در جامعه‌ای که دارای شرایط و حالات مختلفی است، نباید تنها شعائری خاص مورد توجه قرار گیرد؛ مثلاً چرا امروزه به عزاداری و سوگواری با تمام ارزشی که دارد، بیشتر از امور دیگری که آن‌ها هم برای حیات جامعه لازمند توجه می‌شود؟ چرا درباره شادی فتاوای جدی نداریم؟ چرا فقه شادی، تئوریزه نشده و خروجی‌های اثربخش در اختیار جامعه قرار نداده است؟ رسانه‌های حوزوی و فقهی در این باره چه کرده‌اند؟

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی، سردبیر شبکه اجتهاد در گفتگویی با روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، به تبیین وضعیت فضای فقه در عرصه رسانه پرداخت و نحوه حضور فقه در جامعه را تحلیل نمود.

مدیر گروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی در ابتدا به معرفی شبکه اجتهاد پرداخت و سپس زمینه جذاب سازی فقه برای مخاطبان عمومی را تشریح نمود که در ادامه می‌خوانید.

برنامه‌‌های پیش‌روی شبکه اجتهاد چیست و در عرصه فضای رسانه چگونه نقش آفرینی می‌کند.

رحمانی: شبکه اجتهاد سابقه‌ای ۱۳ ساله دارد و تلاش کرده است در حوزه مباحث فقه و دانش‌‌های وابسته اطلاعات موجود را در اختیار مخاطبان خود قرار دهد؛ بخش عمده این اطلاعات، اخبار و رویدادهای مرتبط با فقه است و بخش دیگر، اطلاعات علمی‌‌ می‌باشد که در مراکز آموزشی و پژوهشی تولید‌‌ می‌شود.

شبکه اجتهاد در دوره‌‌های مختلف حسب دامنه نیاز مخاطبان، سعی کرده است فعالیت خود را باز تعریف نماید؛ در دوره جدید هم همین رویه دنبال شده است؛ ما تلاش‌‌ می‌کنیم که شبکه اجتهاد را به‌عنوان یک شبکه جامع اطلاعات علمی مرتبط با فقه و دانش‌‌های وابسته تعریف و فعالیت‌‌های متناسب را طراحی نماییم.

بی‌تردید تولیدات شبکه اجتهاد بیشتر خواهد شد؛ فضای فقه در عرصه رسانه، فضای فربه و غنی نیست با اینکه بخش عمده فعالیت حوزه‌‌های علمیه در عرصه فقه است اما رویدادهای فقهی قابل توجه برای رسانه‌ای شدن، چندان رخ نمی‌دهد.

انتظار از فقه به‌خصوص پس از انقلاب اسلامی خیلی بالاست اما نهادها و سازمان‌‌ها یا حتی مراکز تعریف شده‌ای که بتوانند به این انتظارات در بخش حاکمیتی یا عمومی با بهره‌گیری از رسانه پاسخگو باشند و در عین حال، تولیدات فاخری داشته باشند، اندک است.

همایش‌‌ها، کنفرانس‌‌ها و نشست‌‌های بسیاری در عرصه فقه برگزار و منشورات مختلفی نیز عرضه‌‌ می‌شود اما به نیازهای فقهی بالفعل جامعه و حاکمیت پاسخ درخور داده نمی‌شود؛ بر این اساس، اخباری که جهت ارائه در شبکه اجتهاد نهایی‌‌ می‌شود، با سختی گزینش‌‌ می‌گردد؛ همین انعکاس اندک، گاهی نیاز به رصد مداوم و ارزیابی پی‌درپی دارد.

به‌طور کلی رسانه‌‌ها در کشور و به‌تبع آن رسانه‌‌های حوزوی، سیاست زده‌اند؛ این وضعیت سبب‌‌ می‌شود تا در انعکاس رویدادها جهت‌گیری‌های خاصی اثر بگذارد؛ اگر شما بخواهید در این شرایط به‌عنوان یک رسانه علمی فعالیت کنید، محدودیت‌‌های فراوانی پیش روی شما خواهد بود. بهترین سیاست برای خدمت به فقه و فقه پژوهان این است که تحت تأثیر جریان‌‌های غالب رسانه‌ای قرار نگیرید؛ اگرچه به کار بستن این نگاه، توأم با دشواری‌‌هایی است.

مهم‌ترین کاری که فعالان رسانه‌‌ می‌توانند انجام دهند، این است که اطلاعات صحیح را شناسایی کنند و سپس آن را منتقل نمایند؛ به نظر‌‌ می‌رسد بعضی از اطلاعات ساختگی و اطلاع نما است که تحت تأثیر جریان‌‌ها و اتفاقات بعضاً شبه سیاسی به وجود‌‌ می‌آید و واقعیت ندارد؛ بسیار دشوار است که در دام چنین فضائی رسانه گرفتار نیاید.

آیا جامعه از فقه فاصله گرفته است؟ و بفرمایید وظیفه حوزه و حوزویان در این رابطه چیست؟

رحمانی: در پاسخ به پرسش اول عرض‌‌ می‌کنم که اتفاقی نسبت به اصل دین در عرصه اجتماع در حال وقوع است که فقه را هم تحت‌الشعاع قرار داده و آن اتفاق این است که اندیشه‌‌ها، معارف و نظریه‌‌های دینی در جامعه حضور کم‌رنگی یافته‌اند؛ در مقابل عملکرد دینی به‌خصوص در بخش مناسک و شعائر در حال رشد بوده و این در واقع یک آسیب جدی است که مجموعه دین‌داری را مورد هجمه قرار داده است؛ امروزه مباحثی مانند توحید، معرفت صحیح دین و اولیای دین و عمل بر اساس دستورات اخلاقی دین در جامعه با اقبال روبرو نیست.

فقه، بخش نظری و استدلالی دارد و بخشی هم مربوط به ساماندهی عملکردهای مکلفان است. این فقه تا آنجا که مناسک و شعائر نیست، هم در ساحت تولید نظریه و هم در ساحت معرفی و ارائه با غفلت مواجه شده است؛ مثلاً در حوزه شادی، فرهنگ یا کاهش آسیب‌‌های زیست جمعی مثل روابط خانوادگی کدام علم از علوم اسلامی قادر است و باید به تولید نظریه بپردازد؟ آیا غیر از فقه دانش دیگری از ظرفیت و مکانیسم کافی جهت حضور در این عرصه برخوردار است؟ حجم نظریه‌‌ها در این دانش چه میزان است؟ فتاوای تسهیل کننده و حل کننده به میزانی که در ارتباط با اعمال فردی مطرح شده است چرا در حوزه‌‌های اجتماعی مشاهده نمی‌شود؟

از باب نمونه در جامعه‌ای که دارای شرایط و حالات مختلفی است، نباید تنها شعائری خاص مورد توجه قرار گیرد؛ مثلاً چرا امروزه به عزاداری و سوگواری با تمام ارزشی که دارد، بیشتر از امور دیگری که آن‌ها هم برای حیات جامعه لازمند توجه‌‌ می‌شود؟ چرا درباره شادی فتاوای جدی نداریم؟ چرا فقه شادی، تئوریزه نشده و خروجی‌‌های اثربخش در اختیار جامعه قرار نداده است؟ رسانه‌‌های حوزوی و فقهی در این باره چه کرده‌اند؟

در زمینه جذاب سازی فقه برای مخاطبان عمومی چه برنامه‌هایی می‌توان ترسیم کرد؟

رحمانی: برای آشناسازی مردم با حوزه نظری و عملی دین باید از جاذبه‌‌های رسانه‌ای استفاده کرد؛ در جامعه سوژه‌‌های فراوانی وجود دارد اما ایده رسانه‌ای که از جذابیت محتوایی برخوردار باشد، مشاهده نمی‌شود؛ بخصوص که رسانه‌‌ می‌خواهد محتوای غنی را جهت ایجاد تأمل و توجه در مخاطب مطرح سازد و به او این‌گونه القا کند که‌‌ می‌توان از زاویه دید متفاوت به این موضوعات نگاه کرد.

رسانه‌‌ می‌تواند انگیزه، گرایش و نگاه متفاوت برای مخاطب ایجاد کند؛ آنچه رسانه ارائه‌‌ می‌کند، از ویژگی‌‌هایی اختصاصی بهره‌‌ می‌برد؛ برای آن‌که بتوان از رسانه به‌عنوان ابزاری جهت ساخت اندیشه و آفرینش جریان استفاده کرد، باید در ابتدا آن را خوب شناخت و از افراد توانمند در این عرصه بهره برد؛ از جمله ابتدایی‌ترین کارها برای فعالیت در عرصه رسانه، آشنایی با نحوه نگارش و عرضه محتوا در فضای رسانه‌ای برای پاسخ‌دهی به نیاز مخاطب است؛ از این نظر رسانه‌‌های دینی بسیار ضعیف عمل‌‌ می‌کنند. محتوا تنها متن نیست، بلکه فعالیت‌‌های چند رسانه‌ای امروزه با استقبال بیشتری روبرو است که از این توان هم به میزان لازم استفاده نمی‌شود.