اختصاصی شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ترابی شهرضایی، استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در این یادداشت پیش‌روی، به بررسی مدگرائی از منظر روایات معصومین (ع) می‌پردازد.
مد بر دو نوع است
در یک تقسیم کلی می‌توان مد را دو قسم دانست: مد مبتذل، مد غیرمبتذل.
مدی که برای ترویج فساد و بی‌بندوباری و مخالفت با شرع و دستورات دین بنا نهاده شده باشد مذموم است ولی اگر مد سبب راحتی و آسایش در زندگی شود و مخالفتی با قوانین الهی و عرف و جامعه نداشته باشد نه‌تنها مذموم نیست بلکه ممدوح است.
اما نسبت به قسم اول، روایاتی از معصومین علیهم‌السلام رسیده است که به نمونه‌ای از آن اشاره می‌شود.
۱- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام قَالَ فِیمَا عَلَّمَ أَصْحَابَهُ لَا تَلْبَسُوا السَّوَادَ فَإِنَّهُ لِبَاسُ فِرْعَوْنَ. (علل الشرائع؛ ج۲، ص: ۳۴۶، ح ۲)
شیخ صدوق با سند معتبر از امام صادق روایت می‌کند که آن حضرت از پدران بزرگوارش از امیرالمؤمنان علیهم‌السلام نقل می‌کند که امام علیه‌السلام به اصحابش تعلیم می‌داد لباس سیاه نپوشند زیرا پوشش فرعون سیاه بوده است.
این حدیث یادآور این نکته است که از پوشیدن لباس و انتخاب رنگی که شعار دشمن است باید اجتناب کرد. با توجه به این‌که امام صادق علیه‌السلام در دوران بنی‌عباس و در ایام حکومت خلیفه جبار و خون‌ریز عباسی منصور دوانیقی زندگی می‌کند با بیان حدیث از جد بزرگوارش گوشزد می‌کند که حکومت وقت حکومتی فرعونی است و باید از شباهت به آنان و رنگی که آنان مد کرده‌اند، اجتناب شود.
۲- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ لَا تَلْبَسُوا لِبَاسَ أَعْدَائِی وَ لَا تَطْعَمُوا طَعَامَ أَعْدَائِی وَ لَا تَسْلُکُوا مَسَالِکَ أَعْدَائِی فَتَکُونُوا أَعْدَائِی کَمَا هُمْ أَعْدَائِی. (علل الشرائع، ج۲، ص: ۳۴۸، ح ۶).
شیخ صدوق به سند موثق خود از امام صادق علیه‌السلام روایت می‌کند که فرمود: خداوند متعال به پیامبری از پیامبران فرمود: به مؤمنان بگویید لباس دشمنان مرا نپوشیدد و از غذای آنان تغذیه نکنید و بر روش آنان عمل ننمایید زیرا شما نیز مانند آنان در زمره دشمنان من قرار میگیرید.
این حدیث بیانگر این است که قانون الهی در امت‌های گذشته هم بر اجتناب از هم‌شکلی و بکارگیری روش و منش دشمنان خدا بوده است. امت خداپرست و متدین باید از این‌که چشم به راه دشمن باشد تا نحوه زندگی کردن و لباس پوشیدن و رفت‌وآمد و … را برایش تعیین کند بپرهیزد و بزرگان و شخصیت‌ها باید خود به نوآوری اقدام کنند تا نیازی به دست دراز کردن و تقلید از دشمن نباشد.
۱- وَ قَالَ علیه السلام إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ. (نهج البلاغه؛ ص: ۴۴۴، حکمت ۱۹۸) امیرالمؤمنان علیه‌السلام فرمود: اگر بردبار نیستی پس خود را شبیه بردباران درآور زیرا کم هستند کسانی که به قومی شباهت پیدا کنند و از آنان نشوند.
۲- وَ عَنْ عَلِیٍّ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عُدَّ مِنْهُمْ. (دعائم الإسلام؛ ج۲، ص: ۵۱۳، ۱۸۳۸) امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمود: کسی که به قومی شبیه شود از آنان شمرده می‌شود.
از این روایات و مانند آن به‌خوبی استفاده می‌شود که آنچه ممدوح است و شارع می‌خواهد که مؤمنان به آن پایبند باشند این است که مؤمنان به گونه‌ای عمل کنند که از دشمنان خدا تشخیص داده شوند و در برخورد اولیه بتوان مؤمن را از کافر تشخیص داد.
اما اگر کاری یا چیزی مد شده باشد که در راستای زندگی آسان‌تر و آسایش بشر باشد به گونه‌ای که رنگ و لعاب ضد دینی نداشته باشد استفاده از آن هیچ اشکالی ندارد بلکه در برخی از موارد لازم است آن را ترویج داده و مسلمانان را به استفاده از آن ترغیب کرد.
برای نمونه می‌توان به استفاده از انواع و اقسام وسایل حمل‌ونقل و آشپزی و صنایع مختلف اشاره کرد. آیات و روایات نیز بر این مطلب دلالت دارد که به یک آیه و یک روایت بسنده می‌شود.
۱- قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ سوره الأعراف/ ۷.
خداوند متعال می‌فرماید: ای رسول خدا به مردم بگو چه کسی زینت‌های خداوند را که برای بندگانش بیرون آورده و رزق‌های پاکیزه را حرام کرده است؟
۲- وَ اعْلَمُوا یَا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْمُتَّقِینَ حَازُوا عَاجِلَ الْخَیْرِ وَ آجِلَهُ، شَارَکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی دُنْیَاهُمْ، وَ لَمْ یُشَارِکْهُمْ أَهْلُ الدُّنْیَا فِی آخِرَتِهِمْ، أَبَاحَهُمُ اللَّهُ مِنَ الدُّنْیَا مَا کَفَاهُمْ بِهِ وَ أَغْنَاهُمْ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا خالِصَهً یَوْمَ الْقِیامَهِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ سَکَنُوا الدُّنْیَا بِأَفْضَلِ مَا سُکِنَتْ، وَ أَکَلُوهَا بِأَفْضَلِ مَا أُکِلَتْ، شَارَکُوا أَهْلَ الدُّنْیَا فِی دُنْیَاهُمْ فَأَکَلُوا مَعَهُمْ مِنْ طَیِّبَاتِ مَا یَأْکُلُونَ، وَ شَرِبُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا یَشْرَبُونَ، وَ لَبِسُوا مِنْ أَفْضَلِ مَا یَلْبَسُونَ، وَ سَکَنُوا مِنْ أَفْضَلِ مَا یَسْکُنُونَ، وَ تَزَوَّجُوا مِنْ أَفْضَلِ مَا یَتَزَوَّجُونَ، وَ رَکِبُوا مِنْ أَفْضَلِ مَا یَرْکَبُونَ، أَصَابُوا لَذَّهَ الدُّنْیَا مَعَ أَهْلِ الدُّنْیَا، وَ هُمْ غَداً جِیرَانُ اللَّهِ تَعَالَى، یَتَمَنَّوْنَ عَلَیْهِ فَیُعْطِیهِمْ مَا یَتَمَنَّوْنَ، لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَهٌ، وَ لَا یُنْقَصُ لَهُمْ نَصِیبٌ مِنَ اللَّذَّهِ، فَإِلَى هَذَا یَا عِبَادَ اللَّهِ یَشْتَاقُ إِلَیْهِ مَنْ کَانَ لَهُ عَقْلٌ وَ یَعْمَلُ لَهُ بِتَقْوَى اللَّهِ، وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ. (الأمالی (للشیخ الطوسی)؛ ص: ۲۶)
و بدانید-اى بندگان خدا- که پرهیزکاران به تمام نیکی‌های دنیوى و اخروی دست یافته‌اند، آنان با اهل دنیا در دنیایشان شریک‌اند، ولى اهل دنیا با آنان در آخرتشان شرکت ندارند. خداوند از دنیا به آن اندازه که کفایتشان کند و بىنیازشان گرداند براى آنان مباح ساخته و اجازه مصرف و استفاده داده و فرموده است: «بگو چه کسى زیورهاى خدا را که براى بندگانش آورده و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است، بگو همه این‌ها در دنیا از آن‌کسانی است که ایمان آوردهاند(هرچند کفّار نیز به طفیلی آنان از آن بهره برند) و در آخرت به طور خالص و منحصراً براى مؤمنین است و این‌چنین آیات و نشانهها را براى گروهى که دانایند تفصیل و توضیح مىدهیم».[۱] آنان به بهترین وجهى در دنیا سکونت جسته و به نیکوترین صورت از آن بهرهمند شده‌اند، با اهل دنیا در دنیایشان شریک‌اند، در کنار آنان از پاکیزهترین خوراک‌ها مىخورند و از تمیزترین نوشیدنی‌ها، مىنوشند و از بهترین لباس‌ها مىپوشند و دربرترین منزل‌ها سکونت مىکنند و بهترین همسران را اختیار مىکنند، و برترین سوارىها را سوار مىشوند، با اهل دنیا و مثل آنان از لذّت دنیا بهره مىبرند و فردا روز هم‌جوار خدایند، از خدا آرزو و درخواست مىکنند و خداوند آرزوهایشان برآورد و دعا و درخواستى از آنان را ردّ نکند و هیچ بهرهاى از لذّت را از آنان دریغ ننمایند. پس اى بندگان خدا به چنین چیزها هر صاحب‌خردی مشتاق است و براى دستیابى به آن به پرواى الهى عمل مىکند.
——————————-
[۱] (۱) اعراف: ۳۲٫
