وقتی فقه و کلام فردی باشد، جامعه هم سکولار خواهد شد و به نظر من حوزه علمیه قم سکولار است، چون فقط به احکام فردی می‌پردازد و تن به احکام اجتماعی نمی‌دهد؛ نمونه سکولار بودن قم همین رساله‌های موجود است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، اولین نشست آسیب‌شناسی آموزشی و پژوهشی سازمان حوزه و روحانیت، از سلسله نشست‌های «کرسی ایده پردازی شهید هاشمی‌نژاد» با موضوع «بازخوانی و نقد و بررسی صریح ۴۰ سال حضور روحانیت در عرصه فرهنگی، تربیتی» با سخنرانی دکتر ابراهیم فیاض جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران، با حضور اساتید و فضلای حوزه در سالن کنفرانس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی مشهد برگزار شد.
در نشست این دانش‌آموخته سطوح عالی حوزه علمیه که بعضاً نظراتش مورد توجه اهالی علم و رسانه قرار می‌گیرد، به نقد و بررسی عملکرد علمی و اجتماعی حوزه‌های علمیه پس از انقلاب پرداخت. در ادامه بدون هیچ داوری به برخی از مطالب ارائه شده در این نشست می‌پردازیم.
دکتر ابراهیم فیاض در آغاز سخنانش به بخشی از آسیب‌های موجود در حوزه علمیه قم اشاره کرد و گفت: در آینده، حوزه علمیه قم در مقابل حوزه نجف قافیه را می‌بازد و اعلمیت در آینده نزدیک مربوط به حوزه نجف است، مخصوصاً با حرکت و ارتباطاتی که سیدعمار حکیم با کشورهای منطقه برقرار کرده است.
وی با بیان اینکه حوزه نجف از قم جلوتر حرکت می‌کند، اظهار کرد: کتاب‌هایی که در حوزه نجف نگاشته می‌شود، در ایران هیچ خبری از آن مباحث نیست؛ تا جایی که مبادلات علمی حوزه نجف با اهل سنت آینده را از حوزه قم می‌رباید و این آینده بسیار نزدیک است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران خاطرنشان ساخت: ما از جهان اهل سنت خبر نداریم، اهل سنت خطابات قانونیه را ۵۰ سال قبل از مرحوم امام در کتاب‌های خود به آن پرداخته‌اند و حتی بسیار قوی‌تر مطرح و بحث کرده‌اند.
حوزه قم، حوزه عقلی اصفهان را نابود
وی با انتقاد از برخی روش‌های علمی، ابراز کرد: حوزه قم، حوزه عقلی اصفهان را نابود کرده و بهاییت در حال رشد است. همچنین حوزه علمیه تبریز را.
فیاض با نظر به اینکه حوزه علمیه مشهد نباید فدای حوزه قم شود، تصریح کرد: سطح فکری طلاب مشهد بالا است، روشنفکری و ادبیاتی خاصی دارد. طلاب مشهد مغز ادبیاتی و دارای انسجام و نقادی دارند که مباحث را به بهترین شکل جمع‌بندی می‌کند، لذا حوزه مشهد باید همانند سابق حرکت کند و متوقف نشود.
این دانش‌آموخته حوزه علمیه در بخش اول ارائه خود با طرح این سؤال که آیا روحانیت جزء گروه مرجع جامعه است؟ و آیا امکان دارد جزء گروه مرجع بماند؟ به ادامه بحث پرداخت و گفت: الآن برای برخی از روحانیون القاب دانشگاهی اصل شده است و بیشتر از اصطلاحات دانشگاهی استفاده می‌کنند، اما در گذشته برعکس آن، اکثر دانشگاهیان اصطلاحات حوزوی را به کار می‌گرفتند. روحانیت همیشه در هر سطح فکری درگیری شدیدی با غرب داشته است، اما امروز برعکس شده و ناظر بر غرب هستیم!.
امروز رقیبان برده‌اند و روحانیت باخته است!
وی با انتقاد از اشخاصی که به عنوان نماینده مرجعیت و دین به غرب می‌روند و در آنجا ماندگار می‌شوند، اقامت می‌گیرند و غربی می‌شوند، اظهار کرد: امروز رقیبان برده‌اند و روحانیت باخته است. اکنون به خاطر بسیاری از رفتارها، گروه مرجعیت روحانیت شکسته شده است و این فروپاشی جدی است.
فیاض ادامه داد: طلاب درس نمی‌خوانند چون مرجعیت را از دست داده‌اند. آقایان نمی‌خواهند بفهمند در قم چه خبر است؛ حوزه علمیه قم دارد به سرعت دکتر تربیت می‌کند و این فاجعه است. امثال تقی‌زاده‌ها در قم و در دانشگاه‌های تهران پُر است؛ حتی دیگر مرجعیت دانشگاهی برای دین نداریم و امثال بازرگان نیستند و ما هنوز مطلبی تولید نکرده‌ایم.
حوزه علمیه به جای حرکت به سمت علوم انسانی، از آن فرار کرد
این پژوهشگر مطرح حوزوی ادامه داد: حوزه علمیه به جای حرکت به سمت علوم انسانی و قرار گرفتن در بطن ماجرا، از آن فرار کرده است و نتیجه آن وضع فعلی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه الآن دین عوامانه به‌وسیله فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در حال شکل‌گیری است، اظهار داشت: در دوره ارتباطی جدید، دین‌های جدیدی به وجود می‌آورند. دین‌داری عوامانه در اروپا تولید شده و به ایران صادر می‌شود، حتی برای افراد مرجعیت تعیین می‌کنند؛ این نوع دین‌داری را نمی‌توان کنترل کرد و در این شرایط مرجع دیگر روحانیت نخواهد بود.
وی افزود: روحانیت احساسات دینی را همانند اعتکاف ترویج کرده است، با اصل اعتکاف مشکلی ندارم، ولی با نحوه اعتکاف کنونی مسئله دارم، این نوع مستحبات مناسکی خطرناک است و دیگر جایی برای محتوا نمی‌ماند. هر چه احساسات دینی افزایش یابد و بُعد محتوایی را به همراه نداشته باشد، نتیجه آن بی‌دینی خواهد بود.
حوزه علمیه قم در احکام اجتماعی عقیم است
فیاض با اشاره به اینکه حوزه علمیه قم در احکام اجتماعی عقیم است، عنوان کرد: اخباری‌گری و عرفان صوفیستی در حوزه تأثیر گذاشته است و آن را نابود کرده و الآن در حوزه قم تفکر اخباری‌گری موج می‌زند.
استاد دانشگاه تهران، در ادامه به تبیین راهکارهای بازگشت روحانیت به گروه مرجع پرداخت و با اشاره به این مطلب که «حکمت، فطرت و عدالت» از مباحث امروز جهان است، خاطرنشان کرد: ما باید چهارچوب علم کلام را مشخص کنیم. مشکل ما علم کلام است، علمی که رابطه دین با مسائل جهان خارج را تبیین کند، نه اینکه فقط اشکالات را پاسخ دهد.
این دانش‌آموخته سطوح عالی حوزه علمیه ادامه داد: ما اگر در بُعد اجتماعی و سیاسی نظام ما‌نده‌ایم به خاطر علم کلام است؛ فقه را باید تابعی از علم کلام قرار دهیم تا بسیاری از مسائل معنا پیدا کند. چرا مسئله عدالت در جامعه ما ضربه خورده است؟، چون کلام دراین‌باره بحث نکرده است.
این استاد حوزه و دانشگاه سپس عنوان کرد: اگر علم کلام با فقه ممزوج شود، حکمت و اصول حکومت تولید می‌شود و از حکمت می‌توان فقه سیاسی و فقه اجتماعی را استخراج کرد.
ولایت و روش‌شناسی امامت در کجا بحث شده است؟
این پژوهشگر دینی همچنین اظهار کرد: ولایت که روش‌شناسی امامت است در کجا بحث شده است و ما در کجا به آن پرداخته‌ایم. ولی در عوض مجلدات طهارت قطور است و مردم را به وسواس انداخته‌ایم.
دکتر فیاض در پایان مباحث خود اظهار کرد: وقتی فقه و کلام فردی باشد، جامعه هم سکولار خواهد شد و به نظر من حوزه علمیه قم سکولار است، چون فقط به احکام فردی می‌پردازد و تن به احکام اجتماعی نمی‌دهد؛ نمونه سکولار بودن قم همین رساله‌های موجود است.
گفتنی است، خاتمه نشست همراه با پرسش و پاسخ بود و دکتر فیاض اعلام کرد در روزهای آتی در شهر قم با حضور اساتید و مسئولان به آسیب‌شناسی حوزه علمیه و نهاد روحانیت خواهد پرداخت.
