مدیران و مسئولان حوزه باید نسبت به این موضوع اهتمام داشته باشند که آداب و سنن اصیل حوزه که فراموش و یا تضعیف‌شده، احیا شوند، در حال حاضر باید گفتمان اصیل حوزوی برقرار شود، طلاب و مدیران در احیای این سنن نقش غیرقابل‌انکاری دارند.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، سابقه کهن حوزه علمیه نشان می‌دهد که حضور بزرگانی که ریشه فقاهت و اجتهاد را پرورانده و در این عرصه شاگردان برجسته‌ای را تربیت کرده‌اند، در عرصه تبیین و نشر معارف دین چه جایگاه والایی را داراست.

حوزه علمیه با همان سنت خلف صالح و توجه به تقریر و مباحثه با پویایی کامل تا امروز نقش آفرینی داشته و در شرایط کنونی نیز فقه جواهری با نگاه تحولی و رویکرد انقلابی حوزه های علمیه به پیش می‌رود.

از همین رو برگزاری نشست‌های علمی و هم اندیشی بزرگان حوزه و نیز بهره جستن طلاب علوم دینی از اساتید خود در اینگونه نشست‌ها جایگاه والایی دارد که بر همین اساس همایش تخصصی «حوزه علمیه سنت‌های کارآمد» از سوی موسسه به سوی اجتهاد و با حمایت حوزه علمیه خراسان، روز پنج‌شنبه، ۲۰ اردیبهشت ۹۷ در قالب نشست‌های تخصصی و مراسم افتتاحیه و اختتامیه برگزار شد که حضرات آیات و حجج‌اسلام سید جعفر سیدان، شیخ مهدی مروارید، ابوالقاسم علیدوست و سید مصباح عاملی، مدیر حوزه علمیه خراسان به سخنرانی پرداختند. در ادامه گزارش تفصیلی این مراسم فرارویتان قرار می‌گیرد.

آیت‌الله سیدان: آداب و سنن اصیل حوزه که فراموش و یا تضعیف‌شده، احیا شوند

آیت‌الله سید جعفر سیدان، استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان در این همایش در جمع اساتید، فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد، با بیان این‌که از مسائلی که روشن بوده و از اهمیت بی‌نظیری برخوردار است، مسئله شناخت صحیح است، گفت: از مسئله شناخت صحیح تعبیر به هدایت‌شده و آن‌قدر مسئله هدایت ارزشمند است که در سوره مبارکه حمد بر اساس بیان حضرت رضا (ع) گوهری نفیس‌تر از این سوره در گنجینه الهی قرار داده نشده است.

وی با اشاره به این‌که در این سوره تنها چیزی که خداوند از بندگان خواسته هدایت است، تصریح کرد: قرآن کتاب هدایت بوده و هدف رسالت نیز هدایت است؛ از سوی دیگر مرکز فراگیری هدایت حوزه‌های علمیه است که اساس اشتغال حوزویان نیز تحصیل مقدمات و به دنبال آن برخورداری از منبع هدایت یعنی قرآن و عترت و تنظیم زندگی بر اساس آن است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان با بیان این‌که هرچه برنامه‌های مفید در حوزه‌ها بیش‌تر باشد نتیجه‌اش گسترده‌تر و هرچه آداب و سنن تأثیرگذارتری در ارتباط با مسئله هدایت باشد آن حوزه موفق‌تر است، اظهار کرد: حال باید آن آداب و سنن اصیل حوزه که ممکن است برخی از آنان فراموش و یا حتی برخی تضعیف‌شده باشد، احیا شوند؛ یکی از این سنن بر اساس بیان مقام معظم رهبری که در روایتی نیز نوشته بودند و از آن غفلت شده، مسئله هدایت است.

آیت‌الله سیدان ضمن تأکید بر اینکه در راستای احیای سنن کارآمد اصیل حوزوی باید برنامه‌هایی را که شایسته بوده اما فراموش و یا تضعیف‌شده احیا و تلاش کرد تا با پیگیری‌های جدی هرچه بهتر تقویت شود، گفت: بحث‌های علمی گسترده‌تر باید بیش از گذشته تقویت شوند، چراکه معرفت زاست؛ از سوی دیگر مسئله پیش مطالعه کردن و انتخاب خود افراد نیز در پیشروی مراحل تحصیلی و در ارتباط با مسائل معنوی که تذکراتی داده شد، نقش چشمگیر و تأثیرگذاری دارد.

طلاب باید همچون گذشته، اهل مراقبت باشند

وی ادامه داد: طلاب باید همچون زمان‌های گذشته ازنظر اخلاقی، رفتار، حرکات و سکنات مراقبت‌هایی داشته و در مسائل اخلاقی و رفتاری خوب در دین داشته باشند؛ اگر در مسئله هدایت بخواهید از منبع بی‌نظیری استفاده کنید، این منبع بر اساس همان مطلبی که پیامبر گرامی اسلام (ص) در حدیث ثقلین بیان کردند، کتاب و عترت است که باید به آن دو توسل بجویید.

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که بر اساس بیان حضرت رضا (ع) در مسائل مهم اعتقادی و شبهات اگر علوم ما را فرابگیرید، پیروزید و اگر از مکتب اهل‌البیت (ع) دست‌مایه گرفته باشید رستگارید، خاطرنشان کرد: هرچه بیش‌تر از گذشته مکتب اهل‌البیت (ع) را دنبال کنید، موفق‌تر هستید. خداوند متعال در این کشور جعفری که پایه تشیع دارد، همه را رستگار کند.

آیت الله مروارید: روح عبودیت باید در حوزه‌های علمیه پایدار و مستمر بماند

آیت‌الله مهدی مروارید، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان، با بیان این‌که انسان هنگامی‌که می‌خواهد به درسی حاضر شود، باید پیش از درس بر آن مسئله تفکر و تأمل کند، گفت: خودتان استنباط کنید و پیش از آن‌که در درس حاضر شوید، خودتان مسائل را به‌صورت استنباطی طرح کرده و به نتیجه‌ای برسید و به درس تنها اکتفا نکنید.

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که باید در روند مباحثه جمعی از فضلا با نظارت بر کسی که او را قبول دارند، مباحثه کرده و تنها به مباحثات طرفینی اکتفا نکنند، تصریح کرد: هدف از تحصیل در حوزه‌های علمیه تنها آموزش نیست، بلکه آنچه همه زحمات را به بار می‌نشاند و سبب می‌شود تا اسلام نتیجه بگیرد، مسائل معنوی و اخلاقی حوزه‌های علمیه است.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد، بابیان این‌که البته مسئله اخلاق و معنویت اختصاص به حوزه ندارد و هدف بعثت انبیا و اولیا، تعلیم، تزکیه و تربیت بوده، بیان کرد: درگذشته از خود میرزا تا شاگردانش همه از جنبه تقوا و جهات علمی در سطح فوق‌العاده‌ای از معنویت بودند به‌خصوص که مرحوم میرزا نورانیت و معنویت خاصی داشته و شاگردان ایشان هم از جهات علمی و هم معنوی او برخوردار می‌شدند.

توسل و دعا باید در زندگی طلاب مشهود باشد

آیت‌الله مروارید بابیان این‌که همان‌گونه که در زمان‌های سابق در حوزه سامرا همه اهل معنا و بافضیلت بودند، امروز نیز باید این احساس مسئولیت و وظیفه‌شناسی، زهد و رعایت تقوای الهی در حوزه متجلی باشد، اظهار کرد: در شرایط فعلی انتظار می‌رود که در حین درس، بحث و حتی روضه‌خوانی، تذکرات اخلاقی به شاگردان داده شود تا طلاب هدف از تحصیل را گم نکنند.

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که مسئله دعا، توجه و توسل به‌عنوان یک اصل در زندگی طلاب باید مشهود باشد، بیان کرد: اگر این اصل اتفاق افتاد، خداوند تقوای واقعی و احساس مسئولیت را به طلاب عنایت خواهد کرد.

وی بابیان این‌که طلاب بهتر از همه می‌توانند از وقت و فرصت خود استفاده کنند، افزود: همه هدف باید رضای الهی باشد و بدانید عالمی که دنیادوست بود، به‌جای آنکه در طریق عبودیت باشد در طریق دنیاپرستی است و باید او را متهم کنید و دنیادوستی سبب می‌شود، شیرینی مناجات از دل انسان ربوده و از بین رفته شود.

باید عنایت بیشتری به عبادات داشته باشیم

آیت‌الله مروارید بابیان این‌که عبودیت است که به انسان تقوا رسانده و همین حالت مناجات، ذکر خدا و نماز شب سبب می‌شود تا انسان به درجات رفیعی از عبودیت برسد، اظهار کرد: از وظایف اولیه ما حوزویان آن است که باید عنایت بیش‌تری به عبادت داشته و این عبودیت از سنت‌هایی است که در حوزه‌های قبل پررنگ‌تر بوده و امروز نیز باید در حوزه‌ها احیا شود.

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که آن زمان علما اهل توسل و تضرع بودند، بیان کرد: این روح عبودیت باید در حوزه زنده بماند؛ تلاش کنید به مقام زهد و تقوای واقعی برسید که اگر به این مقام رسیدید، از فقه نیز نتیجه می‌گیرید.

عاملی: از مدارس دینی، بوی ابتکار و خلاقیت به مشام می‌رسد

حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصباح عاملی، مدیر حوزه علمیه خراسان در همایش حوزه علمیه، سنت‌های کارآمد در مجتمع فرهنگی آفتاب ولایت بابیان این‌که پس از حکم انتصاب مقام معظم رهبری مدیریت حوزه در یک حرکت هماهنگ سه عرصه را برای فعالیت حوزوی آغاز کرد، گفت: نخستین عرصه این حرکت هماهنگ، کمک به جریان فعالیت‌های جاری حوزه به لحاظ کمی و کیفی بود.

وی ادامه داد: دومین عرصه فعالیت‌های تحولی بنا به مطالبات مقام معظم رهبری بود که ایشان هفت عرصه و یا مطالبه داشتند و همه آن‌ها مرتبط با حرکت‌های تحولی بود که باید در حوزه شکل می‌گرفت و توسعه پیدا می‌کرد.

تشکیل هفت قرارگاه برای پیگیری مطالبات رهبری

مدیر حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که این حوزه به فقاهت، علوم عقلی، قرآن و عترت، سیاست، تربیت و تهذیب تأکید ویژه‌ای داشتند، تصریح کرد: برای هر یک از این موارد و مطالبات قرارگاهی تشکیل شد که تا به امروز هفت قرارگاه شکل‌گرفته و نخبگان حوزه فعالیت‌های تحولی خوبی را در این هفت قرارگاه دنبال کرده‌اند.

مصباح عاملی بابیان این‌که با عنایت به مطالبات مستمر رهبر معظم انقلاب اسلامی درزمینه مسائل برون‌گرا و ضرورت پاسخگو بودن حوزه علمیه به نیازهای روز جامعه اسلامی، هیئت‌های اندیشه‌ورز شکل گرفت، بیان کرد: این هیئت‌ها به نیازهای روز جامعه، نیازهای نظام دینی و شبهات از یک‌سو و سؤالات در عرصه بین‌الملل از سوی دیگر پاسخگویی می‌کنند.

وی بابیان این‌که تا به امروز ۵ هیئت اندیشه‌ورز تشکیل‌شده و بناست هیئت‌های دیگری نیز تشکیل شود که از عهده پاسخگویی در همه عرصه‌های سه‌گانه برآیند، اظهار کرد: با حرکت رو به رشد حوزه می‌توان فعالیت‌های خوبی را در نظام تربیتی حوزه دنبال کرد که در عرصه‌های تخصصی حرکت به سمت فقاهت و مجتهد پروری است.

مدیر حوزه علمیه خراسان بابیان این‌که مسئله ابتکار و برنامه‌های خلاقانه موردحمایت حوزه علمیه خراسان قرار می‌گیرد، یادآور شد: ما از برنامه‌های ابتکاری حمایت می‌کنیم و اگر برنامه‌ای در این میان می‌تواند فراگیر بوده و قابلیت اجرا در سطح گسترده‌ای را داشته باشد، در موقعیت‌ها و شرایط مختلف مورداستفاده و بهره‌برداری قرار می‌دهیم.

فعالیت‌های تحولی مبتنی بر مطالبات رهبری

مصباح عاملی بابیان این‌که یکی از فعالیت‌های رایج حوزه فعالیت‌های تحولی مبتنی بر مطالبات رهبری و اقدامات مبتکرانه مدارس است، خاطرنشان کرد: بوی ابتکار و خلاقیت از برنامه‌های مدارس و عطر فقاهت و مجتهد پروری از مجموعه اقدامات حوزه علمیه خراسان به مشام می‌رسد و عرصه تحول‌خواهی در این حوزه فعال‌شده است.

وی با بیان این‌که این همایش اساسی و زیرساختی برای ایجاد حرکتی جامع و کامل است که نگاه به گذشته، شناخت وضعیت موجود و نگاه به آینده در آن نهفته باشد، گفت: حرکتی که بدون توجه به گذشته و یا بدون شناخت همه‌جانبه آینده صورت بگیرد، قطعاً هدفمند نبوده و به سبب نگاه یک‌طرفه و جناحی هرگز به نتیجه و سرمنزل مقصود نمی‌رسد.

مدیر حوزه علمیه خراسان در ادامه با اشاره به اهمیت سنت‌های اصیل حوزوی از جهات مختلف برای حوزه‌های علمیه گفت: حوزه پاسخگو مبتنی بر پایه‌ها، زمینه‌ها و ظرفیت‌های علمی، پژوهشی و تربیتی است که بزرگان ما درگذشته برای ما به یادگار گذاشته‌اند و امروز سنت‌های کارآمد اصیل حوزه‌های علمیه باید مجدداً احیا شوند.

تهذیب رکن اصلی همه سنت‌های حوزه است

حجت‌الاسلام عاملی با بین این‌که اهمیت سنت‌های کارآمد اهمیت زیرساختی و هویت بخشی است، تصریح کرد: اگر توجه به این زیرساخت‌ها نداشته باشید، یعنی زیرساخت‌ها را کنار گذاشته و حرکت خود را بر پایه‌های مستحکمی بنا نکرده‌اید و اگر حوزه بخواهد تا هویت حوزوی خود را حفظ و صیانت کند، بدون توجه به سنت‌های کارآمد شیخ مفید، طوسی و…. ممکن نخواهد بود.

وی بابیان این‌که در مسیر احیای سنت‌های اصیل حوزوی باید نوع نگاه، معنوی، تهذیبی و تربیتی برقرار باشد، ابراز کرد: تهذیب رکن اصلی همه سنت‌هایی است که در حوزه‌های علمیه شکل می‌گیرد و باید نگاه طلبه غرق در علم و نه نوگرایی باشد.

مدیر حوزه علمیه خراسان با اشاره به‌ضرورت شکل‌گیری انگیزه والای علمی و جهاد عملی حوزوی، بیان کرد: یک طلبه باید تفکر تأسیسی داشته باشد تا بتواند حرکت و تحول جدید را در عرصه فقاهت و مجتهد پروری شکل دهد؛ با همین تفکر تأسیسی می‌تواند تولید متون دقیق، علمی و روزآمد داشت و سنت‌های اصیل و کارآمد حوزه را نیز به دنبال آن احیا کرد.

علیدوست: متون آموزشی حوزه باید طلاب را با تراث گذشتگان آشنا کند

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز در این همایش با اشاره به احیای سنت‌های حوزوی گفت: حوزه‌های علمیه سنت‌های کارآمدی داشتند که امروز برخی از آنان درگیر مهجوریت شده و باید این سنت‌ها را احیا کرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بابیان این‌که در کنار احیای سنت‌ها باید خلق روش‌های مفید و تأسیس روش‌های ارزشمند نوین صورت بگیرد، تصریح کرد: احیای سنت‌های حوزه فقط منوط به رویکردهای آموزشی نیست، اما درعین‌حال باید آموزش را به‌صورت یک طرح کلی و جامع دید که تحصیل، سنجش، امتحانات و تقریر و پژوهش را نیز شامل می‌شود.

سنت‌های گذشته باید گفتمان اصیل حوزه شود

استاد حوزه علمیه قم با بیان این‌که مدیران و مسئولان حوزه باید نسبت به این موضوع اهتمام داشته باشند که سنت‌های گذشته احیا شود، اظهار کرد: در حال حاضر باید گفتمان اصیل حوزوی برقرار شود، طلاب و مدیران در احیای این سنن نقش غیرقابل‌انکاری دارند.

علیدوست ادامه داد: وقتی زندگی گذشتگان را مطالعه می‌کنید به مصادیقی برخورد می‌کنید که برخی از این مصادیق برای طلاب امروز باید الگو باشد. همان‌گونه که درگذشته بسیاری از حوزه‌ها مملو از هزاران طلبه بود که با کوشش زیاد درس می‌خواندند. این سنت‌ها باید در حوزه‌های علمیه بیش از سایر مراکز علمی کشور وجود داشته باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه ‌یکی از سنت‌های شایسته، دقت معقول در متون است، افزود: شما با نظام‌های آموزشی دنیا آشنایید و در نظام آموزشی سنتی حوزه، طلاب را با متون آن‌هم سخت آشنا می‌کردند و به عقیده من نیز باید ضمن احیای این سنت، متون آموزشی متونی باشد که فاضل حوزوی را با متون و تراث گذشتگان مرتبط کند.

یکی از آفات امروز طلاب، عدم قدرت ارتباط با تراث است

وی با بیان این‌که یکی از آفات امروز طلاب این است که قدرت ارتباط با تراث را ندارند و همه برنامه‌ها باید مثل گذشته به‌گونه‌ای باشد که طلبه با تراث گذشتگان مرتبط باشد، خاطرنشان کرد: اگر طلبه کفایه را خوب بخواند، می‌تواند کشف لسان را ببیند، اما اگر فقط بخواهد مطلبی را بگیرد بدون آن‌که در متون دخالت کند، قدرت ارتباط با تراث را ندارد.

علیدوست با اشاره به این‌که یکی از آسیب‌های بزرگ امروز آن است که بخش زیادی از طلاب نمی‌توانند با تراث گذشتگان ارتباط بگیرند و دقت معمول نباید فرصت کش و بی‌جهت باشد، افزود: باید در متون دقت کرد تا طلبه ارتباط با تراث برقرار کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم سنت رفت و برگشتی بین استاد و شاگرد را از دیگر سنت‌های کارآمد حوزه عنوان و بیان کرد: تدریس در کنار تحصیل باید رواج داشته باشد. همان‌گونه که درگذشته طلبه وقتی درس می‌خواند به‌صورت هم‌زمان درس نیز می‌داد و باید امروز در نظام جدید حوزه‌های علمیه زمینه تدریس طلاب متناسب بااستعداد آنان به وجود بیاید.

استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در ادامه سنت‌های تقریرات، پژوهش، مباحثه و پیش مطالعه را ازجمله دیگر سنت‌های کارآمد حوزه عنوان و تصریح کرد: ازجمله مشکلاتی که درگذشته وجود داشته این موضوع است که دانش‌هایی که حکم ابزار داشتند، مهارت‌های آن‌ها آموزش داده نمی‌شد درصورتی‌که نگاه کردن به دانش‌های ابزاری و نادیده گرفتن جنبه‌های مهارت‌آموزی باید اصلاح شود.

علیدوست در پایان سخنانش ضمن اشاره به سنت اصلح گزینی در حوزه‌های علمیه، از برنامه‌ریزان و مدیران حوزه‌های علمیه خواست تا طوری برای طلاب برنامه‌ریزی کنند تا آنان توان پیش فکر و پیش مطالعه را داشته باشند.

مرتضوی: نخبگان و فرهیختگان حوزوی، سنت‌های اصیل را در حوزه‌های علمیه تزریق کنند

حجت‌الاسلام سید مسعود مرتضوی، دبیر همایش حوزه علمیه، سنت‌های کارآمد در ابتدای مراسم افتتاحیه این همایش نیز گفت: امیدواریم در فرآیند تدریجی تغییر و تحول در حوزه علمیه، سنت‌های اصیل و کارآمد که گسست و خلأ آن احساس می‌شود، در حوزه‌های علمیه احیا شوند.

وی بابیان این‌که برگزاری اولین همایش تخصصی حوزه علمیه، سنت‌های کارآمد به دنبال سه هدف اساسی صورت گرفت، تصریح کرد: هدف نخست ایجاد موج و دغدغه عمومی در سطح حوزه علمیه بود تا اساتید، نخبگان و فرهیختگان برجسته حوزوی این دغدغه را متوجه باشند و برای احیای سنت‌های اصیل و فراموش‌شده بیش از گذشته اهتمام بورزند.

حوزه‌های علمیه باید دغدغه بازگشت سنت‌های اصیل را داشته باشند

دبیر این همایش بابیان این‌که از همان ابتدا ضمن فعال شدن دبیرخانه همایش در سایت‌ها، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، چندین خبر پیرامون احیای سنت‌های اصیل حوزوی منتشر شد که شاید در مدت اخیر کمتر از این قضیه به گوش می‌خورد، افزود: حوزه‌های علمیه باید این دغدغه را داشته باشند که سنت‌های اصیل حوزه را به‌جای اصلی خود بازگردانند.

مرتضوی بابیان این‌که هدف دیگر تبیین سنت‌ها و اصالت حوزوی در پی برگزاری این همایش‌هاست، بیان کرد: اتاق فکر این همایش تلاش دارد تا فهرستی از سنت‌های اصیل و کاربردی حوزه جمع‌آوری و خدمت بزرگان مطرح کند و در مقام تبیین آن دسته از سنت‌هایی که نشاط، شور و تحول در فضای حوزه‌های علمیه ایجاد می‌کند، بکوشند.

وی ادامه داد: هدف سوم، مهم‌ترین هدف این همایش است که بزرگان حوزه، اعضای شورای عالی، نخبگان و اساتید که دغدغه اصالت حوزه را دارد باید این سنت‌ها و اصالت‌های حوزوی را در فضای حوزه‌های علمیه تزریق کنند.

دبیر این همایش بابیان این‌که این‌یک حرکت ناتمام است و امید داریم با همراهی بزرگانی که از ابتدای تشکیل دبیرخانه همکاری کردند، بتوان این سنت‌ها را در حوزه علمیه احیا کرد، افزود: همکاری بی‌بدیل حوزه علمیه در اجرای این همایش امید و نشانگر این مطلب است که برای احیای سنت‌های اصیل حوزه عزم جدی وجود دارد و اگر سخن از تحول و پاسخگویی به نیازهای جامعه و حوزه انقلابی مطالبه گر مطرح است، بدون شک همه اینان در پرتو احیای سنت‌های کارآمد حوزه حاصل خواهد شد.

گفتنی است، سخنرانی آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و حجت‌الاسلام محمدصادق علم‌الهدی مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم و نیز معرفی گروه تقریر نویسی محاضرات و تقدیر پایان از تقریر نویسان برتر، از برنامه‌های این همایش بود.

مشاهده کنید: تصاویر اولین همایش تخصصی «حوزه علمیه، سنت‌های کارآمد» در مشهد