در این گفتگوی کوتاه با موسویان پیرامون سازوکار ابزار وارانت، نقد کارشناسان به عدم تطابق برخی ابزارهای مالی با اصول فقهی و چالش بانک مرکزی برای عملیات بازار باز در بازار بدهی بدون اوراق قرضه سخن گفته‌ایم.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدعباس موسویان دبیرکمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و عضو شورای فقهی مشورتی بانک مرکزی است که در گفتگو با فارس پیرامون آخرین اقدام‌ها برای ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه و همچنین عملیات بازار باز بانک مرکزی در بازار بدهی سخن گفته است. در این گفتگو به اجمال بر آخرین اقدام‌های کمیته فقهی سازمان بورس تمرکز شده است.
هم‌اکنون اصلی‌ترین مباحث در حال پیگیری در کمیته فقهی سازمان بورس پیرامون چه ابزارهای مالی است؟
موسویان: در حال حاضر ابزار وارانت اصلی‌ترین ابزار در حال پیگیری است که از نظر موضوع شناسی باید در جلسه کمیته فقهی مباحث مربوط به آن مطرح شود. سپس در مباحث فقهی باید چند تغییر رویه صورت گیرد والا اصل ابزار وارانت به احتمال قوی با چند تغییر خاص تصویب خواهد شد.
سازوکار این ابزار جدید چیست و چه کمکی به بازار سرمایه می‌کند؟
موسویان: کارکرد وارانت به زبان ساده به این گونه است که فرض کنید شرکتی که در آینده می‌خواهد افزایش سرمایه دهد و تعداد سهام آن افزایش یابد یا به اصطلاح سهام خزانه در اختیار دارد و می‌خواهد مقدمه چینی برای فروش سهام خزانه نماید در ابتدا می‌تواند ابزارهایی به نام وارانت را در بازار بفروشد. بر اساس این قرارداد ،ناشر متعهد می‌شود که در یک زمان بندی مشخص مقدار مشخصی سهام را به فرد دارنده اوراق وارانت بر اساس قیمت معین واگذار نماید.
در سر رسید اوراق وارانت اگر دارنده این ابزار تقاضای تسویه نقدی داشت با وی می‌توان به قیمت روز این اوراق را تسویه کرد و اگر اصل سهام را بخواهد می‌بایست ناشر، سهام جدید را به قیمتی که مورد توافق است واگذار نماید.
این ابزار مناسبی برای ناشرانی است که ضمن برآورد بازار می‌توانند نسبت به ریسک نوسان‌های قیمت در آینده اطمینان خاطر داشته باشند.این موضوع می‌تواند زمینه گسترش سهام و سهامداری را نیز فراهم نماید.
برخی از کارشناسان معتقدند در ابزارهای مالی اسلامی از جمله صکوک، آنچه که در اجرا شاهد هستیم با اصل ابزارهای مالی اسلامی همتراز نیست و حتی با شبهه فقهی مواجه هستند. نظر شما درباره این ایراد چیست؟
موسویان: موضوعاتی که در بازارهای مالی مطرح می‌شود چند گروه را شامل می‌شوند. برخی از ابزارهای مالی که در کشورهای سرمایه داری مطرح شده با موازین شریعت سازگاری ندارد و در نتیجه مردود اعلام می‌شود. بطور مثال اوراق قرضه که بر اساس مبانی قرضه که با بهره تعریف شده، سازگاری با موزاین اسلامی ندارد و از نظر شریعت رد می‌شود.
اما برخی از ابزارها با اینکه در اقتصاد سرمایه داری طراحی شده ولی با اصول شریعت کاملاً سازگار است و می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بطور مثال سهام که مورد تأیید کلی اصول فقهی است. اساس برخی دیگر از ابزارها از نظر شریعت اشکالی ندارد اما نیاز به یکسری بازسازی‌ها دارد. مثل قرارداد مشتقات که از این سنخ هستند یا فیوچرز ، ورانت و آپشن.
اصل مسئله این ابزارها که در واقع نوعی پوشش ریسک و تضمین است در شریعت از صدر اسلام بحث ضمانت، مدیریت ریسک و پوشش ریسک مطرح بوده و مورد توافق جمعی فقها است.در همان زمان نیز ابزارهایی برای پوشش ریسک مثلاً قرارداد سلف یا ضمانت،کفالت و رهن تعریف شده است.
اصل ایده پوشش ریسک یا طراحی ابزارهایی برای پوشش ریسک با اصول شریعت هیچ مشکلی ندارد منتهی ابزارهایی که در اقتصاد غربی طراحی شده تطابق کامل با آموزه‌های اسلام ندارد و نیاز به تغییرات و باز طراحی‌ها بر اساس شریعت اسلام است.
اساس عملیات بازار باز بر مبنای خرید و فروش اسناد مالی و اوراق بدهی است. در بازار بدهی چیزی به نام اوراق قرضه نداریم اما بجای آن اسناد خزانه، اوراق مرابحه، اوراق منفعت،اوراق استصناع، اوراق مشارکت و اوراق اجاره وجود دارد و بانک مرکزی می‌تواند عملیات بازار باز را بر اساس صکوک اسلامی تعریف و انجام دهد.
عملیات بازار باز بانک مرکزی چگونه می‌تواند در بازار اوراق بدهی که در آن اثری از اوراق قرضه وجود ندارد موفق شود؟ این موضوع اغلب در بحران ۲۰۰۸ آمریکا و با احتیاط در زمینه بازار اوراق قرضه انجام شد اما در ایران چنین بازاری وجود ندارد و یا دستکم حجم بازار بدهی قابل توجهی برای بخش خصوصی فراهم نشده است.
موسویان: اساس عملیات بازار باز بر مبنای خرید و فروش اسناد مالی و اوراق بدهی است. در بازار بدهی چیزی به نام اوراق قرضه نداریم اما بجای آن اسناد خزانه، اوراق مرابحه، اوراق منفعت، اوراق استصناع، اوراق مشارکت و اوراق اجاره وجود دارد و بانک مرکزی می‌تواند عملیات بازار باز را بر اساس صکوک اسلامی تعریف و انجام دهد. البته لازم است در شورای فقهی بانک مرکزی جزییات این معامله مورد دقت و بررسی قرار گیرد .
نسبت به اصل این پرسش که آیا بدون اوراق قرضه می‌توان عملیات بازار باز انجام داد باید گفت بله می‌توان انجام داد و این عملیات را بر پایه صکوک طراحی کرد. کما اینکه در مقالات و کتب مختلفی که تا کنون منتشر شده این مسئله مطرح شده است.
صکوک دولتی؟
موسویان: خیر، عملیات بازار باز بر پایه صکوک در کتابی به نام بانکداری اسلامی ۲ که از سوی بانک مرکزی منتشر شده در فصل مجزایی به همین موضوع اختصاص دارد. بنابراین عملیات بازار باز بر پایه صکوک بحثی بوده که طی ۱۰ سال گذشته بر روی آن کار شده البته در این زمینه ریزه کاری‌های فقهی وجود دارد که در شورای فقهی بانک مرکزی باید بررسی شود.
