این زمینه بیان کنیم. جمعى از ترکیه آمدند این‌جا و از من پرسیدند: «ما مجبور شدیم دخترانمان را وسط سال از مدرسه بیرون بیاوردیم؛ براى این‌که دولت گفته آن‌ها محجبه‌اند و نمى‌توانند وارد مدرسه شوند. اختیارش هم دست ما نیست. امر دایر است بین این که یا باید حجاب را بردارند یا درس را تعطیل کنند. جاى دیگر هم امکان تحصیل نیست. ما چکار کنیم؟».

اگر ما بگوییم دخترانشان را مدرسه نفرستند، این عملى نیست و در حد یک حرف است. چند نفر حاضرند بچه‌هایشان را از مدرسه بیرون بیاورند؟ اگر مدرسه نروند آینده آن‌ها خراب مى‌شود؛ آن‌ها را به مراکز علمى راه نمى‌دهند و اشتغالشان نیز به‌هم مى‌خورد. آن‌هایى که حرف ما را بشنوند، صدمه مى‌خورند؛ لذا نباید کارى کنیم که تناقض در کار ما ایجاد شود. این فقط مشکل کشور ترکیه نیست؛ در کشورهاى دیگر هم مسلمانان هستند؛ تعدادى از شیعیان در اروپا هم حضور دارند. ما در جواب آن‌ها چه بگوییم؟ کدام طرف را ترجیح بدهیم که ضرر به اسلام و مسلمین نداشته باشد و مردم را از دین فراری ندهد؟

شما (محققان حوزوی) که روى چنین مسأله‌اى دست گذاشته‌اید، جدى تعقیب کنید؛ مسائل را دقیقاً ملاحظه کنید و ببینید چیزهایى که ما مى‌گوییم چه مقدارش مذهبى است و چه مقدارش مذهبى نیست. خدا رحمت کند مرحوم آقاى بهشتى را؛ قبل از پیروزى انقلاب با ایشان قرار گذاشتیم که یک نگاهى به اسلام بکنیم، ببینیم اسلامى که پیامبر آورده کدام است و درباره آن چه مى‌دانیم و آن‌چه الآن در دست ماست، چه مقدار از پیامبر است و چه مقدار از بنى امیه و چه مقدار از بنى عباس و چه مقدار هم مال ایرانى‌هاست. اسلام از آن زمان تاکنون به محیط‌ها، فرهنگ‌ها و جوامع مختلف اسلامى وارد و خارج شده است. یک مقدار در آن‌ها اثر گذاشته و مقدارى هم از آن‌ها اثر پذیرفته است. چیزهایى هست که از اسلام نیست و ما به آن اضافه کرده‌ایم؛ خصوصاً که آقایان علماى ما رحمه اللّه علیهمم مقدس بودند و احتیاط را طریق نجات مى‌دانستند. هرجا یک مقدار گیر مى‌کردند مى‌گفتند احتیاطاً این کار را نکنید. در بعضى جاها اشکال ندارد که بگوییم احتیاطاً این کار را نکنید؛ ولى در نماز و حجاب نمى‌شود گفت احتیاط کنید؛ باید ببینیم مسأله چیست که نمی‌شود.

خلاصه این که شما یک مسأله حساس را پیدا کرده‌اید؛ مسأله‌ای که نه‌تنها در اسلام، بلکه در جهان حساسیت دارد و حتى در کشورهاى اسلامى درباره‌ی آن صف‌بندى شده است. در ایران هم دسته‌اى داریم که حجاب را قبول ندارند؛ ولى در اقلیت هستند. پس شما ان‌شاء‌الله آن طور که خدا و رسولش راضى هستند قدم بردارید؛ احکام اسلامى را از قدیم و جدید، از کتاب و سنّت و سیره پیامبر و اهل بیت درآورید و با یک زبان قابل فهم و قابل قبول و با ادلّه ارائه کنید. در این صورت خدمت با ارزشى به اسلام کرده‌اید.