همایش «علامه شهید صدر؛ ساخت نظام‌های اسلامی و مسأله حجیت» عصر امروز، با سخنرانی حجج‌اسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد و رضا اسلامی در جمع فضلاء و طلاب در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، همزمان با ایام سالگرد شهادت شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر، همایش «علامه شهید صدر؛ ساخت نظام‌های اسلامی و مسأله حجیت» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدرس خارج فقه اصول و حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی عضو هیأت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار گردید.
در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهیخراسانی مدیرکل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ضمن خیرمقدم و تبریک به مناسبت فرا رسیدن ایام ماه رجب و نیز تسلیت درگذشت حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد موسوی‌نژاد و گرامیداشت یاد و خاطره این عالم فقید و گرانقدر اظهار داشت: متفکر شهید مرحوم علامه صدر به تعبیر رهبر معظم انقلاب از نوابغ معاصر شیعه است، منتهی در دوره‌ای خاص افکار بلندمدت شهید صدر مورد غفلت واقع شده است و نیز برخی گمان می‌کنند که امروز بحث در زمینه زنده نگه داشتن اندیشه‌های ایشان است، اما در واقع بحث مطرح شدن آرای شهید صدر است.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد تصریح کرد: اغلب افکار ایشان در حوزه مباحث بین رشته‌ای اساساً تقریر بایسته نشده است تا بخواهد نیازمند زنده نگه‌داشتن آن باشد و به تازگی پیشنهاد ۴۰ سال قبل ایشان امروز مورد توجه حوزه به نحو شایسته قرار می‌گیرد.
اندیشه‌های «شهید صدر» به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته است
حجت‌الاسلام الهیخراسانی با اشاره به این‌که اندیشه‌های شهید صدر در حوزه علوم به تازگی مورد توجه قرار گرفته است، تصریح کرد: در این فراز و نشیب در دوره‌ای اقتصاد اسلامی، روانشناسی اسلامی، جامعه شناسی اسلامی و پسوند اسلامی نهادن بر هر آنچه در علوم انسانی است در برهه‌ای مورد توجه قرار گرفته است.
وی در ادامه بیان کرد: حل مسئله علوم انسانی اسلامی بیش از آن که نیازمند تدبیر در ساحت علوم انسانی باشد بیشتر در ساحت اسلامی است؛ و تولید علمی که صورت خواهد گرفت دستمایه رویکردهای تازه و بعد از آن نظریات و مکاتب علوم اسلامی از معارف اسلامی خواهد بود.
«شهید صدر» نواندیش است نه نوگرا
سپس حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد طی سخنانی، شهید آیت‌الله سیدمحمد باقر صدر را متفکر مبتکر، فقیه نواندیش، اصولی مبدع، و اندیشمند سازمان‌واره اندیش خواند و او را نو اندیش و نه نوگرا معرفی کرد و گفت: شهید صدر زمانی در ایران مطرح شد که فضای کشور و دانشگاه‌ها فضایی متقابل بین ایمان، مؤمنین و سوسیالیستی بود. مسأله اساسی آن زمان بحث اقتصاد اسلامی و مباحث مرتبط با آن روز بود.
وی افزود: به یاد دارم زمانی برخی از شاگردان شهید صدر به ایران و قم برگشتند فضایی به وجود آمد که برخی ایشان و شاگردانش را عناصر تندرو متهم و معرفی می‌کردند چون ایشان ناقد مارکسیسم بود. به جهت این که در فضای جامعه آن زمان، اهل فکر سطحی نگر گمان می‌کردند که بایستی شعارهایی آنچنان داد و جوانان را جذب کرد.
در مقطعی «شهید صدر» بایکوت شد
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: در مقطعی شهید صدر بایکوت شد حتی کتب ایشان در دسترس نبود و نیز «اقتصادنا» در خارج از محیط قم و در مسجدی تدریس و خوانده می‌شد.
وی با اشاره به این‌که در گذشته آرای اصولی شهید صدر مورد توجه قرار نمی‌گرفت، اظهار داشت: امروز پس از گذشت ۴۰ سال برخی از شاگردان ایشان در قم و نجف در افق مرجعیت قرار گرفته‌اند و آرا و افکار ایشان به صورت آهسته در حال مطرح شدن است. الآن نسلی روی کار آمده و شماری از فقهای و مراجع فعلی و آتی از شاگردان تحت تأثیر ایشان هستند و افکار شهید صدر در قامت این شاگردان مطرح می‌گردد.
حجت‌الاسلام رشاد گفت: در طول تاریخ و در بین اصولیان شیعه کمتر کسی است که با شهید صدر و با ابتکار و نوآوریش مقایسه شود؛ ما محققان برجسته و اصولیان بزرگ کم نداشتیم که اصول را دگرگون کردند و کسی نمی‌تواند ارزش کارهای آخوند خراسانی، محقق ثانی، کارهای شیخ بهایی در کتاب زبده و شان شیخ اعظم را نبیند. این اواخر کسانی بودند که در اصول طرحی نو برانداختند، اما تصور می‌کنم شهید صدر به جهات مختلف اصول را از لحاظ ساختار دگرگون کرده و هندسه جدیدی را در حلقات شکل داده است.
نظر آیت‌الله سیستانی درباره کتاب حلقات
این مدرس حوزه علمیه با اشاره به نظر آیت‌الله سیستانی در رابطه با کتاب حلقات شهید صدر اضافه کرد: از آیت‌الله سیستانی نقل شده است که گفته‌اند به نظر من ساختار علم اصول باید آن‌طور باشد که در حلقات مطرح شده است اما در حال حاضر چون حوزه با این کتاب مأنوس نیست به ناچار باید به روش کفایه درس خارج گفت.
حجت‌الاسلام رشاد با اشاره به زمان یک دوره تدریس اصول توسط ایشان پنج سال طول کشیده است که به ظاهر تقریراتی که وجود دارد، حاصل همان یک دوره است؛ کسی که به ساختار اصطلاح سازی و ارائه نظرات جدید در کتاب بحوث ایشان توجه کند، متوجه می‌شود که ایشان چه سهمی در حوزه علمیه دارند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه به پیش‌انگاره‌های ورود به بحث نظام‌پردازی دینی و ارائه تعاریفی از نظام و نظام‌پردازی، لایه‌های مختلف نظام، تعریف جداگانه مکتب و نظام، تقسیم‌بندی از نظام‌های دینی، تولید نظام احکامی و اخلاقی در ساحت‌های مختلف اعمال انسان و چگونگی تولید این نظام‌ها پرداخت و در بخش پایانی سخنانش با اشاره به نظرات شهید صدر درباره مکتب عنوان کرد: آنچه مورد توجه و تأمل است این است که آیا می‌توانیم نظرات افراد مختلف را صورت‌بندی کنیم و آنچه شهید صدر مکتب می‌نامند را تولید کنیم؟؛ آیا ثبوتا ممکن است که با توجه به تفاوت و بلکه تهافت مبانی و مناهج مدارس و مذاهب از مجموعه نظراتی که در بستر آن‌ها تولید شده است برآیند صحیحی بیابیم و کسانی که از این نظر دفاع می‌کنند آیا می‌توانند از نظرات فقیهی با گرایش اشعری و فقیهی با گرایش معتزلی به برآیند واحدی برسند؟؛ بسیار بعید است که چنین اتفاقی صورت بگیرد. اگر بخواهیم با بیان نظرات به صورت کلی به برآیندی برسیم نیز فایده‌ای نخواهد داشت و اگر بخواهیم فقط بر اساس مدارس فقهی شیعه مکتبی مطرح شود در اینجا سؤالی وجود دارد که کدام مدرسه باید در نظر گرفته شود؟
مراجعه اندیشمندان اصولی به آراء «شهید صدر»
در ادامه این نشست و پس از پخش مستندی از شهید مجاهد سیدمحمدباقر صدر، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی پیرامون موضوع همایش گفت: هر اندیشمندی که بخواهد در علم اصول سخن بگوید ناچار است به آراء شهید صدر مراجعه کند.
وی در ادامه از فواید نگاه تاریخ و سبک‌شناسی سخن گفت و افزود: به طور مثال درباره نظریه حق طاعت، علما بیاناتی داشته‌اند اما شهید صدر بود که در این موضوع کار منسجمی انجام داد.
این محقق برجسته با طرح چگونگی روی آوردن شهید صدر به مسئله «نظام سازی» اظهار کرد: با گسترش غرب‌زدگی شبهه‌ای پیدا شد که فکر نظام‌مند در اسلام وجود ندارد و اسلام فقط به مفردات و آموزه‌های دینی می‌پردازد و کاری به نظام و حکومت ندارد؛ از این رو شهید صدر با این تلقی غلط مبارزه کرد و بحث نظام‌سازی دینی مورد توجه شهید صدر قرار گرفت.
حجت‌الاسلام اسلامی در بخشی دیگری از سخنان خود، با بیان این‌که مشکل ما در طراحی نظام است، افزود: شهید صدر بعد از کشف نظام – تعلیم تربیت، اقتصاد، حقوق زن و… – سپس نظام نظامات را کشف کرده است. امروزه ما باید ابر نظام‌ها را کشف کنیم و با آن تزاحمات اقتصاد و فرهنگ را حل نماییم. در جامعه ما سؤالاتی مطرح است که باید فقه نظام‌ساز پاسخ دهد.
مجتهد متجزی نمی‌تواند درباره‌ی نظام‌سازی نظر دهد
عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب تاکید کرد: کسی می‌تواند تزاحمات را حل کند که فکر نظام‌وار داشته باشد و ما می‌بینیم رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چنین است.
حجت‌الاسلام اسلامی در پایان سخنان خود، با بیان این‌که مجتهد متجزی نمی‌تواند درباره‌ی نظام‌سازی نظر دهد تصریح کرد: کسی می‌تواند در بحث نظام‌سازی ورود کند که مجتهد باشد.
بنابراین گزارش، در حاشیه همایش امروز، نمایشگاهی از تصاویر علامه شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در گذر زمان به تصویر گذاشته شد و مورد توجه مدعوین و شرکت کنندگان قرار گرفت.
شایان ذکر است، این همایش با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر و دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی مرکز تخصصی آخوند خراسانی برگزار شد.
گزارش تفصیلی همایش «علامه شهید صدر؛ ساخت نظام‌های اسلامی و مسأله حجیت» بزودی در «شبکه اجتهاد» منتشر می‌گردد و نظرات اساتید مدعو درباره ساخت نظام‌های اسلامی و مسأله حجیت منعکس خواهد شد.
