تعریف فقهی قمار و محدوده حرمت آن چیست؟
به‌شرط‌بندی و برد و باخت مالی در ضمن یک بازی، قمار گفته می‌شود، به صورتی که بازنده یا فرد سوم باید مبلغ مشخصی را به برنده بازی بپردازد یا کار مشخصی را به‌صورت مجانی برای برنده انجام دهد.
اگر چنین شرطی در ضمن یک بازی محقق شود، علاوه بر اینکه افرادی که بازی می‌کنند، کار حرام و معصیت انجام داده‌اند، پولی را هم که فرد برنده می‌گیرد، حرام است و باید به صاحبش برگردانده شود.
چند نکته در تعریف قمار، وجود دارد که می‌تواند برای جواب سؤالات دیگر مفید باشد:
ـ قمار ممکن است در ضمن هر نوع بازی محقق شود؛ مثل فوتبال و والیبال یا حتی گل یا پوچ و نون بیار کباب ببر.
ـ اگر بازی با آلات و ابزاری باشد که در عرف، قماربازها از آن‌ها استفاده می‌کنند و مردم آن‌ها را به‌عنوان ابزار قمار می‌شناسند، این بازی حرام استT حتی اگر بدون شرط‌بندی و برد و باخت مالی باشد. پس افرادی که با پاسور یا سایر ابزار قمار بدون شرط‌بندی مالی و صرفاً برای تفریح و وقت‌گذرانی بازی می‌کنند، کارشان طبق تعریفی که گفتیم قمار نیست اما به خاطر دلایل دیگری که درآیات و روایات داریم، حرام است.
ـ بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌هایی که امروز برای آمادگی جسمانی متعارف است و عموم مردم آن‌ها را نافع می‌دانند، قطعاً جایز است و اشکالی ندارد.
ـ در بین بازی‌ها و ورزش‌ها، تیراندازی و سوارکاری، حتی اگر به‌صورت شرط‌بندی و برد و باخت مالی باشد، مانعی ندارد و شاید بتوان سایر ورزش‌هایی را که برای آمادگی دفاعی انجام می‌شود به این دو ملحق کرد.
اگر قمار بین دو نفر در قالب یک بازی رایانه‌ای صورت گیرد، آیا باز هم حکم حرمت را به دنبال دارد؟
با توجه به تعریفی که برای قمار گفته شد، تا حدودی پاسخ به این سؤال روشن می‌شود که اگر برد و باخت مالی مطرح باشد، فرقی ندارد این بازی به‌صورت رایانه‌ای انجام شود یا به شکل دیگر و در هرحال حرام است.
گاهی یک بازی در دنیای واقعی از آلات قمار است اما قمار با آن به‌صورت رایانه‌ای مرسوم نیست. در این صورت، حکم فقهی بازی رایانه‌ای آن چیست؟
با توضیحاتی که در پاسخ به سؤال اول عرض شد، جواب این سؤال هم تا حدی روشن می‌شود. در حرام بودن یک بازی، برخی اوقات عنوان قمار مطرح است و برخی مواقع بازی با آلات قمار و باید بین این دو تفکیک قائل شد. بازی با آلات قمار حرام است، چه برد و باخت و شرط‌بندی مالی در کار باشد و چه نباشد اما در قمار بودن یک بازی حتماً باید شرط‌بندی و برد و باخت مالی در بین باشد و نکته مهم دیگر اینکه اگر شک داریم وسیله یا ابزاری در عرف، جزء ابزار و آلات قمار محسوب می‌شود یا نه، بازی با آن اشکال ندارد.
در پاسخ به پرسش شما باید بگویم، اگر بازی رایانه‌ای که در فرض سؤال آمده، همراه با برد و باخت مالی است؛ قطعاً حرام است اما اگر برد و باخت مالی در آن مطرح نیست و عرفاً هم قمار با آن به‌صورت رایانه مرسوم نیست و جزء آلات قمار محسوب نمی‌شود، بازی با آن اشکال ندارد.
اگر طرف مقابل قمار، شخصی حقیقی نباشد، بلکه خود رایانه باشد، آیا باز هم عنوان قمار بر آن صادق بوده و عملی حرام است؟
به نظرم پاسخ به این سؤال در مطالب گذشته داده شد. در قمار بودن یک بازی آنچه رکن اساسی است، شرط برد و باخت مالی است و فرقی نمی‌کند که طرف مقابل رایانه باشد یا شخص حقیقی.
در بازی‌های رایانه‌ای، اگر برای اتمام هر مرحله، جایزه‌ای تعیین شود، آیا حکم قمار را داشته و حرام است؟
بحث جایزه کمی فرق می‌کند، مخصوصاً در بازی‌هایی که به‌نوعی فایده عقلایی دارند یا برای آموزش مطالب مفید استفاده می‌شوند. در این‌گونه موارد چه در بازی‌های رایانه‌ای و چه در بازی‌های غیر رایانه‌ای، اگر موسسه یا فرد خاصی، جایزه‌ای را برای فرد برنده در نظر می‌گیرد، بدون اینکه شرط‌بندی خاصی قبل از بازی صورت بگیرد، اشکال ندارد.
در بازی‌های آنلاین که طرف مقابل مسلمان نیست، آیا قمار با وی جایز است؟ اگر شک در اسلام وی داشته باشیم، حکم چیست؟
البته برای مخاطبان شما کاملاً مشخص است که در این‌گونه امور که بحث حکم شرعی مطرح است، هر فردی باید حکم مسئله را از مرجع تقلید خود جویا شود و بحث ما یک بحث طلبگی و علمی است. با توجه به مسائل گفته‌شده، تفاوتی در حرمت قمار بین مسلمان و غیرمسلمان نیست و برد و باخت و شرط‌بندی مالی حرام است. البته برخی افراد نسبت به کافر و گرفتن مال او نکات دیگری هم مطرح کرده‌اند.
در بازی‌های رایانه‌ای که بازی، محل خاصی ندارد و ممکن است هر بازیکن از شهر یا کشور متفاوتی باشد، ملاک در صدق قمار، عرف محل زندگی کدام طرف است؟
به نظرم سؤال باید کمی دقیق‌تر مطرح شود. ملاک در صدق قمار، همان شرط‌بندی و برد و باخت مالی است و ربطی به عرف محل زندگی ندارد. وقتی درباره آلات قمار سخن می‌گوییم، سؤال شما موضوعیت پیدا می‌کند. اگر وسیله‌ای مثلاً در شهر مشهد آلت قمار نیست اما در فلان شهر ترکیه جزء آلات قمار محسوب می‌شود، بازی کردن با آن به‌صورت رایانه‌ای با فردی که در ترکیه زندگی می‌کند، چه حکمی دارد؟
البته پاسخ به این سؤال، مجال وسیع‌تری می‌طلبد. برخی ملاک را در صدق آلت قمار، عرف عام می‌دانند؛ یعنی آلت قمار چیزی است که در همه‌جا به‌عنوان آلت قمار شناخته شود. برخی عرف خاص و منطقه‌ای را ملاک می‌دانند که به نظر می‌رسد این دیدگاه به صواب نزدیک‌تر باشد. لذا اگر این بازی در شهر محل زندگی شما آلت قمار محسوب نمی‌شود، بازی با آن بدون برد و باخت مالی اشکالی ندارد.
