شبکه اجتهاد: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای روز سوم دی‌ماه ۱۳۹۷ در دیدار مسئولان دفتر تبلیغات اسلامی مسائل مهمی پیرامون وظایف امروز حوزه‌ی علمیهی قم و دفتر تبلیغات بیان کردند. از این‌رو، KHAMENEI.IR در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیهی قم، فعالیت‌های دفتر تبلیغات اسلامی و مطالبات رهبر انقلاب اسلامی از حوزه‌ی علمیهی قم را بررسی کرده است. شبکه‌سازی از مبلغین به کمک فضای مجازی و خطر سکولاریسم و انقلاب‌زُدایی در حوزه از جمله موضوعات خواندنی مطرح شده در این گفتگو است.
دفتر تبلیغات اسلامی از چه زمانی تأسیس شده و مأموریت آن چیست؟
واعظی: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیهی قم جزو نهادهای انقلابی است که در همان سال اول پیروزی انقلاب اسلامی ایران تأسیس شد؛ یعنی در اردیبهشت ۱۳۵۸ حضرت امام رحمه‌اللّه دفتر تبلیغات را تأسیس کردند. در سال اول مأموریت و همت آن بیشتر تبلیغات دینی بود؛ یعنی برای نشر فرهنگ انقلاب در اقصی نقاط کشور و تبلیغات دینی. برای همین هم اسمش دفتر تبلیغات حوزه‌ی علمیهی قم هست اما به‌مرور زمان بر دایره‌ی مأموریت‌هایش افزوده شد و وارد حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و فعالیت‌های فرهنگی، هنری و انتشار کتاب و انواع و اقسام فعالیت‌های دینی شد. ما در سطح کشور در رابطه با مأموریت‌های فرهنگی و دینی فعال هستیم، منتهی شعبه نداریم، سخت‌افزار نداریم. ساختمان و نیروی انسانی نداریم اما نرم‌افزاری با اعزام اساتید، با اعزام مبلغین با اجرای برنامه‌ها در واقع فعال هستیم، بدون این‌که حضور فیزیکی و سخت‌افزارانه داشته باشیم. حکم هیئت امنا و حکم رئیس دفتر تبلیغات را رهبر انقلاب اسلامی صادر می‌کنند.
روحانیون مبلغی که به نقاط مختلف کشور اعزام می‌شوند از طرف دفتر شما انجام می‌شود؟
واعظی: بله اعزام‌های موسمی و موقت مثلاً اعزام محرم، اعزام رمضان و ایام تبلیغی از طرف دفتر تبلیغات است اما روحانیونی که در طول سال مستقر هستند یا طرح هجرت و غیره این‌ها برای سازمان تبلیغات و مرکز مدیریت حوزه است. آموزش‌های کاربردی مربوط به مبلغان را ما انجام میدهیم و فعالیت‌های تبلیغ مجازی انجام میدهیم؛ تبلیغ فقط تبلیغ چهره‌به‌چهره نیست ما گروههای تبلیغی داریم که در فضای مجازی تبلیغ می‌کنند و ما از آن‌ها پشتیبانی می‌کنیم. این گروههای تبلیغی توسط خود فضلا و طلاب تشکیل می‌شود در استان‌ها و شهرهای مختلف که شاید بیش از ۳۰۰ گروه تبلیغی از ما مجوز گرفتند و ما از آن‌ها پشتیبانی می‌کنیم.
آیا فقط در حوزه تبلیغ دینی فعالیت دارید؟
واعظی: این عنوان دفتر تبلیغات نباید این تصور را ایجاد کند که فقط کار ما حوزه‌ی تبلیغات دینی است. الان ما یک دانشگاه داریم، پژوهشگاه داریم، پژوهشگاه ما در سال گذشته در طی آذر ۹۶ تا آذر ۹۷ در یک سال ۷۶ عنوان کار پژوهشی چاپ کرده و تقریباً ۱۲۰ هیئت علمی در پژوهشگاه‌مان هست و حدود ۳۰۰ محقق در حوزه با ما پروژه دارند و کار تحقیق انجام می‌دهند. مثلاً انتشارات بوستان کتاب ما شاید بزرگترین انتشارات مذهبی باشد، در همین سال گذشته تقریباً ۳۶۰ عنوان کتاب چاپ کرده که ۲۱۰ عنوان آن چاپ اول و کار جدید بوده است.
در دیداری اخیری که با رهبر انقلاب اسلامی داشتید ایشان فرمودند «دستگاههای مختلفی در فضای مجازی حضور دارند اما حضور در این فضا باید یک حضور جریان‌ساز باشد، ضمن این‌که بهترین راه شناسایی و ارتباط با گروههای مؤثر فرهنگی و یافتن سؤالها و سرنخ‌های فکری آنان، استفاده از فضای مجازی است.» حضور در فضای مجازی و ارتباط با گروههای فرهنگی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واعظی: این توصیه‌ی ایشان یک مقدمه‌ای دارد و مقدمه‌اش این است که ما حسب تغییر شرایط اجتماعی باید شیوه‌های تبلیغ دینی را به‌روز بکنیم و نسبت به شیوه‌های سنتی تبلیغ دینی آسیب‌شناسی داشته باشیم. به شکل سنتی دفتر تبلیغات و بعضی نهادهای دیگر اعزام مبلغ دارند، خب این باید بررسی بشود که چقدر این شیوه‌ها می‌تواند کارآمد باشد؟ نظر رهبر انقلاب در این بحث این است که یک روحانی که اعزام می‌شود به یک منطقه در کنار این تبلیغ سنتی باید سعی کند یک عده‌ای از جوانان علاقه‌مند و فعال و با انگیزه را در واقع تربیت بکند و این‌ها را آماده کند تا انگیزه‌مند شوند برای این‌که فعالیت دینی انجام بدهند و یک بخشی از آگاهی‌بخشی دینی را در محیط، خود این جوان‌ها انجام بدهند.
این رویکرد، رویکرد خوبی است. ما در حال برنامه‌ریزی هستیم که به کمک فضای مجازی یک شبکه‌سازی انجام دهیم به این‌صورت که مبلغی می‌رود و یک عده‌ای را به فعالیت‌های دینی علاقمند می‌کند و ما این‌ها را در قالب یک شبکه‌ی اجتماعی در قم توسط فضلا و روحانیونِ آشنا با امر تبلیغ، این‌ها را تغذیه بکنیم. پرسش‌هایشان را پاسخ بدهیم و به لحاظ محتوایی با آن‌ها در ارتباط باشیم. برای آموزش قرآن، آموزش احکام و برخی از فعالیت‌ها و نیازهای دینی از آن‌ها استفاده کنیم. این رویکرد، رویکرد خیلی خوبی است که ما در مسئله‌ی ترویج دین و پاسخ به نیازها و شبهات دینی فقط به ظرفیت روحانیت اکتفا نکنیم. معلمان متعهد و خوبی داریم که علاقه‌مند هستند فعالیت‌های دینی انجام بدهند، دانشجوهای متعهد و مسئولی داریم که این دانشجو می‌تواند با آموزش‌هایی که می‌بیند یک فعال مذهبی خوب باشد، ما نباید فعالیت مذهبی را در واقع مختصش کنیم به این روحانی که اعزام می‌شود.
با توجه به توصیه‌هایی که در دیدار اخیر و دیگر تعاملات شما مطرح شده است، به نظر شما نگاه رهبر انقلاب اسلامی نسبت به تبلیغ در فضای مجازی چگونه است؟
واعظی: بنده برداشتم از مجموعه‌ی فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی راجع به فضای مجازی این است که در عین این‌که ایشان به مخاطرات و لغزشگاه‌های فضای مجازی واقفند اما ابداً نگاه امنیتی یا نگاه سلبی به ظرفیت این فضا ندارند. ایشان معتقدند فضای مجازی یک فرصت است، فرصتی که می‌توانیم هوشمندانه و هنرمندانه وارد این فضا شویم و از ظرفیت آن استفاده کنیم.
به‌عنوان مثال ما در دفتر تبلیغات یک دوره‌ی آموزشی برای بیش از ۵۰۰ نفر از مبلغین برگزار می‌کنیم بدون این‌که نیاز به حضور فیزیکی و مکان خاصی داشته باشد. از طریق فضای مجازی آن استاد مربوطه دعوت می‌شود و کار انجام می‌گیرد. این ظرفیتی است که ایجاد شده و آموزش‌های الکترونیکی که می‌توانیم برقرار کنیم و به شکل وسیعی می‌توانیم توسعه دهیم.
در جلسه‌ای که اخیراً خدمت رهبر انقلاب بودیم، بنده عرض کردم که می‌خواهیم یک حضور جریان‌ساز در فضای مجازی داشته باشیم و ایشان در تأیید این مطلب تأکید کردند که بروید به سمت این‌که جریان‌سازی کنید، بروید به سمت این‌که شبکه سازی کنید. خب البته جریان‌سازی و شبکه‌سازی اقتضائات خودش را دارد، خیلی فرق می‌کند که یک فرد یا جمع کوچکی بخواهد فعالیت‌هایی را دنبال کند تا این‌که ما بخواهیم جریان‌سازی کنیم؛ در این‌جا هنرمندی بیشتر می‌شود، محتوا باید شفاف‌تر باشد، مهارت‌ها باید بیشتر شود و از این ظرفیت استفاده شود.
هر جایی مخاطرات و لغزشهای خودش را دارد، تبلیغ سنتی چهره به چهره نیز مهارت‌های خودش را لازم دارد؛ ممکن است فردی در تبلیغ خیلی مؤثر باشد، ممکن است دیگری کمتر مؤثر باشد، همین‌طور ممکن است کسی نقش تخریبی روی منبر ایفا کند، تبلیغ در فضای مجازی هم همین‌طور است. فضای مجازی می‌تواند یک لغزشگاه باشد مثل هرجایی که بالاخره مواجهه‌ی با مردم ایجاد می‌شود، یعنی مخاطرات همه جا هست و قابلیت‌ها و مهارت‌ها همه‌جا لازم است در اینجایی که شما با افکار مردم مواجه هستید، با ذهنیت‌ها مواجه هستید، با دنیای ذهنی افراد مواجه هستید؛ حالا فرق نمی‌کند حضور فیزیکی داشته باشید یا حضور مجازی داشته باشید منتها یک‌جایی مخاطراتش بیشتر هست. حوزه‌های ما آرام آرام دارند با این فضا آشنا می‌شوند و من خوش‌بین هستم که در آینده بتوانیم نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشیم البته هر تکنولوژی جدیدی یا هر امکان جدیدی که می‌آید به هر جهت زمان می‌برد تا کیفیت بهره‌برداری از آن تکنولوژی و سواد لازم برای بهره‌مندی از آن ایجاد شود و ارتقا یابد.
مسئله‌ی دیگری که اخیراً رهبر انقلاب نسبت به آن هشدار دادند مسئله‌ی «خطرِ انقلاب‌زُدایی از قم» است. نگرانی نسبت به انقلاب‌زُدایی از قم از چه زمانی شروع شده است و منظور از آن چیست؟
واعظی: نگرانی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای عنوان کردند که این جلسه‌ی ما هم شروع آن نیست یعنی ایشان چند سال پیش هم در جلسه‌ای که با مجمع نمایندگان طلاب داشتند آنجا هم بیان کردند، این دغدغه، دغدغه‌ی جدیدی نیست، این نگرانی، نگرانی زمان امام خمینی رحمه‌الله هم بود. شما اگر منشور روحانیت حضرت امام خمینی رحمه‌الله را مطالعه بفرمایید که در آخرین سال حیات‌شان در سه، چهار ماه قبل از پایان زندگی پر برکت‌شان آن را نوشتند، آنجا این نگرانی ایشان موج می‌زند از جریاناتی که خواهان جدایی دین از سیاست یا بی‌تفاوتی نسبت به نظام هست؛ بنابراین این نگرانی، نگرانی ریشه‌داری است که بالاخره در حوزه‌های علمیهی ما از گذشته بوده و به نوع تلقی و نگاه خاص به اسلام برمیگردد؛ تلقی‌ای که بسیار محدود و به‌اصطلاح اجتماع‌گُریز، سیاست‌گُریز و معطوف به یک وجوه خاصی از دینداری است.
این‌که گفته می‌شود خطر سکولاریزم حوزه‌ها را تهدید می‌کند باید توجه کنیم که اصطلاح سکولاریزم ریشه‌ی معرفتی دارد که این ریشه‌ی معرفتی‌اش را باید ببینیم آیا در قم هست یا نه؟ اصل سکولاریزم برمیگردد به عقلانیتِ سکولار. عقلانیتِ سکولار به معنای این است که ما قائل به خودبسندگیِ عقل و خرد آدمی باشیم و بی‌نیازی آدمی از هر منبع معرفتی غیر از خودش را می‌گویند یعنی این‌که انسان بی‌نیاز از این است که وحی یا دین مددکار او در شناخت باشد. مناسبات اقتصادی، سیاسی، حقوقی و انواع و اقسام مناسبات اجتماعی‌مان را باید با عقل و دانش خودمان انجام بدهیم؛ وحی و دین بُرون‌مرزی این فضا قرار می‌گیرد. دین در خلوت انسان و خدا و رابطه‌ی شخصی انسان با خدا می‌تواند ایفای نقش کند، این اصل سکولاریزم است.
این سکولاریزم در غرب اتفاق افتاد و خروجی‌اش محدودکردن قلمرو دین و به‌اصطلاح خصوصی‌سازی دین است که دین از حوزه‌ی زندگی عمومی بیرون برود و دین در زندگی خصوصی انسان منحصر شود؛ این اصل سکولاریزم است. این عقلانیت سکولار و این نگاه به انسان، این نگاه به معرفت، این نگاه به عقل و دانش نتایجی دارد؛ از نتایج آن جدایی دین از سیاست، جدایی دین از حقوق و جدایی دین از اخلاق می‌شود؛ یعنی اخلاق ربطی به دین ندارد، حقوق و مناسبات حقوقی و نظامات حقوقی ربطی به دین ندارد، نظامات سیاسی ربطی به دین ندارد.
این‌که الان در زبان‌ها می‌گویند سکولاریزم؛ یعنی جدایی دین از سیاست، این یکی از فروعات و یکی از نتایج است. الان به قم یا به محیط‌های دینی و مذهبی خودمان برگردیم؛ سکولاریزم به معنای جوهره و اصل سکولاریزم مدافعی ندارد؛ یعنی این‌جور نیست که در قم یا در جای دیگر با یک جریانی روبه‌رو باشیم که خواهان حذف وحی، حذف دین از فضای معرفتی انسان باشد؛ بنابراین جوهره‌ی سکولاریزم به معنای عقلانیت سکولار، خطری نیست که حوزه‌ها را تهدید کند؛ اما آن فرع عقلانیت سکولار که جدایی دین از سیاست است، یعنی بی‌تفاوتی نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی، بی‌تفاوتی نسبت به مقدرات نظام و مسائل اجتماعی جامعه‌ی مسلمین، بی‌تفاوتی نسبت به مسائل سیاسی جاری و ساری در جوامع اسلامی، آن خطری است که الان وجود دارد.
اما حالا چه چیز باعث می‌شود که این جریان در قم یا در بعضی جاها وجود داشته باشد؟ این علل متعددی دارد. یک بخشی از آن به کج فهمی دینی برمیگردد، یعنی نگاه به دین و دینداری یک نگاه خیلی تنگ و محدود باشد و آن ابعاد اجتماعی و سیاسی دین را نفهمد. بخش دیگر آن به عملکردها برمیگردد، برخی ناکارآمدی‌ها در نظام برای یک عده‌ای این ذهنیت را ایجاد کرد که اصلاً «عطایش را به لقایش ببخشیم»، چون در زمینه‌ی اداره‌ی جامعه و دخالت دین در اداره‌ی جامعه ما موفق نمی‌شویم یا موفق نشدیم. یک سبب دیگر بدعمل کردن بعضی انقلابیون است، بعضی از انقلابیون در فضاهای حوزوی چنان پرخاشگرانه و تند برخورد می‌کنند که همین آزردگی ایجاد می‌کند، یک مقدار ریزش ایجاد می‌کند، در حالی‌که نیروی انقلابی باید منطق و عقلانیت قوی‌ای داشته باشد. اگر با عقلانیت و منطق قوی جلو برود خودش جاذب می‌شود. شاهد برخی تندروی‌ها در بعضی از جریانات انقلابی هستیم که یک مقداری دافعه‌شان بیشتر از جاذبه‌شان هست و یک عده‌ای را دفع می‌کنند. یک بخشی از آن نفوذ می‌تواند باشد که یک عده‌ای با برنامه و نفوذ در حوزه‌ها عملاً می‌خواهند بی‌تفاوتی نسبت به نظام را ایجاد کنند. من تمام این عوامل را در نظر می‌گیرم و تک وجهی نگاه نمی‌کنم.
به هر جهت خطر هست، یک چیزی است که نیروهای انقلابی حوزه و نیروهای متعهد به آرمانهای انقلاب و فرهنگ انقلاب اسلامی و گفتمان انقلاب اسلامی باید در این قضیه کار کنند. این‌که رهبر انقلاب در این جلسه این را متوجه دفتر تبلیغات کردند به خاطر ظرفیت‌هایی است که در دفتر تبلیغات به خوبی می‌شناسند.
رهبر انقلاب نسبت به دیگران اشراف‌شان به دفتر تبلیغات بیشتر است، چون از اول علاقمند به دفتر تبلیغات بودند. در همین صحبت‌شان گفتند که «از همان اولی که من دورادور با دفتر تبلیغات آشنا بودم توجه من را جلب کرد»، در واقع علاقه‌مند بودند؛ با این‌که جزو بنیانگذارهای دفتر تبلیغات نبودند.
مرتب از نواحی مختلف راجع به روند کارها گزارش می‌گیرند، حتی بعضی از جلسات که بنده خدمت ایشان بودم مثلاً گفتم «ما یک طرح تحولی در دفتر تبلیغات داریم»، قبل از این‌که من توضیح بدهم ایشان فرمودند «من آشنا هستم، می‌دانم خیلی طرح خوبی است»، معلوم می‌شود اشراف دارند. با توجه به اشرافی که نسبت به ظرفیتهای دفتر تبلیغات دارند، دیدند که دفتر تبلیغات ظرفیت دفاع عقلانی و معقول و موجه از گفتمان انقلاب اسلامی را دارد و از ما خواستند در این زمینه بیشتر فعالیت بکنیم.
رهبر انقلاب در دیدار دفتر تبلیغات اسلامی فرمودند: «پاسخگویی به سؤالها و ابهام‌های دینی، وظیفه حوزه و دستگاههایی همچون دفتر تبلیغات اسلامی است.» در این زمینه دفتر تبلیغات اسلامی چه فعالیت‌هایی دارد؟
واعظی: دفتر تبلیغات اسلامی یک جای پر ظرفیتی است، یکی از مراکز زیر مجموعه‌ی دفتر تبلیغات، مرکز ملی پاسخ به سؤالات است. در آن مرکز افراد فاضلی هستند که می‌توانند به صورت تلفنی یا آنلاین پاسخگویی دینی داشته باشند. فضلایی هستند که چند ساعت در روز وقت‌شان را اختصاص می‌دهند به پاسخ به این پرسش‌های دینی و گاهی وقت‌ها هم با پرسش شروع می‌شود اما به مشاوره ختم می‌شود. طبق آمار رسمی در این هشت ساله‌ای که بنده مسئول دفتر تبلیغات بودم، ۲۰ میلیون پرسش را پاسخ دادیم. همچنین دنبال تهیه‌ی یک نرم‌افزاری هستیم که دیگر مردم هزینه‌ی تلفن ندهند و بتوانند ظرفیت تماس صوتی را داشته باشند.
