شبکه اجتهاد: لزوم تغییر متون آموزشی حوزه‌های علمیه شیعی سخن پرتکراری است که در سالهای اخیر یکی از مسائل برجسته حوزه‌ها بوده و همه طلاب کشور کم و بیش درباره آن شنیده‌اند. اما نظرات همه شخصیت‌های حوزوی در این باره همسان نیست و اگر نوبت به مصادیق متون برسد، حجم اختلاف نظرها بسیار بیشتر می‌گردد.
لذا شایسته است در کنار تلاش‌هایی که برای تدوین کتب جدید صورت می‌پذیرد، نگاهی گفتمانی به این امر صورت گیرد و برخی از جهت گیری‌های ناصحیح یا موانع اقدامات صحیح شناسایی شده و راه با تامل و شناخت بیشتری پیموده شود. از همین رو کتابی با عنوان “جستارهایی پیرامون نظام آموزشی و متون درسی حوزه‌های علمیه” به همت مؤسسه فرهنگی مطالعاتی «صراط مبین» تدوین گردید که بخشی از آن مصاحبه با اندیشمندان صاحب نظر در این خصوص یا مسئولان حوزوی دخیل در این امر بوده است و در این جا مروری اجمالی بر بخشی از نظرات حجت‌الاسلام سید حمید جزایری، مدیر دفتر تدوین متون درسی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور خواهیم داشت که متن کامل مصاحبه ایشان در کتاب منتشر شده است.
مسئله تدوین متون، موضوع جدیدی نیست. از صدها سال پیش، حوزه‌های علمیه در مقاطع مختلف، در بحث متون درسی جهش‌ها و پیشرفت‌های خوبی داشته و در هر دوره شخصیت‌های علمی و تأثیرگذار، به‌تناسب شرایط، متونی برای تدریس در حوزه ارائه کرده‌اند.
دفتر تدوین متون شاید از سالهای اولیه شکل‌گیری شورای عالی حوزه و مرکز مدیریت به‌عنوان یکی از واحدهای ذی اثر، شکل گرفته و فعالیت داشته. در طول سی سال مدیران مختلفی در این دفتر حضور داشتند. هر کدام با توجه به شرایط همان زمان، تلاش کردند گام‌هایی در مسیر تولید متون جدید، تدوین و بازسازی متون موجود بردارند. یک سری کارهای ریشه‌ای و مبنایی و آثاری هم از همان مدیران قبلی بحمدالله تولید شد و به جامعه حوزوی ارائه شد.
در شرایط موجود تمرکز عمده دفتر، روی متون آموزشی سطح یک به‌عنوان پایه علوم حوزوی در دست انجام است و در مراحل بعدی با دقت و وسواس بیشتری، متون درسی سطح دو و سطح سه هم مورد اصلاح، ارتقاء و به‌روزرسانی قرار خواهند گرفت.
در سالهای قبل یک سری کارهای تحلیلی و پشتوانه‌هایی برای تولید کتب سطح دو ایجاد شده است. لکن به دلیل حساسیتی که نسبت به کتاب‌های بالاتر هست طبیعتاً باید با دقت و وسواس بیشتری انجام شود.
دغدغه‌ای که بزرگان دارند، این است که ما از میراث گران‌بهای خود غافل نشویم. این دغدغه بزرگی هم هست. ما نباید سطح علمی طلبه‌های خود را پایین بیاوریم. این دغدغه‌ها مقدس هستند و دغدغه رهبری و دیگر صاحب‌نظران هم همین است.
اگر واقعاً هیئتی آمد و در مکاسب علاوه بر آن ویژگی‌های مثبت کتاب، بعضی از ابواب جدید را مطرح کند چه عیبی دارد؟ مباحثی که در مکاسب مطرح نیست و در زمان حاضر موضوعیت دارد. مسائلی مانند مفهوم پول، روابط بانکی، بورس، بیمه و امثالهم که ضرورت دارد فقها در حال حاضر ورود پیدا کنند.
همه دغدغه بزرگان حوزه این است که در فرایند ترمیم کتاب‌های آموزشی، اگر قرار است بنیانی تغییر کند، رو به ضعف نباشد و سطح علمی کتاب جدید، پائین‌تر نیاید.
حفظ تراث علمی حوزه‌ها واجب و حفظ ارتباط طلاب با این تراث هم لازم است. به‌هرحال طلبه‌ها نمی‌توانند برای استنباط از متونی مانند جواهر یا متون کهن دیگر چشم‌پوشی کند. نمی‌توانیم بدون داشتن فهم متون روایی و استدلالی قدیم، مسیر اجتهاد را حفظ کنیم. حالا این‌که با چه تدبیری می‌شود به نقطه‌ای رسید که هم از نظر استانداردهای آموزشی به نتیجه برسیم و هم مانع این گسست شویم، نیاز به گفتگو دارد.
اکنون ما هیچ شخصیت علمی برجسته‌ای را سراغ نداریم که با گزاره کُبروی بحث تغییر و تطور در متون آموزشی مخالف باشد. بنده سراغ ندارم. عمده اشکالات، مصداقی و صغروی است. این تعبیر صحیحی نیست که بگوییم علما و بزرگان حوزه با تحول و نوآوری در متون مخالف هستند.
در دو سال حدود سی متن جدید تولید شده است که این سی متن، نسبتاً عدد قابل توجهی هست و در نظام‌های مشابه غیر حوزوی هم تغییر و تولید سی متن آموزشی در یکی دو سال رقم قابل توجهی است، بازتاب منفی به این معنا که با اصل بازسازی کتب مخالفتی شده باشد، به دفتر گزارش نشده است.
ما درصدی از علم را برای همه طلاب می‌خواهیم. این سطح از دانش عمومی باید در سطح یک آموزش داده شود. جواهر البلاغه برای همین سطح مقدمات طراحی شده. اگر کسی بخواهد در یک سطح تخصصی مانند تفسیر وارد شود طبیعتاً باید برای کشف ابعاد بلاغی و اعجاز ادبی قرآن مطول و کتاب‌هایی از این دست بخواند.
شاید عمده تفاوت نگاه مدیریتی در این دو سال نسبت به سالهای گذشته، بحث کاربردی کردن تغییر متون بوده؛ در دوره‌های قبل شاید بیشتر روی مباحث دایره‌المعارفی و پشتوانه‌های پژوهشی تمرکز شده بود و در این دو سال اخیر، سعی داشتیم بحث تبلیغ را بیشتر در نظر بگیریم.
در دوره‌های قبل تعداد گروه‌ها و همکاران کمتر از حال حاضر بود. ما در حال حاضر با بیش از یکصد استاد به‌صورت مستمر در ارتباط هستیم و عمده این‌ها اساتیدی هستند که بیش از بیست سال سابقه تدریس و تحریر در مباحث حوزوی دارند و از توانمندی‌های عالی برخوردار هستند.
یکی از جنبه‌های مثبت متون جدید نسبت به متون قبل، همین احیای روحیه تحقیق، تعمیق و ایجاد سؤال در ذهن مخاطب است.
ما سعی کردیم فضای علمی کار را حفظ کنیم. تحفظ بر علمی بودن متون آموزشی، رعایت معیارها و استانداردهای آموزشی، تناسب آن‌ها با نیازهای حوزه و طلاب و توجه جدی به میراث کهن حوزه همگی جزو خطوط قرمز ماست. با رعایت این خطوط قرمز، بعید است ما با واکنش منفی قابل توجهی مواجه شویم. البته ممکن است که در برخی موارد نقص‌هایی باشد که به‌مرور ان‌شاءالله آن نقص‌ها هم جبران خواهد شد.
در مجموع باید گفت بحث متون بحث دشواری است، سلایق مختلفی هم در این زمینه وجود دارد. عده‌ای متأسفانه به دلیل تبلیغات منفی یا عدم اطلاع کافی، با این بحث مخالفت جدی دارند و عده‌ای نیز عجولانه و شتاب‌زده به دنبال تغییر هستند.
