اختصاصی شبکه اجتهاد: توهین به عزاداری و شعائر حسینی بی‌تردید حرام است. در این حرمت تفاوتی میان ابزار توهین وجود ندارد. البته توهین به مجالس عزا به‌تنهایی سبب ارتداد نمی‌گردد؛ اما اگر به انکار ضروری دین بازگشت نماید، ارتداد محقق می‌شود. این‌ها بخش‌هایی از گفتگوی حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، مدیر مرکز آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه مشهد، در گفتگویی با اجتهاد، پیرامون برخی از مسائل فقهی در مقوله عزاداری است. مدرس حوزه عملیه مشهد، در این گفتگو، با نگاه صرفاً فقهی، احکام اختلافی عزاداری را به بحث می‌نشیند.

اجتهاد: در تزاحم بین اهمیت برگزاری مجلس عزا و حرمت ایذای مؤمن در برخی موارد چه باید کرد؟

رحمانی: در ارتباط با این پرسش دو نکته قابل‌تأمل وجود دارد: اول؛ صحت فرض تزاحم مذکور و دوم؛ بیان حکم مسئله است.

نکته اول: مشهور تزاحم را تنافی دو حکم در مقام امتثال، از آن جهت که مکلف قادر به اتیان هر دو نیست یا دلیل خارجی، عدم اراده جمع را بازگو نموده است، می‌داند. این دیدگاه با توجه به قید قدرت، تزاحم را تنها بین دو حکم الزامی قابل فرض دانسته و اوامر استحبابی را به دلیل جواز ترک آن‌ها، از ذیل محذور تکلیف به غیرمقدور خارج کرده است. درنتیجه معتقد به عدم جریان تزاحم میان آن‌ها است. بر این اساس فرض تزاحم در پرسش حاضر براساس دیدگاه مشهور صحیح نیست.

در مقابل برخی از اصولیان تزاحم در احکام غیر الزامی را با توجه به مسئله جمع میان ضدین یا عدم شمول ادله نسبت به موردی که امکان محرکیت اوامر وجود ندارد، متذکر شده‌اند؛ مانند دو امر مستحب که امکان تحریک هم‌زمان آن‌ها نسبت به دو مأموربه وجود ندارد. براساس این دیدگاه اگرچه میان دو مستحب، تزاحم، ممکن انگاشته شده؛ اما در پرسش حاضر به دلیل تفاوت جنس احکام، باز هم تزاحم قابل فرض نیست.

نکته دوم: با توجه به اینکه ایذاء مؤمن حرام و برگزاری مجلس عزا مستحب است و فرض تزاحم طبق دیدگاه مشهور در این مسئله صحیح نیست؛ یعنی میان حرمت ایذای مؤمن و استحباب برگزاری مجلس عزا تزاحمی نیست تا سخن از رفع آن به میان آید، بی‌تردید حرمت ایذای مؤمن بدون لحاظ مرجحات باب تزاحم مقدم خواهد بود.

اما با توجه به دیدگاه بعض از اصولیان که تزاحم در مستحبات را به تصویر کشیده‌اند، در مسئله حاضر به دلیل آنکه یک خطاب استحبابی و دیگری تحریمی است و تفاوت در جنس تکلیف وجود دارد، تزاحمی نخواهد بود. در این صورت نیز حرمت ایذای مؤمن بر برگزاری مجلس عزا مقدم است.

اجتهاد: آیا توهین به عزاداری و شعائر حسینی در قالب جوک و لطیفه حرام است؟ آیا توهین به مجالس اهل‌بیت علیهم‌السلام سبب ارتداد نیست؟

رحمانی: توهین به عزاداری و شعائر حسینی بی‌تردید حرام است. در این حرمت تفاوتی میان ابزار توهین وجود ندارد. البته توهین به مجالس عزا به‌تنهایی سبب ارتداد نمی‌گردد؛ اما اگر به انکار ضروری دین بازگشت نماید، مثل اینکه توهین‌کننده با این عمل قصد انکار ذات باری‌تعالی و آنچه از سوی او است را داشته باشد و با عمل خود بخواهد منویاتش را ابراز نماید، ارتداد محقق می‌شود.

اجتهاد: آیا اهمیت برگزاری عزای امام حسین استحباب این امر را به وجوب کفایی می‌رساند؟ آیا تعطیلی این امر حرام است؟

رحمانی: احکام تابع ملاکات خاص خود هستند. حکم مستحب حتی اگر استحباب در آن به صورت مؤکد باشد، ملاک خود را دارد و تنها با رجوع به ادله آن، قابل بیان و استنباط است؛ اما اینکه عملی مستحب به دلیل اهمیتی که میان مؤمنین یافته یا در ضمن آن اعمال دارای اهمیتی به اجرا گذاشته شود، سبب نمی‌گردد تا حکم اولیه تغییر پیدا کند. مثلاً مجلس عزاداری اهل‌بیت علیهم‌السلام مستحب مؤکد است. ممکن است در ضمن این مجالس احکام شرعی و معارف دینی به مؤمنین گفته ‌شود. این قبیل امور اگرچه در ضمن مجلس عزاداری به انجام می‌رسند و چه‌بسا در بعضی از موارد با بیان احکام و معارفی که دانستن آن‌ها بر مؤمنین واجب است، وجوب پیدا می‌کند اما اهمیت آن‌ها به هر میزان که باشد، تسری به ملاک حکم عزاداری پیدا نکرده و آن را از استحباب مؤکد به واجب کفایی تبدیل نمی‌گردد.

در ارتباط با بخش دوم پرسش دو فرض قابل تصور است: اول؛ تعطیلی مجلس عزاداری که سبب اذیت مؤمنین می‌شود و دوم؛ تعطیلی شعائر حسینی. در فرض اول اگر مجلس عزایی که برگزار می‌شود، سبب اذیت مؤمنین (البته مصداق یابی واقعی اذیت شدن بر عهده مکلف است) شود! تعطیلی چنین مجلسی جایز است، البته منوط به اینکه از مصادیق تعطیلی حکم الله به شمار نرود. در فرض دوم از آنجا که تعطیلی شعائر حسینی که مصداق بارز آن مجالس عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام (با لحاظ ضوابط شرعی) است، از مصادیق تعطیلی حکمی از احکام الهی است جایز نخواهد بود.

آنچه باید مؤمنین و برگزارکنندگان مجالس عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام به آن توجه کنند این است که به‌راحتی می‌توان مجالسی وزین و شایسته برپا نمود بدون آنکه سبب اذیت و آزار دیگران شود.