معاون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس پژوهشکده حوزه و دانشگاه ضمن بر شمردن نواقص و نارسائی‌‌های حوزه علمیه، گفت: لازم است در حوزه علمیه به روش مدرک گرایی اعتنایی نداشته باشیم و برگردیم به اینکه تحصیل علم یکی از وظایف ذاتی است حال مدرک باشد یا نباشد. اگر هم می‌خواهیم مدرک بدهیم این روش را تعیین کنیم که هر کسی که به یک درجه از اجتهاد رسید، مدرک اجتهاد را از کسی که صلاحیت دارد، دریافت کند. لازم است مراجع پس از سنجش طلاب آنان را شایسته دریافت مدرک اجتهاد بدانند که متأسفانه در حوزه علمیه ایران اینگونه نیست.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری شاهرودی در گفت‌وگو با شفقنا ابتدا به دستاوردهای حوزه علمیه اشاره و خاطرنشان کرد: در ۱۴۰۰ سالی که از تاریخ اسلام می‌گذرد حوزه‌‌های علمیه در مباحث علوم اسلامی دستاوردهای بسیاری در زمینه فقه، اصول، تفسیر، تاریخ رجال و حدیث داشتند. در گذشته در حوزه‌‌ها مباحثی همچون دروس نجوم و هیئت رایج بود و تدریس می‌شد، اما امروز این دروس کمرنگ شدند البته در سال اخیر به همت دفتر آیت‌الله سیستانی بحث نجوم و هیئت راه اندازی شده و مورد توجه قرار گرفته است.
حوزه علمیه باید براساس نیازهای روز فعالیت فقهی داشته باشد
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حوزه‌‌های علمیه در زمینه علوم اسلامی که شاخه‌‌های متفاوتی دارد، دستاوردهای بسیاری داشتند، گفت: باید این واقعیت را عرض کنم که در وضعیت فعلی روابط اجتماعی، نیازهایی در کشورها به خصوص در ایران به وجود آورده که این نیازها می‌طلبد بحث‌‌های علوم اسلامی را توسعه دهیم به عنوان مثال در زمینه فقه بسیار کار شده و یکی از علوم غنی حوزه‌‌های علمیه بوده است. در عین حال با اینکه در فقه سرمایه گذاری بسیار شده و این علم، علم غنی و گسترده‌ای است، نیازهایی به وجود آمد که این نیازها از جهت فقهی احتیاج به کار دارد از جمله در مسایل بانکی، پولی و روابط خارجی و زمینه‌‌های متفاوت ارتباطات اجتماعی، نیازهای جدیدی را مطرح می‌کند که باید بر روی این نیازها از جهت فقهی کار جدید انجام گیرد.
وی ادامه داد: البته با توجه به اینکه فقه جان مایه غنی و توان و ریشه بسیار گسترده‌ای دارد، خیلی مشکل نیست که نیازهای جدید بررسی شود و راه حل‌‌های فقهی آن ارایه شود. در زمینه‌‌های دیگر علوم هم مقداری بحث‌‌های علوم اجتماعی و تفسیری احتیاج داریم که دیدگاه‌‌های جدید را بیشتر مورد توجه قرار دهیم و با نیازها همگام شویم و در یک جمله بسیار روی علوم اسلامی کار شده و در عین حال نسبت به نیازهای جدید باید گامی برداشته شود.
یکی از عوامل افت تحصیل در حوزه علمیه وضعیت معیشت طلاب است
نظری شاهرودی در مورد کاستی‌‌های فعلی حوزه علمیه گفت: واقعیت مطلب این است که ما در شرایط فعلی معیشت، آن مقداری که طلاب شهریه دریافت می‌کنند با مقداری که نیاز دارند، بسیار فاصله دارد و یکی از عوامل افت تحصیل در حوزه علمیه وضعیت معیشت طلاب است. هر مقدار که از عمر تحصیل طلبه می‌گذرد، معیشت طلبه سخت تر می‌شود مخصوصاً در حوزه علمیه قم این اتفاق افتاده که شرایط تورمی زندگی طلبه را با مشکلات بیشتر مواجه می‌کند به خصوص اینکه درآمد شهریه طلبه افزایش چشمگیری نمی‌یابد لذا یکی از مشکلات اساسی طلاب این است، در سنی که باید تحصیل کنند مجبور می‌شوند دست به اشتغالی بزنند و جایی مشغول کار شوند که بتوانند امرار معاش کنند و در نهایت این حوزه از جهت علمی افت تحصیلی پیدا می‌کند.
وی افزود: ۵۰ هزار طلبه در حوزه علمیه داریم و اگر این تعداد طلبه معیشتشان مقداری تأمین شود، مخصوصاً معیشت طلابی که باید تحصیل کنند، شرایط بهتر خواهد شد و از سوی دیگر باید این طلاب را وادار کرد طبق برنامه‌ای به تحصیلاتشان اهمیت دهند که در این صورت آینده پر بارتری را شاهد خواهیم بود. ولی در وضعیت فعلی که معیشت محدودیت‌‌هایی پیدا کرده و طلاب در زمانی که می‌توانند تحصیل کنند، به منظور امرار معاش به اشتغال کاری می‌پردازند و در نتیجه با افت تحصیلی مواجه می‌شوند و از تحصیل باز می‌مانند.
شیوه تدریس در حوزه‌‌های علمیه با نواقص و اشکالاتی مواجه است
معاون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه شیوه تدریس در حوزه‌‌های علمیه با نواقص و اشکالاتی مواجه است، تصریح کرد: حقیقتاً نمی‌توانم بگویم که همه شیوه‌‌های تدریس در حوزه درست بوده است، در حوزه‌‌های علمیه‌ای مانند سامرا این گونه بود که استاد مقداری درس ارایه می‌داده و شاگرد هم فعال بوده است، ما باید برویم به این سمت که در درس‌‌های سطح و خارج، مقداری شاگرد هم فعال شود و زحمتی را به دوش بگیرد تا زودتر استعداد او شکوفا شود. در گذشته حالت سنتی در حوزه‌‌های علمیه داشتیم، اما امروز این سبک سنتی کمرنگ شده است.
ارایه مدرک به طلاب اشتباهی است که حوزه مرتکب شد و در این مساله مقصر است
استاد حوزه علمیه قم مدرک گرایی را یکی از آسیب‌‌های تحصیلی در حوزه علمیه دانست و افزود: مدرک گرایی در حوزه علمیه بسیار پر رنگ شده و این مساله به دغدغه معیشتی طلاب بازمی گردد. هر مقدار که معیشت محدودیت‌‌هایی پیدا می‌کند، طلبه مجبور می‌شود که به سمت مدرک رود تا این مدرک وسیله‌ای برای اشتغال باشد. ارایه مدرک به طلاب به صورتی که امروز حوزه در پیش گرفته، اشتباهی است که حوزه مرتکب شد و در این مساله مقصر است.
سطح علمی حوزه علمیه پایین‌تر از سطح علمی دانشگاه است
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: سبکی که حوزه مدرک ارایه می‌دهد با سبکی که دانشگاه دارد، بسیار تفاوت است. مدرک دانشگاه تا لیسانس سطحی است، اما دانشجو برای دریافت مدرک فوق لیسانس نمی‌تواند از نظر علمی سطحی باشد و در رقابت تنگاتنگی مجبور می‌شود کنکور بگذراند، دکتری هم بسیار رقابت فشرده‌ای است و نمی‌توانند به راحتی مدرک دکتری دریافت کنند البته همه دانشگاه‌‌ها هم یکسان نیستند دانشجویان دانشگاه‌‌هایی که سابقه دارند و می‌خواهند درجه علمی خود را حفظ کنند در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری واقعاً تحصیل می‌کنند، اینکه برخی از آقایان حوزه می‌گویند در دانشگاه درس نمی‌خوانند دانشگاه‌‌ها بسیار متفاوت هستند در برخی از دانشگاه‌‌ها برای ارشد و دکتری بسیار زحمت می‌کشند و اصلا با سطح ۴ حوزه قابل مقایسه نیست. طلبه سطح ۴ حوزه، یک رساله دست و پا می‌کند و مدرک سطح ۴ می‌گیرند، این دو از زمین تا آسمان فاصله دارد. چون در دانشگاه معتبر وقتی می‌خواهند مدرک دکتری بگیرد حداقل باید دو مقاله علمی و پژوهشی در مجلات معتبر به چاپ برسد، اما در حوزه این چنین نیست.
طلبه باید مدرک اجتهاد را با تأیید مراجع دریافت کند نه با رساله
نظری شاهرودی با بیان اینکه در حوزه‌‌های علمیه برنامه ریزی لازم داریم، اما در این برنامه ریزی باید ویژگی‌‌های سنتی را رعایت کنیم. لازم است از روش‌‌های سنتی در تدریس استفاده کنیم، گفت: لازم است به روش مدرک گرایی اعتنایی نداشته باشیم و برگردیم به اینکه تحصیل علم یکی از وظایف ذاتی است حال مدرک باشد یا نباشد. اگر هم می‌خواهیم مدرک بدهیم این روش را تعیین کنیم که هر کسی که به یک درجه از اجتهاد رسید، مدرک اجتهاد را از کسی که صلاحیت دارد، دریافت کند. در حوزه نجف کسی که می‌خواست مدرک بگیرد، مدرک اجتهاد می‌گرفت منتها وقتی می‌رفت تقاضای مدرک اجتهاد از مرجع تقلیدی می‌کرد، مرجع تقلید می‌گفت که این کار علمی را انجام بده که من بسنجم و بعد از سنجیدن در کار علمی، مدرک اجتهاد به او می‌داد، اما متأسفانه در حوزه علمیه ایران اینگونه نیست.
یک ریال بودجه‌ای که شورای مدیریت حوزه علمیه از دولت می‌گیرد، به درد طلبه نمی‌خورد
وی نسبت به ضرورت استقلال مالی حوزه علمیه از دولت و سایر نهادها تأکید کرد و گفت: یک ریال بودجه‌ای که شورای مدیریت حوزه علمیه از دولت می‌گیرد، به درد طلبه نمی‌خورد. مقداری از این بودجه هزینه خدمات بهداشتی و درمانی که می‌توان گفت از این طریق مقداری به معیشت طلبه کمک می‌کند، اما درصد بسیاری از بودجه صرف هزینه‌‌های اداری حوزه می‌شود و در زندگی طلبه‌ای که مشغول تحصیل هست و معیشت او دچار مشکل است، هیچ تاثیری ندارد.
وی ادامه داد: به نظر من که با مسایل اقتصادی سر و کار دارم، باید اوقاف مربوط به حوزه‌‌های علمیه را مدیریت اقتصادی کنیم. تفاوت است میان اوقافی که زیر نظر اداره اوقاف اداره می‌شود با اداره اوقافی که مثلاً مرحوم آیت الله طبسی در آستان قدس رضوی مدیریت می‌کرد. اگر مدیریت آستان قدس امام رضا(ع)، مانند مدیریت اقتصادی وقت در ادارات اوقاف بود حتما آستان امام رضا(ع) احتیاج به بودجه دولتی پیدا می‌کرد، اما امروز به بودجه دولتی احتیاج ندارد چون مدیریت اقتصادی کرد، یعنی موقوفات امام رضا(ع) را به گونه‌ای مدیریت کرد که نیازهایی که آستان امام رضا(ع) دارد را از راه درآمد موقوفات خود می‌تواند تامین کند. اگر زمینه‌ای فراهم کنیم که مردم بیشتر وقف حوزه علمیه کنند و مدیریت اقتصادی داشته باشیم، شاید ۱۰ سال دیگر بتوانیم مقدار زیادی از نیازهای حوزه‌‌های علمیه را تأمین کنیم البته به شرطی که درآمدها را به گونه‌ای سازماندهی کنیم که معیشت طلاب مقداری حل شود تا اینکه به بودجه‌‌های دولتی احتیاج نداشته باشیم؛ این بودجه‌‌های دولتی که حوزه‌‌های علمیه دریافت می‌کنند خرج طلاب نمی‌شود.
روحانیت به سراغ دانشگاه رفت، ولی نتوانست در بسیاری از علوم نقش ایفا کند
نظری شاهرودی نسبت به سرانجام نرسیدن وحدت حوزه و دانشگاه انتقاد کرد و گفت: در حوزه‌‌های علمیه آشنایی با علوم انسانی بسیار کمرنگ است؛ در این سال‌‌ها روحانیت به سراغ دانشگاه رفت، ولی نتوانست در بسیاری از علوم نقش ایفا کند، امروز روحانیت در دانشگاه بیشتر معارف، تفسیر قرآن و تاریخ اسلام تدریس می‌کند. در دانشگاه‌‌ها دروسی مانند علوم سیاسی، علوم تربیتی، روانشناسی، علوم انسانی، اقتصاد و… مهم است و حوزه در این علوم نتوانست نقشی ایفا کند. اگر حوزه می‌خواهد در دانشگاه فعالیت علمی انجام دهد باید با این علوم آشنایی جدی داشته باشد و طوری نباشد که بگویند بی سواد است. چطور کسی که بی سواد باشد در حوزه به او می‌گویند بی سواد و او را قبول نمی‌کنند، در دانشگاه هم همینطور است؛ کسی که ادعا کند روانشناسی و اقتصاد می‌داند، طبیعتا اگر نداند می‌گویند که بی سواد است و راه سنجش آنها بسیار زیاد و به روز است، از طریق مقاله و کتاب سطح علمی اشخاص را می‌سنجند.
روحانیت هنوز نتوانسته به سطح علمی مورد نیاز دانشگاه برسد
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پاسخ به اینکه تا به امروز روحانیت توانسته در علوم انسانی غیر حوزوی به درجه علمی مورد نیاز دانشگاه برسد؟ گفت: روحانیت هنوز نتوانسته چنین درجه علمی پیدا کند، ولی تا حدودی در حال آشنا شدن با علوم انسانی است. مراکزی که در حوزه در حال فعالیت هستند مانند دانشگاه مفید، موسسه آموزشی امام خمینی(ره) و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه فعالیت‌‌هایی از جهت علمی انجام می‌دهند.
