مهدی مهریزی: در فلسفه و مبانی فقه، عوامل تأثیرگذار در روند اجتهاد یک فقیه متعدد است و این نتیجه باورها و اعتقاداتی است که در طول زندگی او به وجود آمده و مسأله معرفت شناسی، بخشی از این مبانی تأثیر گذار است.
به گزارش شبکه اجتهاد، پنجمین نشست تخصصی اصول و فلسفه فقه با عنوان «مبانی انسان‌شناسی علم فقه» با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مهدی مهریزی پژوهشگر و مؤلف در حوزه فلسفه فقه در جمع اساتید و فضلای حوزه علمیه در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار گردید.
حجت‌الاسلام مهریزی در ابتدای سخنان خود گفت: در قرون اخیر دو رشته «تاریخ و فلسفه» در کنار علوم مختلف مطرح شده که باعث جهت‌گیری بهتر علوم و ایجاد درک بهتری از آن‌ها شده است و در واقع این دو دانش سبب نظام‌مند شدن و پالایش سایر علوم شدند.
تاریخ فقه، باب ورود به فلسفه فقه
این استاد حوزه علمیه قم، دانش فقه را دانشی نقلی و فلسفه آن را دانشی عقلی دانست و اظهارکرد: اگر ما اطلاعات لازم و کافی در حوزه تاریخ فقه داشته باشیم، می‌توانیم به درستی از فلسفه فقه سخن بگوییم.
او دور شدن از حواشی زائد هر علم، شناخت بستری که علوم در آن شکل گرفته‌اند، فراز و فرودهای هر علم، ایجاد درک بهتر از جهت‌گیری‌های علوم مختلف، شناخت نقاط قوت و ضعف، کمک به پخته‌تر شدن علوم و شناخت اندیشه‌های حاشیه‌ای آن را جزو کارکرد‌های بررسی تاریخ و فلسفه هر علم عنوان کرد.
معرفت شناسی عامل تأثیرگذار در روند اجتهاد فقیه است
حجت‌الاسلام مهریزی «مبانی مؤثر در اجتهاد یک فقیه» را قابل طرح و بررسی خواند و گفت: در فلسفه و مبانی فقه، عوامل تأثیرگذار در روند اجتهاد یک فقیه متعدد است و این نتیجه باورها و اعتقاداتی است که در طول زندگی او به وجود آمده است، مسأله معرفت شناسی بخشی از این مبانی تأثیر گذار است.
استادیار واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی افزود: اگر ذهن و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری نظریات مختلف را تحلیل نکنیم، نمی‌توانیم در مورد منشأ اختلاف فتاوی نیز نظری داشته باشیم.
فلسفه علوم در حوزه علمیه جایگاه مشخصی ندارد
استاد حوزه علمیه قم، ضمن اظهار تأسف از اینکه نمی‌توان برای بحث فلسفه علوم مختلف در حوزه علمیه جایگاه مشخصی قائل بود، افزود: شناخت فلسفه یک علم، دید روشنی از ادوار و جریان‌های فکری، مناهج دانشمندان و آثار آن‌ها به ما می‌دهد.
حجت‌الاسلام مهریزی در بخشی دیگر از ارائه خود خاطرنشان کرد: شناخت عوامل تأثیرگذار خودآگاه و ناخودآگاه و منضبط و دسته‌بندی کردن آن‌ها، خطر لغزش در درک و فهم را به مقدار قابل توجهی کاهش می‌دهد.
مبانی انسان‌شناسی در علم فقه
این استاد حوزه و دانشگاه همچنین به بررسی «موضوع کلیت انسان»، «عقل انسان»، «فهم انسان» و «جنسیت» در مورد مبانی انسان‌شناسی در علم فقه پرداخت و با ارائه مثال‌های متعدد در هر یک از موارد ذکر شده بر لزوم توجه بیشتر به فلسفه و مبانی فقهی تأکید کرد.
حجت‌الاسلام مهریزی در بخشی دیگر از ارائه خود، دیدگاه قرآن نسبت به انسان را مورد تحلیل قرار داد و با اشاره به بیان خلقت متعادل انسان، قائل شدن ابزار ادراکی برای انسان، تأکید بر وجود قدرت تشخیص خیر و شر در انسان، اتصال انسان به یک منبع انرژی تمام نشدنی، مسجود فرشته‌ها، صاحب کرامت بودن و خلیفه‌الله بودن انسان در قرآن تصریح کرد: ادراک و برداشت فقیه از هر یک از توصیفات قرآنی در مورد انسان، تأثیر غیر قابل انکاری بر استنباط‌های فقهی او خواهد داشت.
استادیار دانشکده علوم حدیث با ارائه تقسیم بندی عقل به عقل ظنی، فطری و خود بنیاد ادامه داد: اینکه شما برای عقل چه مقدار اعتبار قائل هستید در آراء فقهی شما تأثیر گذار است.
یک تفکر کودکانه!
حجت‌الاسلام مهریزی با انتقاد از افرادی که معتقدند هر چه انسان را بزرگ کنیم، باعث می‌شود دستگاه خلقت، دین الهی و خداوند متعال کوچک‌تر شود، عنوان کرد: این یک تفکر کودکانه است؛ ما در یک جامعه اسلامی زندگی می‌کنیم و بیان ارزش، عقل و فهم انسان در این فضا به معنای بزرگ نشان دادن خداوند متعال است، نه به معنای نزدیک شدن به تفکرات اومانیستی!
وی در پایان ارائه خود با ارائه مثال‌های متعدد در مورد تأثیر فهم و درک فقیه از جنسیت انسان در استنباط‌های فقهی، گفت: برخی از احکام فقهی حاضر در ارتباط با زنان، ناشی از نگاه انسان‌شناسانه‌ای است که زن را موجودی ناقص‌العقل و ناقص الایمان می‌داند.
نشست «مبانی انسان‌شناسی علم فقه» ۸ خردادماه ۹۵ به همت گروه پژوهشی فقه و حقوق اسلامی مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی و انسانی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد.
گزارش تفصیلی این نشست در آینده نزدیک تقدیم خوانندگان فرهیخته «شبکه اجتهاد» می‌شود.
