نجاتی با بیان این که راهکارهای فقهی خوبی برای جلوگیری از ازدحام در منا وجود دارد، به توسعه مکانی، زمانی و فاعلی در اعمال منا اشاره کرد.
به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «راهکارهای فقه شیعه جهت جلوگیری از ازدحام در منا» با حضور جمعی از اساتید و طلاب حوزه علمیه قم در سالن اجتماعات پژوهشکده حج و زیارت استان قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسعید نجاتی در این نشست با اشاره به این که برخی فریضه حج را امری حادثه خیز می‌دانند، اظهار داشت: این افراد معتقدند از آن جایی که بسیاری از اوقات افراد زیادی در حج به دلیل ازدحام جمعیت یا مشکلات دیگر از بین رفته‌اند ما اصلاً نباید به حج برویم.
فقه شیعه و راهکار برای کم کردن ازدحام
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت افزود: ما در این نشست می‌خواهیم ثابت کنیم این‌طور نیست بلکه فقه شیعی ما راهکارهای بسیار خوبی برای از بین بردن یا حداقل کم کردن مشکلات حج به‌ویژه ازدحام در منا ارائه کرده است.
وی با تأکید بر این که توطئه‌های آل سعود باعث کشتار مردم بی‌گناه شد، ابراز داشت: اگر خوش‌بینانه فکر کنیم و بگوییم این حادثه ناخواسته بوده است، ما می‌توانیم راهکارهایی فقهی ارائه دهیم تا دیگر شاهد این مشکلات در حج نباشیم، البته ما در این نشست در مقام فتوا دادن نیستیم بلکه می‌خواهیم به فقهای بزرگوار پیشنهاد بدهیم تا این مسائل را نیز در فتاوای خودشان در نظر داشته باشند.
نجاتی با بیان این که بیشترین ازدحام در اعمال حج مربوط به سرزمین منا است، تصریح کرد: مباحث خودمان را با چند سرفصل ارائه می‌کنیم؛ نخست اشاره‌ای به سرزمین منا داریم، دوم نصوص معصومین برای مقابله با ازدحام در منا را بررسی می‌کنیم، سوم واجبات منا را از نظر می‌گذارنیم و چهارم راهکارهایی را برای مقابله با ازدحام در رمی جمرات، آیین قربانی و شب ماندن در منا بیان می‌کنیم چون مسأله تراشیدن سر در منا زیاد مشکل آفرین نبوده است.
منا همیشه پرجمعیت‌ترین مکان بوده است
این پژوهشگر در ادامه عنوان داشت: منا از جمله اماکن مهم در مکه است که همیشه ازدحام داشته است و در واقع یکی از چالش‌های مهم در حج منا است؛ پیامبر گرامی اسلام در حجه الوداع یکی از توصیه‌هایی که داشتند، عجله نکردن و هول ندادن در منا بود و فرمودند: همه جای منا ذبح کردن صحیح است حتماً لازم نیست به قربانگاه بیایید؛ امام صادق(ع) نیز در کنار جمره عقبه فریاد زدند اینجا توقف نکنید، اینجا جای ایستادن نیست، رمی کنید و بگذرید که نشان می‌دهد، معصومین با همان امکانات محدود تلاش می‌کردند مشکل ازدحام پیش نیاید.
وی با اشاره به حوادث منا در تاریخ ابراز داشت: زخمی شدن سر عمر بن خطاب در جریان رمی جمره یکی از حادثه‌های منا است که البته در همان سال نیز از دنیا رفت و حوادث دیگری هم بوده است که از جمله آن‌ها این بود که برای ترور کردن شخصیت‌های مختلف از همین ازدحام استفاده می‌کردند که یاسور امیر مغول از همین قربانیان است به علاوه این که افراد فریب خورده از این فرصت برای چشم چرانی و متلک گفتن استفاده کرده‌اند که این موضوع نیز در تاریخ گزارش شده است.
نجاتی با بیان این که بیشترین حجم جمعیت روی پل منا است، یادآور شد: حکومت وقت در سال ۱۴۱۵ به فکر سامان دادن جمرات افتاد و به همین خاطر دیوار را ساختند و پایه‌های آن را روی جمرات اصلی قرار دادند؛ بعد از ساختن این سازه‌های جدید حوادث در جمرات بسیار کمتر شد و بیشتر در تونل منا حادثه پیش می‌آمد.
ترتیب اعمال منا را نفی کنیم
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت با اشاره به راهکارهای پیشگیری از ازدحام در مناسک منا ابراز کرد: اعمال روز عیدقربان به ترتیب رمی جمرات، قربانی و بیتوته در منا است و به عقیده ما برای کاهش ازدحام می‌توان چهار کار انجام داد؛ نخست نفی در ترتیب اعمال منا است، دوم توسعه مکانی، سوم توسعه زمانی و در آخر توسعه فاعلی؛ در مورد نخست ما به فقها پیشنهاد می‌دهیم ترتیب را نفی کنید.
وی ادامه داد: اول صبح در روز عیدقربان دو سه میلیون نفر به سمت جمرات می‌روند که این حجم جمعیت در ساعات اول صبح زیاد است که می‌توانیم به فتوای امثال شیخ طوسی نیز فکر کنیم که ترتیب را نفی می‌کند، به این صورت که بگوییم نصف مردم به جای حرکت برای رمی جمرات ابتدا به قربانگاه بروند تا تمرکز جمعیت شکسته شود هرچند در مراجع فعلی کسی به این مسأله قائل نیست.
نجاتی تأکید کرد: حتی می‌توان از همان آغاز روز عید، حجاج را به سه گروه تقسیم کرد و با این کار جلوی ازدحام حاجیان و شتابشان را برای رمی جمره گرفت که این از امثال حکم ثانوی است که در این مواضع قابل استفاده است.
توسعه مکانی و زمانی در جمرات
این پژوهشگر با بیان این که برای هرکدام از اعمال رمی جمرات، قربانی و بیتوته راهکارهای دوم تا چهارم قابل اعمال است، افزود: در رمی جمرات همان سه توسعه وجود دارد یعنی ابتدا توسعه زمانی بدهیم، چرا که بنابر فتوای برخی از فقها رمی جمرات از صبح تا غروب عید صحیح است، برخلاف عمده اهل سنت که وقت رمی را تا ظهر می‌دانند، حتی برخی از فقها تا سه روز بعد از عید را نیز برای معذوران اجازه داده‌اند.
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت افزود: می‌توانیم برای معذوران رمی شبانه را قرار دهیم که حجم جمعیت کمتر است، اما باید توجه داشت رمی در شب جایز نیست مگر برای افراد معذور که در روایات این افراد را زنان، ضعفا، چوپانان و سقاها قرار داده است که به دلیل ضرورتی نمی‌توانند در روز برای جمرات حاضر باشد.
نجاتی با بیان این که برای رمی جمران توسعه مکانی نیز وجود دارد، ابراز کرد: امروز مکان رمی جمرات توسعه زیادی پیدا کرده است و ستونی که در گذشته یک متر در یک و نیم متر بوده امروز به بیش از ۶۰ متر و در چهار طبقه افزایش پیدا کرده است، هرچند به نظر گروهی از مراجع تقلید شکل ظاهری جمرات تعبدی بوده و باید تا حد امکان برهمان شکل سابق تحفظ کرد و آن را رمی نمود، ولی عده‌ای از جمله حضرت آیات شبیری زنجانی، مظاهری و حائری می‌گویند امروز محل رمی عوض شده است همین ستون بزرگ هم کفایت می‌کند.
وی ادامه داد: آن‌هایی که می‌گویند باید بر همان شکل سابق تحفظ کنیم، از کجا معلوم که آن ستون یک متری همان ستون زمان پیامبر است، بلکه باید رمی صدق کند، بنابراین توسعه مکانی در جمرات امروز هست البته اگر احتیاط‌هایی که برخی مراجع دارند کنار گذاشته شود.
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت به توسعه فاعلی و صحت نیابت در رمی جمرات اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در روایت معذوران از جمله مریض، علیل و طفل می‌توانند نائب بگیرند، بنابراین می‌توانیم توسعه بدهیم که افراد بستری و ویلچری که در این شرایط احساس خطر می‌کند جلو نیاید و برای رمی جمرات نائب بگیرد و هیچ اشکالی هم ندارد.
توسعه مکانی، زمانی و فاعلی در قربانی
این پژوهشگر عنوان کرد: فعل دوم قربانی است که روز عید پس از رمی عقبه و پیش از حلق سر در منا صورت می‌گیرد، هرچند در سال‌های اخیر به جهت ممنوعیت ذبح در منا کشتارگاه‌هایی در خارج ولی نزدیک منا ساخته شد و از آنجا که چاره‌ای جز این نیست به فتوای مراجع تقلید ذبح در مسلخ‌های جدید کفایت می‌کند، بنابراین امروز توسعه مکانی قربانگاه وجود دارد هرچند در این زمینه نیز برخی مراجع احتیاط را به ذبح در منا می‌دانند.
نجاتی با اشاره به توسعه فاعلی و نیابتی در قربانی عنوان داشت: فقها هم پذیرفته‌اند که قربانی با نیابت صحیح است هرچند مستحب است که خود حاجی سر حیوان را ببرد ولی حتی در این مسأله وکالت در توکیل نیز صحیح است به این صورت که حاجی به مدیر کاروان وکالت می‌دهد تا او به نیابت از حاجی شخصی را برای قربانی وکیل بگیرد.
وی تأکید کرد: در مسأله قربانی توسعه زمانی نیز ممکن است چراکه در شرایط عادی تا آخر روز عید قربانی صحیح است و در شرایط اضطراری برخی از فقها تا آخر ذیحجه را نیز جایز دانسته‌اند.
راهکارهایی برای جلوگیری از بیتوته در منا
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت با اشاره به بیتوته در منا به عنوان مسأله آخری که باعث ازدحام جمعیت می‌شود، تصریح کرد: در این مورد راهکارهایی وجود دارد که یکی از آن‌ها تخییر در ماندن به نص قرآن است به این صورت که شخص اگر بخواهد می‌تواند تا ۱۳ ذیحجه و اگر عجله دارد می‌تواند تا ۱۲ ذیحجه در منا بماند.
این پژوهشگر ادامه داد: حتی حاجی بین بیتوته در منا و عبادت در مکه مخیر است که با رعایت این نکات حجم کسانی در منا هستند بسیار کم می‌شود و همچنین توسعه مکانی نیز امکان دارد به این صورت که مساحت منا را برای جلوگیری از ازدحام موسع بدانیم همچنانکه برخی از فقها وادی محسّر را نیز که نزدیک منا قرار گرفته است را در شرایط ازدحام ملحق به منا دانسته‌اند.
حجت‌الاسلام نجاتی در پایان ارائه خود با بیان این که در مسأله شب ماندن در منا یا بیتوته، توسعه فاعلی نیز امکان دارد، ابراز کرد: این مسأله نخست با رفع وجوب حضور در منا برای مریضان و معذوران ممکت است و دوم وجوب ساخت و ساز بنا در منا برای رفع حاجت اسکان حجاج نیز ممکن است./ رسا
