حوزه‌ی انقلابی دیروز، آرمان‌گرا و شعار دهنده بود و توده‌ها را به سمت آرمان‌ها و اهدافی، بسیج می‌کرد. انقلابی گری در آن فضا یک ویژگی‌هایی دارد؛ اما فضای بعدازانقلاب، فضای تحقق آن آرمان‌ها و فضای جامه‌ی عمل پوشاندن به آن شعارهاست. اگر کسی الآن شعار بدهد، دچار گسست تاریخی شده است و به تعبیر دیگر اگر ممیزه حوزه انقلابی قبل از انقلاب، آرمان‌گرایی بود. حوزه‌ی انقلابی امروز، باید وجه دانشی و ایجابی خودش را در خدمت به برآورده کردن نیازهای عینی و اجتماعی نظام پررنگ کند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، همایش «حوزه‌ی انقلابی، مسئولیت‌های ملی و فراملی» در پژوهشگاه علوم و اندیشه اسلامی واقع در شهر مقدس قم برگزار شد. این همایش که قبلاً توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر نجف لکزایی، در یک نشست خبری، اعلام شده بود، بعد از مراسم افتتاحیه، کار خود را در سه پنل تخصصی مرتبط با موضوع همایش، به کار خود ادامه داد.
تأکید مقام معظم رهبری بر انقلابی ماندن حوزه
در ابتدا دکتر منصور میراحمدی رییس پژوهشکده علوم و اندیشه اسلامی برای گزارش کوتاهی از فرایند شکل‌گیری همایش در جایگاه حاضر شد و گفت: فرآیند شکل‌گیری این همایش به این نحو بوده که دو سال قبل ۲۵ اسفند ۹۴، مقام معظم رهبری در جمع مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه قم ضمن اشاره به نقش و جایگاه حوزه علمیه، بر ضرورت انقلابی ماندن حوزه تأکید داشتند. ایشان بر فکر کردن و اندیشیدن و حکیمانه برنامه‌ریزی کردن و انجام برنامه‌ها در راستای انقلابی ماندن حوزه علمیه تأکید داشتند. به همین دلیل در اسفندماه سال گذشته در میز تخصصی نظام سیاسی و اجتماعی اسلام و ایران، مصوب شد که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، همایش «حوزه انقلابی، مسئولیت‌های ملی و فراملی» برگزار شود و دبیرخانه علمی این همایش، به پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی واگذار شد و با تشکیل کمیته علمی، فراخوان همایش تهیه شد و قرار شد که در سه محور فعالیت‌هایی در این همایش صورت بگیرد و دستاوردهای این همایش در سه قالب عرضه شود. تعداد ۲۵ مقاله علمی پژوهشی توسط اساتید و نویسندگان فراهم شد و در دو جلد رونمایی خواهد شد و از این ۲۲ مقاله، ده مقاله در قالب سه پنل بعد از مراسم افتتاحیه، ارائه خواهد شد.
قالب دوم مجموعه مصاحبه‌هایی است که با ۱۱ شخصیت و اندیشمند حوزوی مصاحبه‌هایی انجام شد و دیدگاه‌های این بزرگواران در قالب مجموعه‌ی مصاحبه‌ها به‌عنوان دومین دستاورد همایش، رونمایی خواهد شد.
قالب سوم مجموعه نشست‌هایی است که به تعداد هشت نشست به شکل کرسی مناظره و نقد برگزار شد و نقد و گفتگویی در قالب کرسی‌ها برگزار شد و در یک جلد رونمایی خواهد شد. نشریه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام و نشریه حوزه ویژه‌نامه‌هایی را در این خصوص تهیه کرده‌اند که در مجموعه منشورات رونمایی خواهد شد و با همکاری کانون اندیشه جوان پژوهش بسیار خوبی با عنوان طلبه انقلابی تهیه شد؛ و امروز رونمایی خواهد شد.
هدف اصلی این همایش این بود که بتواند یک تأملی بر مفهوم حوزه‌ی انقلابی، شاخص‌های آن و به ویژه تأکید بر مسئولیت‌های ملی و فراملی حوزه انقلابی داشته باشد. امیدواریم در قالب این فعالیت علمی انجام‌گرفته، زمینه تدوین یک سند جامع حوزه‌ی انقلابی فراهم شده باشد و این در دستور کار ماست که بعد از برگزاری این همایش، انشالله بتوانیم این سند را تدوین کنیم و به جامعه تقدیم کنیم.
ابعاد مختلف حوزه انقلابی
در ادامه دکتر واعظی ریاست دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، بعد از تبریک به مناسبت ولادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها گفت: بحث راجع به حوزه انقلابی، ابعاد مختلفی دارد که این همایش، عهده‌دار ترسیم ابعاد مختلف حوزه‌ی انقلابی است و صاحب‌نظران در عرصه‌های مختلفی بحث کرده‌اند. بنده تمرکزم در این سخنرانی کوتاه، بر روی مؤلفه‌های ثابت و متغیر حوزه انقلابی است.
بی‌گمان حوزه انقلابی، یک ترکیب و یک واژه نوپدید است که در نسبت با انقلاب اسلامی پدید آمد؛ یعنی قبل از آغاز نهضت انقلابی مردم ایران، چیزی به نام حوزه انقلابی نداشتیم.
یا درگذشته وقتی از حوزه ایده‌آل و مطلوب، صحبت به میان می‌آمد، کسی بحث انقلابی بودن را به عنوان یکی از وجوه و مؤلفه‌های حوزه مطلوب ذکر نمی‌کرد. این ترکیب یک ترکیب جدید است.
به نظر می‌رسد، حوزه انقلابی دو مقطع رئیسی را دنبال کرده است. یکی حوزه انقلابی قبل از پیروزی انقلاب و یکی هم حوزه انقلابی بعد از انقلاب. واقعیت این است که انقلابی بودن در این دو مقطع، وجوه اشتراک و وجوه افتراقی دارد. ابتدا مؤلفه‌های ثابت و مشترک انقلابی بودن حوزه را بیان می‌کنم و در فراز دوم به مؤلفه‌های خاص و متغیر اشاره خواهم کرد که برای حوزه قبل از انقلاب از وجوه ممیّزه است و آن مؤلفه‌هایی که برای حوزه انقلابی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تثبیت نظام اسلامی از مؤلفه‌های تمایز بخش حوزه‌ی انقلابی است. وقتی از مؤلفه‌های ثابت و مشترک انقلابی بودن در حوزه‌ها بحث می‌کنیم، به دو سطح بینشی و عملکردی تقسیم می‌شود یعنی کسی که واجد این مؤلفه‌های بینش و عملکردی باشد انقلابی خواهد بود. چه قبل از انقلاب و چه بعد از پیروزی انقلاب. مؤلفه‌های بینشی را می‌توان در چند ویژگی اصلی خلاصه کرد:
عنصرهای بینشی حوزه یا حوزوی انقلابی
واعظی در ادامه خاطرنشان کرد: عنصر بینشی اول، باور به پیوند ذاتی اسلام و سیاست، است؛ یعنی باور داشته باشد که اسلام مشتمل بر بعد سیاسی است و اسلام دارای تأکیدات و آموزه‌های معطوف به حوزه اجتماع و سیاست است. این جزء خمیره و ذاتیات اسلام است. در مقابل دیدگاه سکولاریسمی که اسلام را منهای سیاست و منهای بعد سیاسی، تعریف می‌کند و همچنین در مقابل دیدگاهی که پیوند بین اسلام و سیاست را پیوند تاریخی می‌داند. در میان بعضی از صاحب‌نظران و نویسندگان اسلام دیدگاهی وجود دارد که در صدر اسلام، پیوندی بین سیاست و اسلام انجام شده است؛ یعنی پیغمبر حکومت تشکیل داد و بعد هم نظام خلافت شکل گرفت و اسلام باسیاست پیوند خورد؛ ولی این پیوند ذاتی نیست و برآمده از متن دین نیست بلکه یک پیوند تاریخی است. نه یک اتفاق دینی و برخاسته از درون دین. حوزه و حوزوی انقلابی به لحاظ بینشی، پیوند بین اسلام و سیاست را یک پیوند ذاتی و برآمده از درون و محتوای اسلام می‌داند.
عنصر بینشی دوم که از ممیزات حوزه انقلابی است، اعتقاد به ولایت‌فقیه است؛ یعنی برای فقیه عادل جامع الشرائط علاوه بر شئونی مثل افتاء، استنباط و فقاهت، شأن ولایت هم قائل باشد و فقیه عادل جامع الشرائط را صاحب ولایت بداند.
در قلمرو ولایت، فراتر از امور حسبیه و فراتر از آن مقدار مضیقی از ولایت که عمده‌ی فقهای شیعه قبول دارند، به ولایت عامه فقیه جامع الشرائط معتقد باشد.
عنصر سوم، اعتقاد به لزوم تلاش در جهت پیاده کردن احکام و ارزش‌های اسلامی است؛ یعنی باید این اعتقاد باشد که این وظیفه حوزه و فقیه و فقاهت است که تلاش کند، جامعه وفق آموزه‌ها و ارزش‌ها و احکام اسلامی سامان یابد. خروجی این سه مطلب در جنبه بینشی، دفاع اعتقادی از تأسیس نظام اسلامی است. چون دفاع و حمایت و پشتیبانی از یک نظام می‌تواند به دلیل اعتقاد باشد و می‌تواند به دلایل عمل‌گرایانه باشد؛ یعنی می‌گوید نظمی که وجود دارد، برهم زدن آن، پیامدهای منفی دارد یا به دلایلی صلاح است که ما مدافع نظام باشیم. این را دفاع غیر اعتقادی یا دفاع عمل‌گرایانه می‌گویند. نظیر رویکردی که جدیداً در فضای لیبرالیستی وجود دارد؛ که به دلایل سیاسی از لیبرالیسم دفاع می‌شود. مثلاً نو لیبرالیست‌ها، دفاعی که از لیبرالیسم سیاسی انجام می‌دهد، کاملاً عمل‌گرایانه است نه به پشتوانه استدلال‌های فلسفی و نه به پشتوانه مبانی نظری بلکه به دلایل عمل‌گرایانه، از لیبرال دموکراسی دفاع می‌کند.
اینکه گفتیم، حوزه انقلابی دارای این سه بینش است، خروجی این سه بینش، دفاع و پشتیبانی اعتقادی از جمهوری اسلامی و نظام سیاسی برآمده از انقلاب اسلامی است.
عنصر بینشی چهارم که از مؤلفه‌های ثابت حوزه انقلابی است اعتقاد به ظلم‌ستیزی و مسئولیت اجتماعی حوزه و روحانیت در مقابل سلطه‌ی کفار و طواغیت است. حوزه انقلابی چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب، ظلم‌ستیز و استکبارستیز است و در مقابل طواغیت چه داخلی و چه خارجی می‌ایستد. پنجمین عنصر از لحاظ بینشی، زمان‌شناس بودن و آگاه به جغرافیای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر و زمان خودش را دارد.
مؤلفه‌های عملکردی و رفتاری حوزه انقلابی
حجت‌الاسلام واعظی در ادامه به تبیین مؤلفه‌های عملکردی پرداخت و گفت: اما بخش دوم مؤلفه‌ها یعنی مؤلفه‌های عملکردی و رفتاری، یکی مجاهد بودن و آمادگی برای فداکاری در راه خدا و آرمان‌های اسلامی است. اصلاً انقلابی یعنی مجاهد و فداکار بودن و آماده بودن برای هزینه دادن. قبل از انقلاب، کسی که انقلابی بود یعنی خودش را برای انواع و اقسام هزینه دادن، آماده کرده بود. بعد از انقلاب هم همین‌طور بود و فقط جنس هزینه‌ها فرق می‌کند؛ یعنی کسی که صادقانه انقلابی است باید آبرو بدهد. مجاهده بکند و باید هزینه‌های انقلابی بودن را بدهد.
حق‌طلبی و حق مداری و عدالت‌طلبی، دومین ویژگی عملکردی حوزوی انقلابی است. ویژگی سوم، پناه و یاور محرومان و مستضعفان بودن، است. رصد وقایع جامعه و حساس بودن نسبت به وضعیت جوامع اسلامی و بی‌تفاوت نبودن به آن جه بر جامعه اسلامی می‌گذرد، از دیگر مؤلفه‌های عملکردی حوزه انقلابی است.
عدم انزواطلبی و عدم اکتفا به فعالیت‌های مذهبی سنتی و مناسکی، از دیگر ویژگی‌های عملکردی است. ما چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب، قشری در روحانیت داریم که رسالت حوزه و روحانیت را در تصدی امور مناسکی مثل اداره مساجد و ارتباط با مؤمنین و انجام مناسک مذهبی می‌دانند؛ یعنی شعاع فعالیت را برای یک حوزوی و روحانی، در تصدی‌گری امور مناسکی و بی‌تفاوتی نسبت به رساله‌های سیاسی و اجتماعی، خلاصه می‌کند.
مؤلفه‌های اختصاصی حوزه انقلابی بعد از انقلاب
رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در ادامه گفت: پس از فراغ از مؤلفه‌های بینشی و عملکردی مشترک، ما باید در مؤلفه‌های اختصاصی حوزه انقلابی بعد از انقلاب متمرکز شویم. چه اتفاقی باید در حوزه بیفتد تا گفته شود که این حوزه، انقلابی است. الآن فضا فرق کرده است. چون در حوزه انقلابی قبل از انقلاب، روحانیت و حوزه، مطالبه گر بود و پرخاش نسبت به وضع موجود داشت. در واقع، حوزه انقلابی قبل از انقلاب، به دنبال زوال نظم مستقر و موجود بود. انقلابی یعنی ستیزه‌گر بودن و بر هم زننده نظم موجود؛ اما حوزه انقلابی بعد از انقلاب، بار مسئولیت ایجاد نظم جدید بر عهده اوست. حوزه انقلابی امروز باید پاسخگو باشد و در ایجاد نظم جدید مشارکت کند. حوزه انقلابی دیروز، آرمان‌گرا و شعار دهنده بود و توده‌ها را به سمت آرمان‌ها و اهدافی، بسیج می‌کرد. انقلابی گری در آن فضا یک ویژگی‌هایی دارد؛ اما فضای بعد از انقلاب، فضای تحقق آن آرمان‌ها و فضای جامه عمل پوشاندن به آن شعارهاست. اگر کسی الآن شعار بدهد، دچار گسست تاریخی شده است و به تعبیر دیگر اگر ممیزه حوزه انقلابی قبل از انقلاب، آرمان‌گرایی بود] حوزه انقلابی امروز، باید وجه دانشی و ایجابی خودش را در خدمت به برآورده کردن نیازهای عینی و اجتماعی نظام پررنگ کند. نکته دیگر این است که قبل از انقلاب، حوزه انقلابی، در پی‌ریزی یک گفتمان به اسم گفتمان نظام اسلامی تلاش کرد یعنی یک نظام معنایی را شکل داد. البته این نظام معنایی، تماماً قبل از انقلاب شکل نگرفت بلکه استارت آن در قبل از انقلاب خورد و بعداً با حضور شهید مطهری و شهید بهشتی و سایرین، این نظام معنایی، تکامل بیشتری یافت. این جریان، درواقع هسته‌ی اولیه‌ی تکون گفتمان انقلاب اسلامی را شکل داد و بعدازانقلاب با کارهای نظری که صورت گرفت و پویشی که در حوزه‌های علمیه در شاخه‌های مختلف مطالعات سیاسی و مطالعات مربوط به انقلاب، شکل گرفت، ما الآن داری یک ظرفیت بزرگ و یک امر معنای قویم به اسم گفتمان انقلاب اسلامی هستیم.
بزرگ‌ترین دستاورد نظام جمهوری اسلامی
واعظی در ادامه گفت: به نظر من در بعد نظری و معنایی، بزرگ‌ترین دستاورد انقلاب اسلامی، تکوین یک نظام معنایی به اسم گفتمان انقلاب اسلامی است که از قضا قدرت اصلی نظام جمهوری اسلامی، همین گفتمان انقلاب اسلامی است که در واقع به ما قدرت معنایی می‌دهد؛ یعنی در کنار قدرت سختی که داریم و پیشرفت‌های سیاسی و نظامی که ایجاد شده است، برگ برنده اصلی جمهوری اسلامی، قدرت معنایی آن است و یکی از وظایف اصلی حوزه انقلابی امروز، صیانت از گفتمان انقلاب اسلامی است. بدون هیچ تعارفی ما، چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب، در حوزه مخالفینی در مقابل حرکت انقلابی حوزه داشتیم و مرحوم امام بارها و به ویژه در منشور روحانیت به این نکته تذکر دادند. ولی الآن، رسالت حوزه انقلابی، در مقابل این مخالفت‌ها، صیانت از این گفتمان، موجه کردن این گفتمان، دفاع نظری قویم از این گفتمان و فائق آمدن بر شبهاتی است که بعضاً توسط مخالفین رسالت حوزه انقلابی بیان می‌شود؛ یعنی آبشخور هجمه به گفتمان اسلامی فقط بیرون حوزه نیست. بله اتاق فکرهایی در بیرون حوزه، در جهان و محافل علمی مختلفی، هجمه می‌کنند اما در درون حوزه هم مخالفان جدی داریم که مفهوم‌سازی و معنی سازی می‌کنند و مقابله جدی می‌کنند. لذا یکی از ممیزه‌های حوزه انقلابی امروز، صیانت از گفتمان انقلاب اسلامی است. در پایان باید بگوییم انقلابی گری و حوزوی انقلابی بودن با سیاسی‌کاری، شعارزدگی و نان انقلاب را خوردن، سازگار نیست. ما باید خیلی مواظب باشیم که حوزوی انقلابی بودن، مصادره نشود. به تعبیر بنده، بعضی از انقلابیون دچار یک عُجب سیاسی و عُجب انقلابی گری هستند که گویی فقط تصویر محبوب آن‌ها از انقلاب و انقلابی گری، معیار و شاخص انقلابی بودن است. با توجه به بار بسیار بزرگ مسئولیت انقلابی بودن، پس از استقرار نظام اسلامی، چتر انقلابی بودن باید بسیار گسترده بر سر حوزویان گشوده شود. حوزه به لحاظ دانشی باید چرخه دانش مورد نیاز نظام اسلامی در ابعاد مختلف را به حرکت در بیاورد. ما باید بار سنگین دفاع از گفتمان انقلاب اسلامی را به دوش بکشیم. ما باید بار سنگین کمک به تحقق حکمرانی خوب و مطلوب را در نظام اسلامی به دوش بکشیم. آیا با حذف یکدیگر و هجمه به یکدیگر و از صحنه بیرون کردن افراد که در دل انقلابی و علاقه‌مند به آرمان‌های انقلاب هستند، ولی سلیقه‌های سیاسی مختلفی دارند، آیا به این هدف می‌رسیم. ما باید به نحو حداکثری ظرفیت انقلابی بودن را در حوزه تعریف کنیم و به حرکت دربیاوریم تا موفق بشویم که خلف صالحی برای بنیان‌گذار انقلاب اسلامی، امام راحل باشیم. در بخش بعدی همایش، منشورات همایش رونمایی شده است.
