تولد و خانواده

عالم ربانی، فقیه صمدانی، متأله قرآنی و استاد مکتب معارف اهل بیت علیه السلام آیت‌الله حاج میرزا حسنعلی مروارید رحمه الله، هشتم شوال سال ۱۳۲۹ قمری در مشهد مقدس به دنیا آمد. پدرش حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ محمدرضا مروارید (۱۲۹۹- ۱۳۳۸ قمری) از عالمان وارسته مشهد بود و با عالم ربانی آیت‌الله حاج شیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی رابطه مودت وعقد اخوت داشت. جد مادری ایشان، عالم ربانی و صاحب کرامات، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ حسنعلی تهرانی است که شاگردان برجسته مرجع بزرگ، آیت‌الله میرزا محمدحسن شیرازی و عالمان نامدار قرن ۱۴ در مشهد مقدس بوده است. نام حسنعلی، به یاد آن اسوه تقوا و نیز به احترام حاج حسنعلی اصفهانی نخودکی بر آیت‌الله مروارید نهاده شده است.

تحصیلات و اساتید

آیت‌الله میرزا حسنعلی مروارید، در سال ۱۳۳۷ قمری و در اوایل ۹ سالگی پدر را از دست داد ومطابق وصیت پدر تحت نظارت دوست معتمد او حاج شیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی و تربیت و تدبیر مادری وارسته و اهل تهجد قرار گرفت. ایشان پس از یادگیری و خواندن و نوشتن و فراگیری قرآن و کلیات سعدی نزد استاد مکتب، در سن ۱۳ سالگی به دلیل علاقه وافر به علوم اسلامی وارد حوزه علمیه شد. در مسیر دانش اندوزی، ادبیات را نزد اساتید مطرح آن زمان همچون حجج اسلام حاج میرزا احمد امامی، شیخ زین العابدین تنکابنی و حاجی محقق و منطق را نزد حاج شیخ قربانعلی شریعتی آموخت. عالم ربانی حاج حسنعلی اصفهانی نخودکی رحمه الله علیه، خود بخش‌هایی از «الروضه البهیه» (شرح لمعه) را برای او درس گفت و جالب این که شاگرد نورس او- میرزا حسنعلی- استاد را در توضیح بعضی از قسمت‌های مشکل کتاب یاری می‌داد. قوانین را نزد آیت‌الله شیخ محمد کاظم دامغانی و مکاسب را نزد آیت‌الله حاج شیخ‌هاشم قزوینی فراگرفت. آیت‌الله مروارید شیفته شخصیت جامعه و تسلط علمی این استاد بزرگ حوزه خراسان بودو روزگار کهولت نیز به هنگام بردن نام از او به وجد می‌آمد و او را می‌ستود.

مکتب فکری

برجسته‌ترین استادایشان، عالم ربانی و استاد معارف قرآنی، آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی بود. ایشان علاوه بر فراگیری موارد تخصصی خارج فقه و اصول، معارف اعتقادی را که بر پایه مکتب اهل بیت علیهم السلام بود، در محضر استاد کم نظیر فرا گرفت و تا آخر عمر وی از محضرش در علم­ و عمل کسب فیض کرد.­از آن پس بود که ایشان در زمره ارکان جنبش معاصرعلمی حوزه خراسان در احیای روش اهل بیت علیهم السلام در شناخت معارف اسلامی قرار گرفت.

جنبشی که بعدها به مکتب معارفی خراسان یا «مکتب تفکیک» شهرت یافت. بنیانگذار اصلی این جنبش، مرحوم آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی بود که در پی یک تحول روحی وشهود باطنی، از سلوک عرفانی روزگار خویش و مشرب فلسفی مرسوم روی تافت.

تدریس و شاگردان

آیت‌الله مروارید مدتی پس از فوت استاد خویش میرزا مهدی اصفهانی، به تدریس خارج فقه و معارف دینی پرداخت و قریب به ۴۰ سال بسیاری از دانشوران علوم و معارف اسلامی را از دروس و بیانات علمی خود بهره‌مند ساخت. در تدریس خارج فقه به مباحث اصولی نیز اشاره می‌کرد و هفته ای یه روز به شرح احادیث اخلاقی می‌پرداخت. اینک بسیاری از شاگردان این عالم ربانی، خود عالمانی برجسته و وارسته اند و مشغول تدریس دروس خارج فقه و اصول و اداره موسسات پژوهشی علوم اسلامی می‌باشد.

آیات و حجج‌اسلام حاج سید محمود مجتهدی سیستانی، میرزا علی رضا غروی، شیخ محمد واله، استاد کاظم مدیر شانه چی، سید محمد موسوی نژاد، میرزا عبدالجواد غرویان، شیخ حبیب الله مهمان نواز، شیخ مسلم حائری، شیخ علی اکبر علیزاده یزدی، شیخ محمود اکبرزاده، شیخ حسین گرایلی، سید احمد صدرایازی، شیخ محمدحسن خزاعی، شیخ علی نوروزی، شیخ علی اصغر یوسفی، شیخ محمد امینی، روحانی کاشمری، شیخ علی اکبرالهی خراسانی، حاج‌آقای جلال مروارید، شیخ مهدی مروارید و سایر فرزندان آیت‌الله مروارید که همگی از مدرسین برجسته حوزه علمیه مشهد می‌باشند، جزو شاگردان مبرز آیت‌الله مروارید به شمار می‌روند.

آثار و تألیفات

آیت‌الله مروارید در کنار تعلیم و تدریس، به تاسیس دو مدرسه علمیه نیز پرداخت. وی در سال ۱۳۵۰ شمسی مدرسه علمیه بعثت و در سال ۱۳۵۵ شمسی مدرسه علمیه سعادت را تاسیس نمود که بسیاری از اساتید و فضلای برجسته حوزه علمیه در این مدارس درس خوانده اند.

وی تسلطی کم نظیر بر معارف اهل بیت علیمه السلام و تبحری چشمگیر در تفسیر روایات و فقه الحدیث داشت. این تبحر، ایشان را در فقه و کلام بلندآوازه ساخته بود. بیشترین شهرت علمی ایشان، در تبیین و توضیح معارف کلامی- اعتقادی و ضوابط دین‌شناسی در مکتب اهل بیت علیه السلام به سبک استاد خویش است. کتاب «تنبیهات حول المبدا و المعاد» خلاصه‌های از درس‌های معارف ایشان است که در دوره‌های متعدد به تدریس آن‌ها پرداخته بود و بنا به خواهش تنی چند از شاگردان خویش، آن را به صورت کتابی مستقل به رشته تحریر درآورد. این کتاب با چاپ و ترجمه‌های متعدد مورد استقبال دانش پژوهان و اندیشمندان قرار گرفته است.

فعالیت اجتماعی

این عالم ربانی از ابتدای جوانی با نگاهی عمیق و مدبرانه به اوضاع سیاسی و اجتماعی مملکت توجه داشت. در دوران پیروزی انقلاب اسلامی با ارسال پیام و اطلاعیه‌های متعدد حمایت خود را از این نهضت اعلام نمود. پس ازادی امام خمینی از زندان در سال ۱۳۴۳ شمسی و همچنین پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ به همراه جمعی از علمای مشهد با امام خمینی در شهر قم دیدار کرد.

پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلام ایران، بسیاری از بزرگان مشهد همچون آیت‌الله مروارید با­شنیدن خبر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری، اظهار خوشوقتی کرده و از ایشان حمایت کردند. ایشان تا اواخر عمر با وجود کهولت سن به پیشنهاد خود بارها به دیدار خصوصی مقام معظم رهبری می‌رفت. مقام معظم رهبری نیز بسیار به ایشان علاقه‌مند بودند؛ به‌طوری‌که پس از رحلت آیت‌الله مروارید در دیدار با بازماندگان ایشان فرمودند: «من هرروز صبح توسلی به نیت مرحوم میرزا دارم.»

ارتحال

آیت‌الله مروارید پس از عمری تلاش علمی و عملی و خدمت به حوزه‌های علمیه، سرانجام در سن ۹۶ سالگی و در آخرین ساعت شامگاه سه شنبه نوزدهم شعبان المعظم سال ۱۴۲۵ قمری برابر با چهاردهم مهر سال ۱۳۸۳ شمسی، پس از قرائت زیارت عاشورا که همیشه بر آن مداومت می‌ورزید و نیز تجدید پیمان با حضرت ولی عصر ارواحنا فداه در زیارت آل یس، در پی سکته قلبی از این دیار رخت بربست و به لقای حق شتافت.

پیکر پاک ایشان روی دست‌های هزاران مشتاق و ارادتمند و با حضور علمای برجسته و نمایندگان مقام معظم رهبری، مراجع تقلید و مسئولان کشوری از محل مسجد ملاحیدر تا حرم مطهرامام رضا علیه السلام تشییع و پس از اقامه نماز میت توسط آیت‌الله حاج میرزا علی فلسفی(ره)، طبق وصیتش در «رواق دارالسرور» حرم مطهر خاکسپاری شد.