نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی در گفت‌وگویی صمیمی و صریح به سؤالات و انتظارات درباره حج پاسخ داد.
به گزارش شبکه اجتهاد، فریضه حج یکی از فروع دین و تجلی همبستگی توحیدی انسان‌هاست که اگر آثار و برکات آن با سبک زندگی پیوند بخورد، می‌تواند نتایج مثبت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی را برای فرد و جامعه پدید آورد و در این راه به برنامه‌ریزی فرهنگی و رفع موانع نیاز است که مسئولان حج و زیارت پیشانی این انتظار محسوب می‌شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج ایرانی، با حضور در خبرگزاری ایکنا، در گفت‌وگویی صمیمی و صریح به انتظارات و سؤالات از مجموعه حج و زیارت پاسخ گفت؛ حاصل این گفت‌وگوی تفصیلی را با هم می‌خوانیم.
رهبری در دیدار اخیر خود با دست‌اندرکاران حج و زیارت تأکید کردند که باید سخن نو جمهوری اسلامی در فرصت حج به گوش جهانیان برسد. «سخن نو جمهوری اسلامی» چه ابعادی دارد و چه سازوکاری را برای ابلاغ آن به زائران کشورهای مختلف مناسب می‌دانید؟
نواب: سخن نو جمهوری اسلامی، مردم سالاری دینی است. امام راحل(ره) به پشتوانه مردم، یک حکومت مردم‌سالار را با زیربنای دینی بر کشور حاکم کردند. این نسخه می‌توانست در جهان اسلام الگویی باشد و بسیاری از کشورها از این الگو استفاده کنند، چون عموم مردم جوامع اسلامی، مؤمن و مسلمان هستند و دوست دارند از چارچوب‌های غربی بیرون بیایند، اما آمریکا و استکبار جهانی نمی‌خواهند این حرف نو جمهوری اسلامی به گوش جهانیان برسد. در میان کشورهای اسلامی، کشورهایی را شاهد هستیم که برای تعیین نوع حکومت خود هیچ رفراندومی برگزار نکرده‌اند، در حالی که اولین اقدام امام راحل(ره) برگزاری رفراندوم تعیین نوع حکومت بود و مردم تقریباً با اتفاق نظر به جمهوری اسلامی رأی دادند، از آن پس نیز مردم ایران همواره با انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و … در سرنوشت خود دخیل بوده‌اند.
اما در زمینه سازوکار رساندن این پیام، همان زائرانی که در برنامه‌های فرهنگی بعثه فعال هستند و به زبان‌های دیگر هم آشنایی دارند، این کار را به خوبی انجام می‌دهند. در بین زائران ایرانی افراد فرهیخته بسیاری داریم، اگر ما هم با این افراد فرهیخته صحبت نکنیم و به آنها مأموریت ندهیم، خودشان آتش به اختیار با زائران دیگر کشورها صحبت می‌کنند، وقتی که کنار یک برادر دینی از یکی از کشورهای اسلامی قرار می‌گیرند، با او به زبان انگلیسی یا عربی صحبت می‌کنند، از اوضاع کشور آنها می‌پرسند و از اوضاع کشور خودمان برایشان شرح می‌دهند. با برخی از زائران کشورها، اگر درباره انقلاب هم صحبت نشود و فقط وضعیت موجود دو کشور مقایسه شود، پیام فرهنگی منتقل شده است؛ زیرا اگر زائران کشورهای مختلف از استقلال، امنیت، رشد صنعت و مردم‌سالاری ایران مطلع شوند، متوجه می‌شوند که سخن نو جمهوری اسلامی چیست.
پس مواجهه رو در رو را برای انتقال سخن نو و پیام فرهنگی جمهوری اسلامی مؤثرتر از هر راهی می‌دانید؛ بحثی هم به عنوان دیپلماسی حج و زیارت مطرح است. آیا از این ظرفیت هم می‌توان برای انتقال سخن نو جمهوری اسلامی استفاده کرد؟
نواب: دیپلماسی برای طرفین گفت‌وگو محدودیت‌هایی دارد، در عموم مذاکره‌هایی که ما انجام می‌دهیم، طرح مسائل سیاسی و دستاوردهای انقلاب خط قرمز است، باید مسائل بی‌حاشیه و بی‌دغدغه مطرح شود. در هر ماه با سفرای کشورهای اسلامی دیدار داریم و در ایام حج نیز با نمایندگان بیش از ۴۰ کشور ملاقات می‌کنیم، اما بدون تعارف بگویم که دیپلماسی بیشتر به کارهای شکلی می‌پردازد و از لحاظ گفتمان، تأثیرگذاری گفت‌وگوهای زائر با زائر را ندارد. تزریق، گاهی عضلانی است و گاهی وریدی؛ آنچه درجا اثر می‌گذارد تزریق وریدی است، گفت‌وگوهای زائر با زائر مثل تزریق وریدی است، چنانکه بارها دیده‌ایم وقتی زائر خارجی از کنار زائر ایرانی بلند می‌شود، بینشی جدید نسبت به مسائل پیدا می‌کند.
آیا دولت سعودی محدودیتی برای صحبت زائران با یکدیگر ایجاد می‌کند؟
نواب: بله، گاهی دولت عربستان آزادی‌های زائر را می‌گیرد؛ گاهی اگر در دوربین‌های مسجدالحرام یا مسجدالنبی نگاه کنند و ببینند یک زائر ایرانی با غیر ایرانی مشغول صحبت است، ارتباط او را قطع می‌کنند اما به هر حال، حج، صحنه بزرگی از همزیستی و هم‌نشینی زائران ملل اسلامی را فراهم می‌آورد و گفت‌وگو میان زائران اجتناب‌ناپذیر است.
چطور می‌توان حج را به سبک زندگی پیوند داد؟ چنانکه زائر حج، پیش از سفر، حین سفر و پس از آن شاهد برکات و اثرات حج در زندگی خود باشد.
نواب: یکی از نکاتی که برای حج ۹۹ در دستور کار قرار گرفته است و ان‌شاءالله اجرا می‌شود، موضوع سبک زندگی است. مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب به موضوع سبک زندگی تأکید کرده‌اند. همواره یکی از وظایف روحانیون کاروان این بوده است که رفتار ظاهری زائر را اصلاح کنند، اما از این به بعد توجه بیشتری خواهد شد. مثلاً اگر خدای ناکرده یک زائر، اهل حسادت، بخل و … است، بتواند با نصایح روحانی کاروان، خود را اصلاح کند. اگرچه زائران در اختیار روحانی کاروان هستند اما کسی که در طول ۶۰ سال، یک مسیری را رفته، روحانی چقدر می‌تواند در طول ۳۰ یا ۳۵ روز بر او مؤثر باشد؟ آن هم در شرایطی که هر روحانی باید ۱۴۰ زائر را پوشش دهد. پس باید نسبت به توقعی که از روحانی کاروان داریم، واقع‌بین باشیم.
در داخل کشور همه نوع امکانات فرهنگی داریم، از آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها تا مساجد، نماز جمعه، صدا و سیما، دفتر تبلیغات و …، به عقیده من خورشید تابش نور خودش را داشته است اما اگر کسی به اتاق رفته و خودش را محروم کرده باشد، دیگر تقصیر کسی نیست. در همین کشور شخصیتی مثل سردار دل‌ها شکل گرفت؛ در همین کشور و با همین امکانات، شخصیتی مثل شهید حججی عزیز به وجود آمد. این‌ها افرادی هستند که خود را روبروی خورشید ولایت قرار دادند، خودسازی کردند و به مکتب تبدیل شدند، آنچنان که مقام معظم رهبری فرمودند شهید سلیمانی، یک مکتب است. پس کسی که می‌خواهد به حج بیاید، پیش از حج می‌تواند از خیل گسترده امکانات فرهنگی در کشور برای اصلاح نفس استفاده کند و خود را آماده سفر معنوی حج کند. در طول سفر حج هم علاوه بر فعالیت‌هایی که روحانی کاروان انجام می‌دهد، زائر باید اراده کند که در پرتو آن احساس ناب معنوی، خصلت‌هایی را در خود تغییر دهد و از خداوند بخواهد و طلب کند که او را در مسیر تغییر ثابت قدم بدارد. یکایک اعمال حج و انفاس قدسی که به‌واسطه پیامبر رحمت(ص) و ائمه اطهار(ع) در سرزمین وحی وجود دارد، بر شخصیت زائر تأثیر می‌گذارد و زائر باید استفاده کند.
چندی پیش مطرح شد که علاوه بر گزینش شرایط جسمانی، ممکن است گزینش عقیدتی و رفتاری نیز برای اعزام به حج ایجاد شود که بحث‌هایی را هم در فضای مجازی برانگیخت. این یعنی کسی که مثلاً حجاب کامل نداشته باشد نمی‌تواند به حج برود؟
نواب: وظیفه ما این است که کسی را که به استطاعت رسیده است به حج ببریم. بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت به عنوان خادمان ضیوف‌الرحمن، وظیفه خدمتگزاری دارند اما اینکه شخص، استطاعت جسمانی دارد یا نه، هیئت پزشکی باید بررسی کند، کسی که توانایی جسمی لازم را نداشته باشد و به حج بیاید، دیگران را به زحمت می‌اندازد تا دائماً مراقب او باشند که زنده بماند! اینکه اعمال را نمی‌تواند انجام دهد به کنار، بحث بر سر زنده ماندن است! کسی که برای حج ثبت نام می‌کند اما هیئت پزشکی، استطاعت جسمانی او را رد می‌کند، نباید ناراحت شود بلکه باید بداند به تکلیف خود عمل و خداوند از او قبول کرده است، البته کسی باید به نیابت از او حج را به جای آورد.
پس تنها گزینش ما، گزینش سلامت جسمی است، ما چیزی به عنوان گزینش اخلاقی نداریم، توصیه ما به بانوانی که احیاناً ظواهر اسلامی را به طور کامل رعایت نمی‌کنند، بازاندیشی است. آن خواهر باید با خدای خود خلوت کند، داده‌های خدای متعال را که مثلاً تن سالم، تحصیلات خوب، وضعیت مالی متوسط، احترام اجتماعی و … است، بسنجد، آنگاه ببیند چقدر در قبال نعمات خداوند متعال، نسبت به تکالیف شرعی خود مثل حجاب، وفادار بوده است، ما به قضاوتی که شخص با خودش انجام می‌دهد، مطیع هستیم و قبول داریم. همه ما باید این محاسبه نفس را انجام دهیم، چه بسا که من هم از آن خانم بدحجاب، گرفتارتر باشم. اگر کسی با خود تفکر کند، تغییر می‌کند و دیگر نیازی به روحانی و سخنرانی ندارد. تمام علمای اخلاق می‌گویند نقطه شروع تهذیب و اصلاح، هوشیاری و بیداری است. امام کاظم(ع) که این ماه رجب، ماه شهادت آن بزرگوار هم هست، می‌فرمایند: خداوند برای انسان‌ها دو حجت قرار داده است؛ حجت ظاهر و حجت باطن. حجت ظاهر، معصومان هستند و حجت باطن، عقل است.
چرا با وجود شرایطی که دولت عربستان در سال‌های اخیر در منطقه به وجود آورده است، زائران را به حج تمتع می‌فرستیم و سود مادی به آن دولت می‌رسانیم؟
نواب: حج یک واجب الهی است، هر کس که استطاعت جسمی و مالی داشته باشد باید برود، اگر کسی استطاعت لازم را کسب کند اما حج خود را انجام ندهد، نمی‌تواند در جمع یاران پیامبر(ص) و امت ایشان قرار گیرد، هر کاری دیگری هم انجام دهد، جای حج را نمی‌گیرد، اگر با پولی که باید خرج حج شود، مسجد و مدرسه و حسینیه هم بسازد و به فقرا و ایتام کمک کند، باز هم تکلیف حج از او ساقط نمی‌شود. این تشرف به حج در عصر امامان معصوم(ع) نیز بوده است که نه تنها حاکمان عصرشان حاکم عدل نبودند بلکه ستم‌پیشه و ظالم بودند.
آیا پولی که خرج حج می‌شود به دولت عربستان کمک می‌کند؟
نواب: الزاماً نه، مثلاً تمام پروازهای زائران کشورمان در حج ۹۸ به عهده ایرلاین ایرانی بود و به لطف خدا با موفقیت هم انجام شد. پس همه هزینه‌های مربوط به پرواز در اختیار ایرلاین خودمان قرار گرفت. تغذیه و هتل‌ها هم در اختیار شرکت‌ها و مردم عربستان است که ربطی به دولت عربستان ندارد، گرچه بالاخره منافع مادی هم عاید دولت عربستان می‌شود اما دلیل نمی‌شود که واجب الهی را ترک و صحنه را خالی کنیم. نباید واجب الهی را کوچک بشماریم بلکه باید زمینه‌های انجام هرچه بهتر آن را فراهم کنیم. همین الان، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از مردم متدین کشورمان در نوبت حج تمتع و پنج میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در نوبت عمره هستند، کدام برنامه‌ای را در کشور سراغ دارید که چنین جمعیتی در نوبتش باشند؟
ما با عربستان دشمنی نداریم و می‌خواهیم مستقل و آزاد باشیم، البته به قوانین آنها نیز عمل می‌کنیم و احترام می‌گذاریم اما آنها به واسطه هم‌نشینی با بعضی سران کشورهای مستکبر، نقطه نظرات خاصی نسبت به ایران پیدا کرده‌اند و چه بسا ایران را رقیب منطقه‌ای خود می‌دانند، وقتی شاه مخلوع به عربستان رفت، دولت عربستان برای او دست و هورا می‌کشید و احترام می‌گذاشت، اما بعد از انقلاب و سقوط طاغوت، رفتارشان تغییر کرد، چون کشور مستقل ایران را که از حمایت مردمی برخوردار است، رقیب خود تلقی می‌کنند.
به عنوان نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت چه نقشی برای رسانه‌ها در تبیین صحیح اهمیت حج و دستاوردهای آن قائل هستید و در این باره چه انتظاراتی از رسانه‌ها دارید؟
نواب: بسیاری از شبهاتی که درباره حج مطرح می‌شود، مقطعی است؛ به محض اینکه ندای حج بلند می‌شود، مردم برای ثبت نام اقدام می‌کنند. هر رسانه‌ای یک وظیفه سازمانی و یک وظیفه دینی دارد، رسانه‌ها باید به مقوله حج به عنوان وظیفه دینی خود نگاه کنند. رسانه‌ها باید از حج، که جزء فروع دین و واجب الهی است، دفاع کنند. حج متعلق به همه و امری جمعی است و همه، از جمله رسانه‌ها باید برای کمک به این فریضه به میدان بیایند. در دیدار اخیر کارگزاران حج با مقام معظم رهبری، اولین نکته‌ای که خدمت ایشان عرض کردم این بود که حدود ۱۷ نهاد کشور برای برگزاری حج با یکدیگر همکاری می‌کنند. مقام معظم رهبری از همه نهادهای همکار با حج و زیارت تشکر کردند و فرمودند: وقتی کار به صورت جمعی انجام شود، موفقیت حاصل می‌شود.
آیا اعزام عمره در سال ۹۹ انجام می‌گیرد؟
نواب: در حال حاضر شرایط آن وجود ندارد اما اگر شرایط مهیا شود، اعزام عمره برای زائران ایرانی از سر گرفته می‌شود.
احتمال دارد که به علت شیوع ویروس کرونا، حج تمتع سال ۹۹ از سوی دولت عربستان ملغی شود؟
نواب: این ویروس در هوای خنک، شیوع دارد، حج تمتع سال ۹۹ در داغ‌ترین زمان مدینه و مکه خواهد بود و کرونا در آن برهه، از نیمکره شمالی به نیمکره جنوبی کوچ می‌کند! ان‌شاءالله که حج تعطیل نمی‌شود، دولت عربستان هم چنین قصدی ندارد.
مگر در این روزها عمره را تعطیل نکردند؟
نواب: در حال حاضر هوا خنک است و احتمال خطر وجود دارد.
پرونده شهدای منا و حادثه مسجدالحرام به کجا رسید؟
نواب: در زمینه شهدای حادثه مسجدالحرام، پیگیری‌های مکرری در حج امسال انجام شد، من مجدداً برای وزیر و امیر مربوطه در عربستان نامه نوشتم که کار را پیگیری کنند، آنها چک‌هایی را فرستادند که توسط نماینده جمهوری اسلامی در نیویورک دریافت و به خانواده‌ها تحویل داده شد. برخی از خانواده‌ها به عمان، دبی و حتی ترکیه رفتند تا بتوانند چک‌ها را نقد کنند، اما نتوانستند. به دوستانی که برای اجاره کردن هتل‌ها به عربستان تشریف برده بودند، وکالت دادند تا موضوع را پیگیری کنند. چک‌ها به نام افراد صادر شده اما هنوز پولی به دست بازماندگان شهدا و مجروحان حادثه مسجدالحرام نرسیده است. در زمینه شهدای منا هم هر بار از عربستان پیگیری می‌کنیم، می‌گویند در حال تحقیق و بررسی هستیم. عربستان اگر با کشوری رفیق باشد، این کارها را زود انجام می‌دهد.
یعنی بقیه کشورها دیه شهدا و مجروحان خود را دریافت کرده‌اند؟
نواب: خیر، چون آنها اصلاً پیگیری نکرده‌اند! تنها کشوری که پیگیری کرده، جمهوری اسلامی ایران است. چون مردم کشورهای اسلامی که خودشان نمی‌توانند به صورت فردی موضوع را پیگیری کنند، حاکمان آنها هم علاقه‌ای به درگیر بحث شدن با عربستان ندارند. به مردم می‌گویند خدا را شکر کنید که خانواده‌تان روز عید قربان از دنیا رفتند و در حرم امن الهی دفن شدند. به این شکل مردم خود را راضی می‌کنند! اما ایران اسلامی می‌گوید سلامت زائر بر عهده کشور میزبان است، وظیفه عربستان این بود که بگوید زائران از فلان خیابان بیایند و از فلان خیابان نروند.
در پایان بفرمایید آیا مذاکرات حج با عربستان عزتمندانه است؟ چون امسال در بحبوحه مراسم حج، عزتمندانه بودن مذاکرات در رسانه ملی زیر سؤال رفت.
نواب: صد در صد، همیشه عزتمندانه بوده است. الحمدلله مذاکرات حج ۹۹ خیلی خوب بود، مسئولان عربستان امسال می‌گفتند ما با سایر کشورها به اندازه خوردن یک لیوان چای، تفاهم‌نامه را امضا می‌کنیم اما با ایران دو روز بحث کردیم؛ چون ما حرف برای گفتن داریم. مثلاً یکی از مواردی که امسال مطرح کردیم درباره موقعیت اسکان زائران ایرانی در منا بود. زائران ایرانی در شرق منا مستقر هستند و رمی جمرات در غرب منا انجام می‌شود. این روا نیست که این تعداد از زائران ایرانی در گرمای سوزان مردادماه از شرق منا به غرب منا حرکت کنند، اعلام کردیم که حاضریم کمک کنیم تا کل مسیر رفت و برگشت زائران ایرانی مسقف شود، در قضیه منا اگر خیابان ۲۰۴ مسقف بود، هرگز آن فاجعه به آن وسعت پیش نمی‌آمد. آنها پذیرفتند که حرکت زائران ایرانی به سمت رمی جمرات به جای ساعت ۱۰ صبح، ساعت ۸ صبح انجام شود که هوا خنک‌تر باشد.
یکی دیگر از درخواست‌های ما، پرواز مستقیم به شهر طائف بود، تا کنون اینگونه بود که زائران مدینه‌بعد مستقیماً به جده می‌رفتند و در «جحفه»، مُحرم می‌شدند و به مکه می‌رفتند که سر جمع حدود ۳۰۰ کیلومتر راه را تا مکه باید می‌پیمودند اما اگر مستقیماً به طائف بیایند و در «قرن‌المنازل» مُحرم شوند، تنها ۹۵ کیلومتر را طی می‌کنند، لذا درخواست کردیم تا تعدادی از پروازها مستقیماً به فرودگاه طائف انجام شود. خلاصه، منظور این است که ما برای جزییات آسایش زائر، مذاکره و مطالبه می‌کنیم.
