اختصاصی شبکه اجتهاد: متن پیش‌رو نمایه مقالات «فقه و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی نظام اسلامی» است که به معرفی ۱۹ مقاله چالشی می‌پردازد.
۱- عنوان مقاله: چالش‌های اجتماعی انقلاب اسلامی در ایران: بررسی تغییرات جمعیتی بعد از انقلاب و پیامدهای آن بر مشروعیت نظام سیاسی
نویسنده: یحیی فوزی
منبع: مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره ۵، شماره ۳، ۱۳۸۳
چکیده: میزان مشروعیت نظام‌های سیاسی را بر اساس همگونی بین باورها و ارزش‌های اکثریت مردم جامعه با مبانی نظری که بر اساس آن‌ها حاکمان سیاسی سلطه خود را توجیه می‌کنند ، مورد ارزیابی قرار می‌دهند و هر عاملی که بتواند ارزش‌ها و باورهای اجتماعی را دگرگون سازد، می‌تواند مشروعیت نظام‌های سیاسی را نیز به چالش کشد. بر این اساس در این مقاله ضمن بررسی تغییرات کمی و کیفی جمعیتی در سال‌های بعد از انقلاب همچون رشد جمعیت باسواد، رشد جمعیت با تحصیلات عالی، رشد جمعیت شهرنشین و …. تلاش گردیده تا تأثیر این تغییرات بر باورهای دینی جامعه به‌عنوان مهم‌ترین مبنای مشروعیت بخش نظام سیاسی جمهوری اسلامی در ایران موردمطالعه قرار گیرد و به این سؤال پاسخ دهد که این تغییرات جمعیتی چه تأثیری بر جایگاه دین در جامعه ایران داشته است و این موضوع چه پیامدهایی بر ای مشروعیت نظام سیاسی جمهوری اسلامی به‌عنوان حکومت دینی در ایران می‌تواند داشته باشد.
۲- عنوان مقاله: ماهیت شناسی فقهی مسئله پوشش وجه و کفین با رویکردی قرآنی
نویسنده: اکرم عبدالله پور
منبع: مجله بانوان شیعه، شماره ۱۱، بهار ۱۳۸۶
چکیده: در بررسی حکم شرعی حجاب، آیاتی از قرآن کریم بر وجوب آن دلالت دارند ، ازجمله آیات ۳۱ نور و ۵۹ احزاب. این دو آیه هرچند به‌صورت اجمالی کیفیت پوشش را بیان کرده‌اند، اما به‌طور صریح و روشن حدود حجاب از آن‌ها به دست نمی‌آید؛ بنابراین، باید به سراغ روایات معتبری رفت که در تفسیر این آیات بیان‌شده‌اند تا به قرینه آن‌ها مراد آیات فهمیده شود؛ اما به دلیل آنکه روایات متعددی در تفسیر این آیات بیان‌شده‌اند و از طرفی، خود این روایات نیز بعضاً اجمال دارند، موجب اختلاف‌نظر در برداشت از آیات بر حدود پوشش شده است. در این زمینه، به خصوص پوشش وجه و کفین محل بحث قرارگرفته است. برخی از فقها با استدلال به آیات مذکور قائل به وجوب پوشش وجه و کفین می‌باشند و برخی دیگر با استدلال به همین آیات به‌گونه‌ای دیگر بر عدم وجوب پوشش وجه و کفین حکم می‌دهند. استدلال هر دودسته از فقها دقیق و قابل‌تأمل است، اما به نظر می‌رسد ادله قائلان به عدم وجوب پوشش وجه و کفین از اتقان بیشتری برخوردار باشد.
۳- عنوان مقاله: نقدی بر ازدواج موقت در فقه عامه
نویسنده: سید حسین هاشمی
منبع: مجله مطالعات راهبرد زنان، شماره ۳۵، بهار ۱۳۸۶
چکیده: ازدواج موقت یکی از انواع ازدواج است که مشروعیت آن در عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) موردقبول همه مسلمانان بود. حکم اولیه ازدواج موقت اباحه است و امامان معصوم (ع) به دلیل منع حکومتی از ناحیه خلیفه دوم، با حکم تحریم آن مبارزه نمودند؛ چون منع مطلق آن توجیه شرعی نداشت. این نوشتار از دیدگاه فقه امامیه و عامه با نگاه حکومتی موردبررسی قرارگرفته و ضمن پرداختن به مستندات مربوط به اصل مشروعیت متعهد که احیاناً در مباحث تطبیقی و اختلافی نقش دارد، حکم ازدواج موقت از جهت نسخ یا منع حکومتی موردبحث واقع‌شده است، زیرا اهل سنت مدعی نسخ یا منع این نوع ازدواج با استفاده از اختیارات حکومتی هستند. همچنین مطرح‌شده که حکومت اسلامی باید بر اساس مصالحی، با توجه به زمان و مکان، محدودیت‌ها و شرایطی را برای جلوگیری از بروز مشکلات ناشی از آن وضع نماید و درعین‌حال، زمینه را برای استفاده منطقی آن فراهم نماید.
۴- عنوان مقاله: ازدواج‌های باطل (ازدواج با محارم و غیرمسلمان) و مبانی فقهی آن
نویسنده: حسین انگورج تقوی، پریناز پاسدارهیر
منبع: مجله تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، شماره ۲۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۳
چکیده: یکی از مباحث مهم در بین تمام ملل ازجمله مسلمانان مسئله ازدواج میان افراد و صحیح بودن مبانی آن است. در اسلام برخی ازدواج‌ها ازلحاظ قوانین شرعی و عرفی صحیح نیستند ازدواج‌های که شامل ازدواج با محارم، ازدواج با غیرمسلمان می‌شود. این مقاله با عنوان و به هدف بررسی دقیق فقهی حقوقی بطلان ازدواج با محارم و با باطل و مبانی فقهی آن غیرمسلمان پرداخته که به روش تحلیلی و اسنادی از میان کتب و مقالات فقهی و حقوقی ارائه‌شده است. پس از بررسی و تجزیه‌وتحلیل مطالب ارائه‌شده، درنهایت نتایج مهمی حاصل گردید. ازجمله اینکه: که مبنای فقهی ازدواج‌های باطل هم آیات و هم روایات هستند. ازدواج با محارم را هم عرف و هم شرع ممنوع کرده است. ازدواج مسلمان با غیرمسلمان دو حالت دارد. ازدواج زن مسلمان با غیرمسلمان کتابی و غیر کتابی مطلقاً ممنوع، ولی ازدواج مرد مسلمان با غیرمسلمان اهل کتاب جایز و با غیر اهل کتاب ممنوع می‌باشد.
۵- عنوان مقاله: تعهد به عدم ازدواج مجدد در روایات و فقه امامیه
نویسنده: محمدعلی محب الرحمان، حسین صابری، محمدمهدی قبولی
منبع: مجله فقه و اصول، شماره ۹۵، زمستان ۱۳۹۲
چکیده: یکی از نگرانی‌های روانی زنان، ازدواج مجدد همسرانشان است، اما مشهور فقها شرط عدم ازدواج مجدد را به دلیل مخالفت با شرع نافذ نمی‌دانند که در این تحقیق تلاش شده با نگاه دیگری موضوع، بررسی شود، لذا روایاتی که در مورد امکان این شرط، نص یا ظاهر هستند و قالب‌های طرح‌شده در آن‌ها تحلیل و نشان داده‌شده که شرط عدم ازدواج مجدد و صلح حق ازدواج مجدد در روایات وجود دارد و امکان تضمین این تعهد نیز مورد تأیید قرارگرفته است. در خلال بحث‌ها، نقد علما بر روایات مبین جواز را پاسخ گفته‌ایم، دریافت مشهور را به‌نقد نشسته‌ایم و فهم دیگری از روایات مستند فقها را ترجیح داده‌ایم. افزون بر اینکه به نظر می‌رسد تعهد به عدم ازدواج پس از مرگ همسر ازنظر روایات و به جهت سلب حقوق کلی صحیح نیست.
۶- عنوان مقاله: خواستگاری در فقه و حقوق
نویسنده: محمدمهدی مقدادی
منبع: مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره ۲۵، پاییز ۱۳۸۳
چکیده: خواستگاری، رسمی دیرینه و مقدمه‌ای پراهمیت بر پیمان زناشویی است که به لحاظ برخورداری از مسائل و پاره‌ای احکام مهم نیازمند بررسی، تبیین احکام و پاسخ به پرسش‌هایی می‌باشد که کمتر در کتاب‌های فقهی و حقوقی بدان توجه شده است. ازاین‌رو، نوشتار حاضر پس از تبیین و بررسی مفهوم و ماهیت خواستگاری، بیان حکم شرعی و حکمت خواستگاری زن از مرد، به بیان مسائلی چون جو ازنظر به همسر آینده و قلمرو و شرایط آن، موانع خواستگاری، ممنوعیت خواستگاری از نامزد دیگری و خواستگاری ضرر آمیز پرداخته است و در انتهای مقاله پیشنهاد قانونی تدوین ماده‌ای در رابطه با موانع نکاح بیان‌شده است.
۷- عنوان مقاله: آثار فقهی- حقوقی فریب در ازدواج
نویسنده: زهرا آیت‌اللهی
منبع: مجله مطالعات راهبردی زنان، شماره ۱۹، بهار ۱۳۸۲
چکیده: فریب در ازدواج (تدلیس) به مفهوم اثبات صفات مطلوب یا رفع عیوب به‌صورت دروغین، ازجمله عوامل فروپاشی نظام خانواده یا تیرگی روابط زوجین است. بدین لحاظ زن و مرد از فریب یکدیگر نهی شده‌اند، علاوه بر آن، فریب دارای پیامدهای حقوقی نیز می‌باشد. راهی که شارع مقدس برای جبران این ضرر پیش‌بینی نموده، حق فسخ نکاح است. امروزه مردان به جهت آشنایی با این حق به‌راحتی از آن بهره می‌برند، ولی اغلب زنان به جهت عدم آشنایی با این حق، زمانی که مورد تدلیس واقع می‌شوند، به طلاق روی آورده و از حقوق خود نیز می‌گذرند. لذا در این نوشتار به‌صورت اجمال، به تدلیس و فریب در ازدواج از منظر فقه و حقوق پرداخته‌شده و در انتها چند پیشنهاد قانونی جهت پیشگیری از فریب در ازدواج ارائه گردیده است.
۸- عنوان مقاله: پیشرفت فرهنگی و جایگاه حیات طیبه در فقه خانواده
نویسنده: منیرحق خواه صدیقه محمدحسنی
منبع: مجله: فقه و حقوق خانواده، شماره ۶۴، بهار و تابستان ۱۳۹۵
چکیده: تحقق پیشرفت و تعالی برای انسان از اهدافی است که دین اسلام در پی تحقق آن بوده است. از منظر این دین الهی، اصالت با پیشرفت فرهنگی است و رسیدن انسان به حیات طیبه غایت سیر تکاملی آدمی در مسیر پیشرفت فرهنگی معرفی‌شده است. بر این اساس تمامی دستورات دین اسلام در قالب فقه، در راستای تحقق حیات طیبه است. فقه خانواده نیز به‌عنوان یکی از بخش‌های فقه اسلامی همین هدف را دنبال نموده و احکام خانواده را به‌عنوان مهم‌ترین مهد تکامل و پیشرفت آدمی و اساسی‌ترین بستر در دستیابی انسان به حیات طیبه ساماندهی می‌نماید. در یک نگاه کلی، تمامی تشریعات شارع مقدس در فقه خانواده منظومه‌ای هدف‌دار در جهت تحقق حیات طیبه است؛ اما سؤال اصلی این است که چگونه الزامات فقه خانواده، حیات طیبه را برای انسان محقق می‌سازد؟ این مقاله با روشی تحلیلی ـ توصیفی و با ابزار کتابخانه‌ای درصدد پاسخ به این مسئله می‌باشد. بر همین اساس به بیان مفهوم و آثار «حیات طیبه» در نگاه اسلام می‌پردازد. سپس ارتباط الزامات فقه خانواده با حیات طیبه را تبیین می‌نماید و درنهایت برخی از احکام حوزه خانواده را در دو طیف احکام زمینه‌ساز و احکام مانع زدا در جهت تحقق «حیات طیبه» موردبررسی قرار می‌دهد.
۹- عنوان مقاله: نهاد ولایت بر کودک و خلأها و چالش‌های آن در فقه و حقوق
نویسنده: فائزه عظیم زاده اردبیلی، آلا سادات افقه
منبع: مجله فقه و حقوق خانواده، شماره ۶۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۵
چکیده: ولایت بر کودک یکی از موضوعات حقوق خانواده است که موجب مشکلاتی برای خانواده می‌شود. قانون مدنی، ولایت بر کودک را مختص پدر و جد پدری دانسته، مادر را از ولایت بر کودک محروم می‌شمارد. حال سؤال اساسی این است که آیا قوانین فالی در زمینه ولایت بر کودک، تأمین‌کننده نیازهای خانواده و مطابق با مصلحت کودک و خانواده هست یا خیر؟ نویسنده در مقاله حاضر با بررسی شرایط کنونی خانواده‌ها، رعایت مصلحت کودک و مدت حق حضانت مادر بر کودک که تا هفت‌سالگی است، عقیده دارد اگر حضانت با مادر و ولایت با پدر یا جد پدری باشد، موجب بروز مشکلات مضاعف در خانواده و به‌تبع آن خلاف مصلحت کودک خواهد بود. لذا با در نظر داشتن توسعه فرهنگی جامعه و حضور فعال زنان در جامعه کنونی ایران و با در نظر داشتن تمامی جوانب، پیشنهاد می‌کند که قانون برای مادر نیز حق ولایت قائل شود و این حق مانند حضانت، مختص والدین باشد. وی معتقد است این امر سبب استحکام خانواده و تأمین‌کننده مصلحت کودک خواهد بود
۱۰- عنوان مقاله: فقه و حقوق شهروندی
نویسنده: رضا عیسی نیا
منبع: مجله سیاست متعالیه، سال دوم، شماره ۴، بهار ۱۳۹۳
چکیده: نظام اجتماعی سیاسی اگر بر اساس فقه اسلامی استقرار یابد، در آن جامعه شاهد احقاق حقوق شهروندان خواهیم بود. نگارنده برای اثبات این ادعا در حوزه حقوق مدنی و حقوق سیاسی شهروندان به استدلال در گستره برخی از قواعد فقهی تمسک جسته است، چون فقه، انسان را یک موجود مکلف (مسئول، موظف) دانسته و تکالیف را نیز راه استیفای حقوق برای شهروندان می‌داند؛ ازاین‌رو رسالت شهروندی را در «ادای تکلیف» خلاصه می‌کند. برای تبیین جایگاه حقوق مدنی و حقوق سیاسی شهروندان در این مقاله به بررسی این حقوق در منابع فقهی، قواعد فقهی و آرای فقها پرداخته‌ایم.
۱۱- عنوان مقاله: تنظیم خانواده از دیدگاه فقه امامیه
نویسنده: جمشید جعفر پور، ملاحت بردیده
منبع: مجله نامه الهیات، شماره ۱۰، بهار ۱۳۸۹
چکیده: این مقاله درصدد تحقیق مسائل مستحدثه در زمینه «کنترل نسل» است. مسئله موردنظر را می‌توان از دیدگاه احکام ثانوی که در ضرورت‌ها جریان می‌یابد نیز بررسی کرد و همچنین آن را از منظر حکم حکومتی نیز موردمطالعه قرارداد. لکن ازآنجاکه احکام ثانوی و حکومتی بسته به ضرورت‌ها و مصلحت‌ها قابل‌تغییر می‌باشند، این مقاله این موضوع را از این زاویه بررسی نکرده است. این نگارش ابتدا چهار نظریه پیرامون جمعیت که عبارت‌اند از ۱-نظریه طرفداران افزایش جمعیت؛۲-نظریه مخالفین افزایش جمعیت؛۳-نظریه طرفداران جمعیت ثابت؛۴-نظریه طرفداران جمعیت متناسب را مطرح می‌نماید و سپس انطباق نظر اسلام با یکی از نظرات بیان‌شده را موردبررسی قرار می‌دهد. در ادامه راه‌های مختلف جلوگیری از تکثیر نسل بیان می‌شود و ضمن بیان احکام موجود در هر زمینه، حکم فقهی استفاده از این طرق بررسی و در انتها نتیجه‌گیری صورت می‌گیرد.
۱۲- عنوان مقاله: مطلوبیت افزایش جمعیت مسلمین از نگاه فقهی
نویسنده: رضا اسلامی
منبع: مجله کاوشی نو در فقه، سال بیستم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۲
چکیده: مطلوبیت شرعى افزایش جمعیت مسلمین و تحقق آن به‌عنوان سیاست کلى نظام، تنها با تشکیل خانواده و ترغیب به فرزند آوری بیشتر است. دودسته ادله شرعى، این فرضیه را اثبات مىکند: دسته اول، آیات و روایات مربوط به مسائل خانواده است; و دسته دوم، ادلهاى است که به امور دیگرى همچون بیان نعمتهاى دنیوى و وصف جامعه اسلامى به عزّتمدارى و مانند آن مىپردازند. ادعاى تلازم دائمى میان افزایش جمعیت و بروز نابسامانىها در حیات مادى و معنوى نسل جدید، هیچ دلیلى ندارد; ولى به هنگام بروز تزاحم، تلازم جزئى و اتفاقى نیز از طریق تشخیص اهم و مهم قابل‌طرح و بررسى است.
۱۳- عنوان مقاله: جامعه‌شناسی ابعاد اجتماعی- فقهی اعتیاد
نویسنده: محمد برفی
منبع: مجله اعتیاد پژوهی، شماره ۲، بهار ۱۳۸۲
چکیده: این پژوهش، موضوع را از دو بعد اجتماعی و فقهی موردبررسی قرارداده است. در بعد اجتماعی به بررسی دیدگاه‌های موجود درباره زمینه‌های اعتیاد و در بعد فقهی نیز به بررسی آرای فقهی فقهای اهل تسنن و تشیع پیرامون سه ماده افیون، حشیش و تنباکو پرداخته و زمینه‌های اثرگذاری و اثرپذیری آرا را تبیین کرده است. به تعبیری، در پژوهش حاضر به این سؤال پاسخ گفته‌شده است که آرای فقهی چه تأثیری در حل مسائل اجتماعی دارند و مسائل اجتماعی نیز چه تأثیری بر آرای فقهی دارند؟ در این پژوهش، از روش اسنادی استفاده‌شده است. به این معنا که برای اثبات مطالب موردبحث، از طریق مطالعات اسنادی اقدام به استخراج متون علمی، تاریخی و فقهی شده است. به‌طور کل، پژوهش حاضر شناخت انسان را در زمینه تاریخچه سه‌گانه مواد (افیون، حشیش و تنباکو)، عوارض آن‌ها، علل اعتیاد و احکام فقهی درباره هر یک از آن‌ها (درگذر زمان)، از دید فقهای مذاهب اسلامی بالا میبرد. ازلحاظ فلسفه اجتماعی نیز این اندیشه را پرورش می‌دهد که بین اندیشه و محیط رابطه‌ای دیالکتیک وجود دارد و ضرورت تغییر در اندیشه‌های فقهی را الزام‌آور می‌نماید. از حیث کاربردی نیز ضمن اینکه راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از اعتیاد ارائه می‌دهد، جسارت آزاداندیشی را در قلم و فقها به‌عنوان یک ضرورت مطرح می‌کند.
۱۴- عنوان مقاله: درآمدی بر فقه و سبک زندگی
نویسنده: حبیب‌الله شعبانی موثقی
منبع: مجله کاوشی نو در فقه، سال بیستم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۲
چکیده: سبک زندگى، مفهومى از مفاهیم علوم اجتماعى است که جنبه رفتارگرا دارد. سبک زندگى، نظامواره و سیستم خاص زندگى است که به فرد، خانواده یا جامعه با هویت خاص، اختصاص دارد. آدمیان باقدرت خلاق خویش، براى حیات دنیوى، دست به‌گزینش مىزنند و رفتارهاى خاصى را ترجیح مىدهند و زیست خود را با آن منطبق مىکنند. رفتارهاى بیرونى آدمیآن‌که مورد انتخاب آگاهانه آنان است، سبک زندگى آنان را تشکیل مىدهد که البته انتخاب یک سبک، تابع متغیرهاى فراوانى است که باید موردتوجه قرار گیرد. از سوى دیگر، دین مبین اسلام نیز داعیهدار تنظیم حیات دنیوى و اخروى انسان است و توصیههاى رفتارى فراوانى دارد که غالباً در علم فقه، بررسى مىشود. در این مقاله، تلاش شده به نقش فقه، در ایجاد سبک زندگى، توجه شود. علم فقه با تبیین رفتارهاى مجاز و متناسب با کمالات انسانى، زمینه را براى هماهنگى اراده تکوینى بشر بااراده تشریعى حق‌تعالی ایجاد مىکند و مسیر سلوک متناسب با معاد را براى آدمیان بیان مىکند. علاوه بر این، تبیین نظامهاى مؤثر بر متغیرهاى دخیل در انتخاب سبک، بر عهده علم فقه است که البته تبیین این نظامها با مشکلاتى روبهرو است. در این نوشتار به برخى از آن‌ها اشاره‌شده است.
۱۵- عنوان مقاله: مبانی مصرف‌گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تأکید بر رسانه ملی
نویسنده: علی‌اصغر غلامرضایی
منبع: مجله پژوهش‌های ارتباطی، شماره ۶۱، بهار ۱۳۸۹
چکیده: ازنظر مفهومی، میان مفاهیم «دین» و «سبک زندگی»، رابطه‌ای علی، قابل فرض است؛ به‌گونه‌ای که برخی از صاحب‌نظران معتقدند دین در شکل‌دهی به سبک زندگی نقش بسزایی دارد. در میان ادیان مختلف، «دین اسلام» به دلیل تأثیرگذاری بر سبک زندگی پیروان خـود، مقـامی برجسته و ممتاز دارد زیرا تنها به ارائه اصول و ارزش‌های کلی، بـسنده نکـرده و سـنن و قـوانین عملی بسیاری برای حوزه‌های مختلف زندگی بشر ارائه داده است؛ بنابراین، سبک زندگی‌ای کـه اسلام ارائه می‌دهد، طرح مهندسی ویژه‌ای را برای کاربرد در زنـدگی فـردی و اجتمـاعی فـراهم می‌کند. از دید مکاتب و نظریه‌پردازان غربی، مصرف، یکی از مؤلفه‌های مهم در سبک زنـدگی اسـت چنان‌که اسلام نیز درباره آن دستورات بسیاری دارد. ازاین‌رو، در مقالـه حاضـر، ابتـدا سـبک زندگی و جایگاه مصرف در آن، از دیدگاه اندیشمندان غربی تعریف‌شده اسـت و در ادامـه، بـا اشاره به برخی از اصول و مبانی شریعت اسلام که تأثیر شگرفی بر سـبک زنـدگی دینـی دارنـد، اصول مصرف صحیح در اسلام و نقش رسانه ملی در ترویج آن بیان‌شده است.
۱۶- عنوان مقاله: فقه موسیقی در رسانه
نویسنده: سید حمید میر خندان
منبع: مجله دین و رسانه، شماره ۲، بهار ۱۳۹۰
چکیده: موسیقی در دو رسانه رادیو و تلویزیون، ازنظر گاه فقهی، هم از معضل ابهام مفهومی در مفاهیم مرتبط مانند غنا، اطراب، لهو، زور و لغو رنج میبرد و هم با معضل سازوکار تعیین مصداق‌های غنای اطرابی یا موسیقی لهوی روبه‌روست. برای پاسخ‌گویی به تکلیف فقهی این دو رسانه که روز به روز و نو به نو در برخورد با موسیقی‌های متعدد و متنوع قرار دارد، در بحث غنا باید به ایضاح لغوی غنا و به دنبال آن طرب پرداخت و در بحث لهو و زور و لغو به ایضاح اصطلاحی آن‌ها در فرهنگ وحی. این نوشته به واژه‌شناسی غنا و سازوکار تعیین غنای اطرابی اختصاص دارد. غنا در زبان عربی از مقوله آواز است. بررسی واژه‌ای نشان می‌دهد که غنا عنوان جامعی برای موسیقی آوازی در زبان عربی نیست و بنابراین بسیاری از انواع آواز، غیر اطرابی هستند. رسانه تلویزیون می‌تواند به‌وسیله عناصر سبکی تصویری، در از بین بردن حالت اطرابی غنا یا تقویت آن نقش داشته باشد و سرانجام اینکه سازوکار تعیین طرب‌آور بودن یک آواز و درنتیجه حرمت آن (بنا بر نظر مشهور میان فقها) عرف عام است که برای دستیابی به آن، تشکیل شورایی برای این امر ضروری به نظر می‌رسد.
۱۷- عنوان مقاله: بررسی مبانی فقهی غنا و موسیقی در اسلام
نویسنده: سید محمد موسوی بجنوردی، راحله شهیدی
منبع: مجله نامه الهیات، شماره ۷، تابستان ۱۳۸۸
چکیده: لفظ غنا و موسیقی ازلحاظ لغت با یکدیگر مترادف هستند، لیکن در اصطلاح، موسیقی اعم از غنا است، زیرا غنا مذموم در شرع، صورت تحریف‌شده موسیقی و صدای خوش است که باانگیزه لهوی همراه با شیوه اجرای ناصحیح ارائه می‌شود. غنا یعنی ترجیع و مد صوت؛ مربوط به جوهره صوت است، ولی در تعریف موسیقی به ارکان ماهوی و تجریدی صوت یعنی لحن اشاره‌شده است. مد و ترجیع از عناصر لحن هستند که هماهنگ با ایقاع و وزن، عنصر اطراب و تأثیر را در شنونده ایجاد می‌کنند. آنچه در باب استماع موسیقی هم است، نوع و میزان تأثیری است که موسیقی در خواننده و شنونده می‌گذارد. از مجموع تعاریف می‌توان نتیجه گرفت آوازها و سازهایی که عنوان لهو و باطل بر آن‌ها صدق می‌کند و به نظر کارشناس و خبره و یا فهم عمومی مردم قابل تمیز است، استفاده از آن‌ها ممنوع است.
۱۸- عنوان مقاله: جایگاه «تفریح و سرگرمی» در سبک زندگی رضوی و تأثیر آن بر تمدن سازی
نویسنده: جواد ایروانی
منبع: مجله فرهنگ رضوی، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۹۴
چکیده: ازجمله نیازهای آدمی، نیاز به تفریح سالم است که بر اساس آموزه‌های دینی و سبک زندگی رضوی، بخشی از زمان مسلمانان را به خود اختصاص می‌دهد. بااین‌حال، افراط در لذت‌جویی و سرگرمی، از مصادیق لهو و لغو و نیز اطراب و تن‌پروری، از آسیب‌های تفریح ناسالم به شمار می‌رود. به همین دلیل در سیره و سخنان امام رضا (ع) بر پرداختن به تفریح سالم و حلال در چارچوب موازین شرعی و به‌اندازه تأکید شده است. نکته جالب در سبک زندگی رضوی، توجه دادن فرد به شخصیت والا و اهداف متعالی انسانی است تا جایگاهش را بالاتر از آن بیند که به کارهای بیهوده دست یازد. از سوی دیگر، بر پرهیز از مصارف زائد، تشریفاتی و تجملاتی باهدف تفریح و سرگرمی نیز به‌عنوان نمودهای قناعت تأکید شده است. نکته قابل‌توجه در این عرصه، تأثیر منفی افراط در لذت‌جویی و زیاده‌روی در تفریح و سرگرمی و رفاه‌طلبی عمومی بر ایجاد تمدن و بقای آن است، طوری که به گفته ویل دورانت، این خود یکی از علل افول تمدن بزرگ اسلامی پس از سده هفتم بوده است. مسئله اصلی نوشتار حاضر، تبیین حدومرز تفریح سالم و نقش آن در تمدن سازی در پرتو آموزه‌های رضوی است. روش صورت، کتابخانه‌ای و شیوه بررسی، توصیفی – تحلیلی است.
۱۹- عنوان مقاله: مدخلی بر جامعه‌شناسی فقه
نویسنده: سعید حجاریان
منبع: مجله بازتاب اندیشه، شماره ۸۶، خرداد ۱۳۸۶
چکیده: نگارنده در این مقاله سعی می‌نماید تحت عنوان ضرورت پرداختن به جامعه‌شناس فقه این موضوع را موردتوجه قرار دهد که در سیر تاریخ فقه و استنباطات فقهی، مقتضیات زمانی – مکانی و تعلقات قومی – طبقاتی بر فتاوا تأثیرگذار بوده و معمولاً مذاق و شم فقهی فقها به دلیل آنکه در معرض سؤالات فقهی مردم هستند و با ایشان حشر و نشر دارند، به‌سوی مراجعین گرایش می‌یابد و همین باعث شده که فقه هویت‌ساز باشد و از اسلام حقیقت متمایز گردد. لذا لازم است مطالعاتی تحت عنوان جامعه‌شناسی فقه انجام گیرد.
