نامه عتاب آلود آیت‌الله محمد یزدی، علاوه‌بر اینکه نخبگان و بخش زیادی از جامعه را مکدر ساخت، همزمان بهانه‌ای شد تا جامعه شناخت بهتری نسبت به یکی از برجسته‌ترین فقها و مراجع عصر کنونی پیدا کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، پس از انتشار تصویر دیدار آیت‌الله العظمی شبیری با تعدادی از شاگردان سابق خود و سران اصلاحات، نامه‌ای از سوی آیت‌الله محمدیزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس اسبق قوه قضائیه در فضای مجازی انتشار یافت، که موجب واکنش فعالان حوزه و دانشگاه شد. استعفای استاد عندلیب از عضویت در جامعه مدرسین، تا نامه‌های اعتراضی بسیاری از علما و استادان حوزه علمیه و واکنش برخی دیگر از چهره‌های جامعه مدرسین همچون آیت‌الله غروی از جمله واکنش‌ها در راستای حفظ شان مرجعیت از سوی نگارنده نامه بود
و اکنون نیز دیدار و تماس معنی‌دار مراجع تقلید نظیر آیات جوادی آملی، علوی گرگانی، امینی، گرامی قمی با آیت‌الله شبیری انجام شده است؛ اما مخاطب نامه مذکور چه ویژگی‌هایی داشت که عتاب به او این میزان واکنش در پی داشت؟
وارث سنت موسس حوزه
آیت‌الله شبیری که در کنار آیت‌الله وحید خراسانی از برجسته‌ترین مراجع حوزه به‌شمار می‌رود، ضمن اشراف نسبت به مسائل و دغدغه‌های سیاسی – اجتماعی، همواره اهتمام خود را نسبت به حفظ و ارتقاء جایگاه علمی حوزه معطوف داشته است. ایشان در کنار برخورداری از تبار خانوادگی در حوزه، از جمله مراجعی است که در میان شاگردان و طلاب حوزه علمیه قم، از مهم‌ترین ارکان پاسداری از میراث حوزه که از موسس آن مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی به جا مانده به‌شمار می‌رود.
آیت‌الله در چه محیطی رشد پیدا کرد؟
علی اشرف فتحی، پژوهشگر مسائل حوزه در گفت‌وگو با ایرنا پلاس درباره جایگاه خانوادگی آیت‌الله شبیری گفت: «ایشان فرزند ارشد آیت‌الله العظمی سید احمد زنجانی، از مجتهدان جوان دوره مشروطه در زنجان بودند. حوزه زنجان در آن دوره از حوزه‌های علمیه فعال و پویا و از مراکز مهم حوزوی ایران بود. چون قم هم آن زمان چندان محوریت نداشت. در آن دوره سرپرستی مسجد جامع زنجان هم برعهده ایشان بود. ایشان در جریان نزاع بین نیروهای موافق و مخالف مشروطه سعی داشت بین طرفین دعوا و مخالفان و موافقان مشروطه میانجی‌گری کند، تا کمترین هزینه متوجه جامعه باشد.»
فتحی افزود: «مرحوم زنجانی بعد از اختلافاتی که در حوزه زنجان وجود داشت، به قم هجرت می‌کند و باتوجه به جایگاه علمی ایشان، در قم جایگاه محوری پیدا می‌کند که تا پایان عمر امام جماعت مدرسه فیضیه و حرم حضرت معصومه بودند. علاوه بر این مرحوم آیت‌الله احمد زنجانی، از نزدیکان و مشاوران مرحوم شیخ عبدالکریم حائری، مرحوم حجت و مرحوم آیت‌الله صدر بودند. از این نظر آقای شبیری زنجانی در خانواده بسیار اصیل رشد می‌کنند.»
وی ادامه داد: «دوستی مرحوم امام خمینی(ره) با مرحوم آیت‌الله زنجانی از دیگر نکات قابل توجه در خصوص پدر آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی است. به شکلی که در بسیاری از تصاویری که از امام در دهه چهل وجود دارد، مرحوم آیت‌الله احمد زنجانی هم دیده می‌شود. این مسائل نشان می‌دهد محیط رشد ایشان در چه فضایی بوده‌است.»
مقام پسر، مقام پدر
اشرف فتحی درخصوص جایگاه علمی آیت‌الله شبیری گفت: «علی‌رغم جایگاه علمی پدر، خود ایشان جایگاه بسیار مهم‌تری دارند. چراکه در بین فقهای معاصر نگاهی که دو استاد بزرگ حوزه؛ مرحوم آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله سیدعلی داماد؛ نسبت به ایشان داشتند، سبب تمایز جایگاه ایشان است. ایشان شاگرد اصلی مرحوم آیت‌الله داماد بودند. در واقع می‌شود ادعا کرد ایشان حدود بیست سال مهم‌ترین شاگرد و سخنگوی مبانی مرحوم آیت‌الله داماد در حوزه قم هستند.»
استاد رجالی حوزه
«از طرف دیگر با توجه به رویکرد آیت‌الله العظمی بروجردی در زنده‌کردن علم رجال و نگاه تاریخی به روایات و مبانی عرفی، مشاهده می‌شود که این رویکرد در آیت‌الله شبیری بسیار پررنگ است و همین امر سبب شده تا درس ایشان در نیم قرن اخیر به یکی از مهم‌ترین و معتبرترین درس‌های حوزه تبدیل شود. از این جهت ایشان به دانش گسترده در علم رجال شهره هستند. البته این موضوع به معنای این نیست که ایشان در فقه و اصول سرآمد نیستند. شاگردان ایشان در درس اصول به اعتبار ایشان در اصول واقف هستند. همچنین مطالعه متون دروس فقه ایشان، موید تسلط ایشان در فقه است. »
برخی شاگردان آیت‌الله
علاوه بر هم‌نسلان و هم‌درسان آیت‌الله شبیری بسیاری از روحانیون و علمای مطرح قم نیز پای کلاس درس ایشان نشسته‌اند. آیت‌الله مؤمن، مرحوم آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی و آیت‌الله استادی از نسل اول شاگردان آیت‌الله شبیری زنجانی در دهه چهل، و آقایان سیدمحمد خاتمی، عبدالله نوری، مرحوم سید احمد خمینی و آیت‌الله شب‌زنده‌دار از نسل بعدی هستند که ابتدای دهه پنجاه در درس خارج ایشان شرکت کرده‌اند. چنان‌که آقایان سیدحسن و سیدیاسر خمینی و سیدمصطفی و سید مجتبی خامنه‌ای هم در دهه هفتاد شاگرد آیت‌الله العظمی شبیری بوده‌اند.
مرجع دور از سیاست؟
این پژوهشگر تاریخ حوزه در خصوص نوع نگاه آیت‌الله شبیری نسبت به سیاست گفت: «به‌نظر من نمی‌شود مطلقا گفت یک روحانی سیاسی هست یا خیر. در خصوص آیت‌الله شبیری، نقش‌آفرینی و میانجی‌گری‌های ایشان در دوره‌های اخیر، نشان می‌دهد ایشان نسبت به مسائل سیاسی اشراف دارند و در مواقع لزوم به موقع دخالت هم می‌کنند. این بحث سیاسی و غیرسیاسی بودن روحانیون، بحثی دامنه‌دار است و ریشه در اتفاقات دوران مشروطه دارد که منجر به شکاف در حوزه‌های شیعه شد. فرضا می‌گویند آقای خوئی هم غیرسیاسی بود، اما ایشان یکی از پررنگ‌ترین فعالیت‌های سیاسی را در اواخر عمر خود رقم زد که در زمان صدام حسین منجر به حصر و تشییع جنازه غریبانه ایشان شد.»
وی افزود: «به یک معنا هیچ‌وقت اولویت ایشان کار سیاسی نبوده و ایشان در ادامه همان سنتی که پس از مشروطه شاهد آن هستیم، که فقهای شیعه احساس کردند باید در کارهایی دخالت کنند که نسبت به آن اشراف و تخصص دارند، به سیاست نگاه می‌کنند. لذا سعی می‌کنند نوعی در سیاست دخالت نکنند که منجر به ضربه‌خوردن تشیع شود. این مبنای فعالیت سیاسی آیت‌الله‌العظمی شبیری است. ایشان انذار دارند که روحانیت بی‌محابا در سیاست وارد نشوند.»
فتحی ادامه داد: «مواردی هم که ایشان دخالت می‌کنند، ادامه سنت پدر در راستای میانجی‌گری در راستای کاهش تنش‌ها و جلوگیری ازهدررفتن سرمایه‌های انسانی است. ایشان پیش از انقلاب هم نگران از بین‌رفتن سرمایه حوزه بود.»
تضعیف مرجعیت قم، منجر به تقویت نجف نمی‌شود
این پژوهشگر مسائل حوزه درخصوص تبعات و پیامدهای انتشار نامه آیت‌الله یزدی گفت: «من فکر نمی‌کنم حوزه قم به این راحتی‌ها تضعیف شود. ما تقریبا در آستانه صدمین سال احیای حوزه علمیه قم به‌دست شیخ عبدالکریم هستیم و علی‌رغم اینکه حدود شانزده سال از سقوط صدام می‌گذرد، اما روند بازگشت و مهاجرت علما و تقویت حوزه نجف کند بوده است. این موضوع به سیاست‌های منطقه‌ای ایران و عراق و مسائل یبن‌المللی وابسته خواهد بود.»
مرجعی که تمایل به رساله دادن نداشت
وی درخصوص پیامدهای اجتماعی اتفاق اخیر افزود: «یکی از نتایج مهم این اتفاق شناخته‌ترشدن ابعاد و زوایای وجودی ایشان است. بسیاری تعجب کردند که چرا این عتاب و خطاب باید متوجه ایشان باشد. همچنین واکنش‌ها معطوف به این بوده که احترام ایشان باید حفظ شود. واقعیت این است که جایگاه آیت‌الله شبیری قابل قیاس با اغلب فقهای این دوره نیست و ایشان آخرین مرجع مهمی هستند که سایت اینترنتی‌شان تاسیس شد. این درحالی است که ایشان از اولین مراجعی بودند که کامپیوتر و نرم افزارهای کامپیوتری را وارد قم کردند. با این وجود تمایل و رغبت چندانی به چاپ رساله هم نداشتند و شاید حدود نه سال است رساله چاپ کردند. همچنین ایشان تنها مرجعی هستند که فقط در قم دفتر دارند. آن دفتر هم خانه پدری امام موسی صدر است. لذا آیت‌الله العظمی شبیری در مجموع رغبتی نسبت به این مسائل ندارند و از پدر آموخته اند که کارهای بر زمین مانده را انجام دهند.» این بی رغبتی در حالی است که آیت‌الله شبیری قطعا از کسانی است که در مظان اعلمیت در میان مراجع کنونی است.
