لقب مرحوم آیت‌الله میلانی عمیدالدین بود و بر روی مهر ایشان این لقب با عنوان «عمیدالدین سید محمدهادی الحسینی» هک شده است. ایشان می‌فرمود: «این لقب را مرحوم آقا دایی به من داده است».

اختصاصی شبکه اجتهاد: عمیدالدین آیت‌الله العظمی سید محمد‌هادی میلانی از مراجع عالیقدر شیعه و از علمای تاثیر گذار و پرآوازه معاصر است که در هر دوره‌ای از زندگی پر بار خود، نقش ارزنده و ماندگاری را بر جای گذاشته است. حریم امام در آستانه هفدهم مردادماه، سالروز وفات آن عالم برجسته، ابعاد گوناگون شخصیت ایشان را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

کاری کنید که با قصد قربت به من بد بگویند/ نبض انقلاب در دست آقای میلانی بود/ با آمدن آقای میلانی حوزه مشهد متحول شد/ با تبلیغات ساواک ارتباط علما با ایشان کم رنگ شد/ به هیچ عنوان از کسی گله نمی‌کرد

آیت‌الله شیخ رجبعلی رضا زاده، استاد برجسته خارج فقه و اصول و از شاگردان صمیمی مرحوم آیت‌الله میلانی، سرسختی آن مرحوم در مخالفت با طاغوت و شدت علاقه ایشان نسبت به حضرت امام و انقلاب را مورد توجه قرار داد و وضعیت حوزه علمیه مشهد را در زمان قبل و بعد از حضور آقای میلانی تشریح کرد.

عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان در این گفتگو می‌گوید: یک مرتبه به خاطر اصول فقه به دفترشان رفته بودم. ایشان اصول مظفر را به من دادند و فرمود مطالعه کن. من آن وقت قوانین می‌گفتم، و شاگردان زیادی هم داشتم. در تابستان دو دوره، از اول اصول مظفر تا به آخر را مطالعه کردم. وقتی که آمدم فرمودند چطور کتابی است که به جای قوانین این را درس بگویی؟ گفتم کتاب خوبی است ولی چون هنوز کسی آن را تدریس نکرده، حاشیه ندارد، و نواری هم در بین نیست، مدرس باید حرف‌های مرحوم شیخ را بفهمد، حرف‌های مرحوم آخوند را بداند، حرف‌های میرزای نائینی، آشیخ محمد حسین اصفهانی و حرف‌های بعد از این آقایان که جدید است را بداند تا بتواند درس بگوید. اگر نداند چون حاشیه‌ای و تقریراتی نیست، درس گفتن برایش مشکل است.

ایشان فرمودند خودت درس بگو، در بین فهمیدم که اصول مظفر زیر سر آقای میلانی نوشته شده است، جاهایی که به اشکالی برخورد می‌کردم، از ایشان سؤال می‌کردم، یکی دو جا فرمودند عجب من گفتم این را ننویس باز هم اینطور آورده است. آن وقت فهمیدم مرحوم مظفر اصول مظفر را زیر نظر ایشان نوشته است.

شاگرد آیت‌الله میلانی در بخشی دیگری از گفتگوی خود بیان می‌کند: اگر کسی به آقای میلانی فحش هم می‌داد ایشان برای حفظ آبروی روحانیت چیزی نمی‌گفت. مرحوم شهید قدوسی که مدرسه حقانی قم زیر نظر ایشان بود، به خودم گفت مدرسه حقانی با بودجه آقای میلانی اداره می‌شود و برنامه مال ایشان است و کسی نمی‌داند این مدرسه با بودجه ایشان اداره می‌شود. گفت به مشهد رفته بودم که آقای میلانی فرمودند شنیدم طلبه‌های مدرسه شما نسبت به من بدوبیراه می‌گویند. فرمود طوری عمل کنید با قصد قربت به من بد بگویند، اگر با قصد قربت گفتند مهم نیست، من راضی هستم، و آن‌ها دیگر فاسق نمی‌شوند؛ اما اگر بدون قصد قربت بد بگویند، فاسق می‌شوند و طلبه فاسق، رشد علمی نخواهد کرد. کاری کنید که با قصد قربت به من بد بگویند. این حرف را شهید قدوسی به خودم فرمود.

او ادامه می‌دهد: شاید اولین گروهی که در مشهد از طرف آقایان برای تبلیغ اعزام شدند، در زمان آقای میلانی بود. ایشان در وقت اعزام طلبه‌ها روی پله دفترشان ایستاد، و فرمودند به هر کجا که رفتید از مردم آنجا سؤال کنید از چه آقایی تقلید می‌کنید، رساله مرجع تقلیدشان را بگیرید، و از همان رساله برایشان مسئله بگویید. بعد فرمودند در کار مرجعیت دخالت نکنید، ولو به نظر شما آقایی از مرجع آقایان اعلم است، اما برای آن اشخاص تقلید از همان آقا درست و جایز است. بعد فرمودند حرام است اگر کسی اسم من را ببرد.

آیت‌الله رضازاده تاکید می‌کند: آقای میلانی و امثال ایشان برای ما طلبه‌ها الگو هستند. باید از رفتار و گفتار آقایان درس بگیریم و خدای نکرده حساب نشده زنده باد و مرده باد برای کسی نگوییم که روز قیامت گرفتار خواهیم.

حوزه نجف را به مشهد آورد

آیت‌الله سید جعفر سیدان، استاد مطرح حوزه علمیه مشهد و از شاگردان مرحوم میلانی، در گفتگویی ضمن تشریح نگاه آن مرحوم به مکتب تفکیک، از ارتباط ایشان با مجامع فکری و مذهبی، و علما و بزرگان مشهد سخن گفت.

آیت‌‌الله سیدان در خلال گفتگو بیان می‌دارد: آیت‌الله میلانی در اوج کشتارهای تهران، با هواپیما عازم تهران شدند اما دولت وقت به محض اطلاع از این سفر، هواپیما را بازگرداند و دو روز پس از این ماجرا، ایشان مجدد به تهران رفتند و نقش مؤثری در حفظ جریان انقلاب با وجود سرکوبی شدید طاغوت داشتند، بعد از رفتن ایشان به تهران، بنده هم بعنوان عرض ادب همراه با آیت‌الله سید محمود مجتهدی و مرحوم آیت‌الله طبسی عازم تهران شدیم و در مدرسه مروی مستقر شدیم.

گاهی حوادث بگونه‌ای است که ممکن است گاهی افراد مختصر اختلاف سلیقه‌ای میانشان باشد که بین همه ممکن است رخ دهد اما من واقعا مسئله‌ای سراغ ندارم که میان امام(ره) و آیت‌الله میلانی زمینه کدورت باشد، اما ممکن است افرادی در این میان بزرگنمایی کنند.

استاد مطرح حوزه علمیه مشهد در بخشی دیگر از گفتگوی خود مطرح می‌کند: در طول هشت سالی که خدمت آیت‌الله میلانی بودم ایشان در بعضی از موارد می‌گفتند هر چه را که متوجه نشوم مقلد حضرت صادق(علیه‌السلام) هستم، و به نظر بنده این مهم نشان دهنده این است که ایشان وحی را بر عقل بشری برتری می‌داد.

نیم نگاهی هم به مرجعیت نداشت

سید محمدمهدی میلانی، نوه پسری آیت‌الله میلانی و فرزند مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدعلی میلانی، به بررسی دوره‌های مختلف زندگی پدربزرگ خود پرداخت و از علت هجرت ایشان به کربلا و نیز از ابعاد علمی، سیاسی و اجتماعی آن مرحوم سخن گفت و برخی تحلیلها را مورد نقد قرار داد.

لقب مرحوم آیت‌الله میلانی عمیدالدین بود و بر روی مهر ایشان این لقب با عنوان «عمیدالدین سید محمدهادی الحسینی» هک شده است. بنده از خود آن مرحوم شنیدم که فرمود: «این لقب را مرحوم آقا دایی به من داده است». دایی‌شان مرحوم شیخ عبدالله مامقانی معروف و صاحب کتب متعدد دینی و پدر همسر اولشان می‌باشد؛ از جمله تألیفات ایشان کتاب «منهج الرشاد» است.

او می‌گوید: شاه دو الی سه بار از دکتر شمس‌الدین جزایری درخواست کرد که مذاکره کند تا آیت‌الله میلانی مرجعیت عام را بپذیرد؛ اما ایشان نپذیرفت.

سید محمدمهدی میلانی معتقد است: موضوع اختلاف آیت‌الله قمی و آیت‌الله میلانی ساخته و پرداخته دیگران است و این حرف با این صراحت که من در جاهای دیگر هم آن را خوانده‌‌ام، متأسفانه تحریف شده است.

این گفتگو پر از خواندنی‌هایی است که تاکنون نشنیده‌ایم و باید آن را تا به آخر خواند.

عده‌ای از معممین بر اختلافات دامن زدند/ به تمام قامت از حضرت امام دفاع کرد/ جامعیت آیت‌الله میلانی را در دیگران نیافتم

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدصادق کاملان، نویسنده کتاب «شرح کلمات» آیت‌الله میلانی و استاد حوزه و دانشگاه، در گفتگویی جامعیت علمی آیت‌الله میلانی را مورد ارزیابی قرارداد و ضمن تحلیل ابعاد شخصیت ایشان، از نو آوری‌های او در حوزه مشهد و رابطه ایشان با امام و انقلاب سخن گفت.

دکتر کاملان در بخشی از گفتگوی خود متذکر می‌شود: مرحوم آیت‌الله منتظری برای من نقل کرد: «نامه‌هایی تدوین کردم و برای مراجع فرستادیم. به مشهد هم خدمت آیت‌الله میلانی رفتیم که با این پیشنهاد با آغوش باز استقبال کرد و قبول کرد و از مشهد به تهران آمد. در بین راه ایشان را برگرداندند. پس از چندی مجددا به تهران حرکت کرد و در تهران ماند. علما و فضلایی خدمت ایشان آمدند که نزد آنان از مرحوم امام بسیار دفاع می‌کرد. چون شیخ العلما بود، دیگران هم به تبع ایشان این حرکت را ادامه دادند. به خاطر همین حرکت عظیمی که ایجاد شد، مرحوم امام از پشتوانۀ حوزه‌های علمیه برخوردار شد». بنابراین مرحوم میلانی از نهضت امام با تمام قد و تمام وجود دفاع می‌کرد.

او می‌گوید: شخصیت ایشان به نحوی بود که کاملا به شرایط زمانه آگاهی داشت با روشنفکران تهران و مشهد و سایر استانها در آن دوره ارتباط داشت؛ لذا شخصیتش کاملا روشنفکر، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فقاهتی بود. همۀ این ویژگی‌ها یک طرف، سیر و سلوک عرفانی ایشان هم از سوی دیگر، شخصیت جامعی به ایشان داده بود.

آبرویش را برای انقلاب گذاشت/ همراه و همراز امام بود/ با مخالفین برخوردی نکرد/ به آرا و افکار شاگردانش احترام می‌گذاشت

حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن کمالی ساروی، از شاگردان نزدیک مرحوم آیت‌الله میلانی، در گفتگویی ویژگی‌های علمی، اخلاقی و شیوه تدریس آن مرحوم را مورد توجه قرار داد و از توفیقات ارزشمند ایشان در اعتلای علمی و معنوی حوزه علمیه مشهد سخن گفت.

او در این گفتگو خاطرنشان می‌کند: یکی از مسائلی که مرا در آن زمان بسیار ناراحت می‌کرد، اذیت و آزاری بود که برخی از افراد، اعم از طلاب و غیره، نسبت به آیت‌الله میلانی روا می‌داشتند. برای مثال، ایشان را مرجع درباری می‌خواندند و نسبت به اقامۀ نماز ایشان در حرم، معترض بودند و ما هر چه توضیح می‌دادیم که ایشان فیلسوف، عارف، معلم اخلاق و مرجع بسیار بزرگی است و شأن ایشان، اجل از این حرف‌هاست، گوششان بدهکار نبود.

برخی از طلبه‌های نادان وقتی ایشان را می‌دیدند، طعنه می‌زدند و می‌گفتند: «علیک‌ السلام!» یک بار بعد از دیدن این صحنه عبای ایشان را برای تبرک به سر و صورتم مالیدم و خدمتشان عرض کردم: «آقا! شما این طلبه‌ها را ببخشید و از دستشان ناراحت نشوید.» تبسمی کرد و به عنوان مزاح فرمود: «آقای کمالی! این‌ها ساده و بی‌سوادند و فتحه و کسره را جابه جا می‌کنند. سلام، سلام است و سلامتی می‌آورد. این‌ها اشتباه می‌کنند و من ناراحت نمی‌شوم» آیت‌الله میلانی با این جماعت برخوردی نکرد.

برای طلاب سطوح عالی مدرسه تعلیم وعاظ تاسیس کرد

حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر امینی سبزورای، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و از شاگردان آیت‌الله میلانی و آیت‌الله سید ابراهیم علم الهدی، به اهداف مرحوم آقای میلانی در تاسیس مدارس علمیه و نیز ارتباط ایشان با امام و انقلاب اشاره کرد

او در این گفتگو بیان می‌دارد: آیت‌الله میلانی از نظر فقهی و اصولی نظرات خاصی داشتند و در شاگردپروری دقت خاصی داشتند، مثلا وقتی می‌خواستند بحث‌های مرحوم شیخ را مطرح کنند کاملا مباحث را مطرح می‌کردند و جایی که می‌خواستند نقض کنند می‌فرمودند که ما این اشکال را بر بحث شیخ وارد می‌کنیم، بلکه می‌فرمودند جناب شیخ آنگونه‌ای که ما یاد گرفته‌ایم و به ما درس داده‌اید این مطلب شما با مطلب دیگری که در فلان جان آورده‌اید با هم سازش ندارند.

به حوزه علمیه مشهد رونق داد

حجت‌الاسلام والمسلمین علی اعتمادی، از شاگردان و منبری‌های منزل آیت‌الله میلانی و از اعضای بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان مقدس امام رضا (علیه‌السلام) در گفتگویی کوتاه نکاتی را پیرامون روابط اجتماعی و اقدامات مهم آیت‌الله میلانی در مشهد بیان کرد.

میرزا نائینی روی آیت‌الله میلانی حساب باز کرده بود/ علامۀ طباطبایی از مریدانش بود

حجت‌الاسلام والمسلمین منصور معلمی، نویسنده تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله میلانی و استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد، ضمن گفتگویی به خصوصیات علمی و تدریس آن مرحوم اشاره کرد و از سلوک معنوی ایشان و نقش اثرگذار او در نهضت امام و انقلاب اسلامی، سخن به میان آورد.

به دنبال عزت طلبه‌ها بود

حجت‌الاسلام والمسلمین علی فضل بیرجندی، از شاگردان مرحوم آیت‌الله میلانی و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد، از مقام علمی و توجه آن مرحوم به تبلیغ و اعزام مبلغین و نیز روش تدریس ایشان سخن گفت.

او نیز در این گفتگو ذکر می‌کند: از شاگردان برجسته و شاخص ایشان می‌توانم به آقایان: سید ابراهیم علم الهدی سبزواری، سید حسین شمس خراسانی، سید باقر حجت و مهدوی دامغانی اشاره کنم. آقایان: رضازاده و عباس‌پور و خلیلی هم درس ایشان را شرکت می‌کردند. آقای خلیلی و شیخ علی تهرانی از مستشکلین درس مرحوم آیت‌الله میلانی بودند.

می‌فرمود دشمن ترین دشمن شما نفس خودتان است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد صبحی، از شاگردان امام خمینی(ره)، آیت‌الله میلانی، آیت‌الله شریعتمداری و آیت‌الله سلطانی طباطبایی، در گفتگوی ضمن بیان خاطراتی از مشقت‌های دوران مبارزه، از رابطه علمی و معنوی علامه طباطبایی با مرحوم آقای میلانی سخن می‌گوید.

گفتنی است، شماره ۲۷۹ هفته‌نامه «حریم امام» به صاحب‌امتیازی آستان مقدس امام خمینی(ره) و مدیرمسئولی علی جوادی راد، زیر نظر شورای تحریریه، به قیمت ۳۰۰۰ هزار تومان چاپ و منتشر می‌گردد.

دانلود ویژه‌نامه «عمیدالدین»