نشست علمی «بررسی مبانی فقهی و نجومی رؤیت هلال» به منظور بررسی وضعیت رؤیت‌پذیری هلال ماه‌های رمضان و شوال ۱۴۳۷ قمری در مجمع جهانی صادقین، با حضور حجج‌اسلام موحدنژاد، سیدرضا قلمکاریان اصفهانی و محمدرضا الهی برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام سیدرضا قلمکاریان اصفهانی بیان داشت: مساله‌ای که در اینجا مطرح است اینکه ملاک و معیار تقویم اسلامی ماه است یا خورشید؟ به نظر می‌رسد، ملاک در تقویم اسلامی ماه باشد اما در قرآن کریم برای آغاز ماه، هم خورشید و هم ماه مورد توجه است و مواردی دیده می‌شود که با خورشید انجام شده است مثلاً امام صادق(ع) در تعیین اوقات نماز، بر اساس تقویم رومی، در فصول مختلف سال، طول شاخص را تعیین کرده است و به نظر می‌رسد تا قرن دوم هجری، تقویم رومی تقویم شایع شمسی بوده است.
او با اذعان به اینکه در یک قرن اخیر در ایران، کار چندانی بر روی تقویم نشده است، اظهار داشت: در ابتدای قرن ۱۴ شمسی، مجلس شورای ملی، ماه‌های حمل و ثور و جوزی را به فروردین، اردیبهشت و خرداد تبدیل کرد. در دهه هفتاد شمسی مصوب کردند که آقای ایرج ملک پور، تقویم را استخراج کند اما از دهه ۷۰ رویت هلال مسابقه‌ای شد و اینکه چه کسی هلال را زودتر می‌بیند تا اینکه اوایل دهه ۸۰ استخراج تقویم را به شورای تقویم دادند و ستاد استهلال از سال‌های اولیه رهبری آیت‌الله خامنه‌ای شکل گرفت.
مدیر موسسه کبریا با اذعان به اینکه کارهای انفرادی هم در زمینه استهلال از قبیل نوشتن مقاله و تحقیقات وجود داشته است، گفت: اینقدر که مسیحیت روی تقویم کار کرده ما کار سازمان یافته‌ای روی تقویم شمسی نکردیم که ببینیم تقویم اسلامی، شمسی است یا قمری؟
او با طرح این سؤال که چرا کشورهای اسلامی نباید تقویم مشترک شمسی داشته باشند؟ ادامه داد: این جفایی است که به بحث وقت در اسلام شده است.
حجت‌الاسلام اصفهانی با بیان اینکه برخی کشورها در منطقه بحرانی قرار دارند، افزود: امروزه بیش از سه میلیون نفر در منطقه اسکاندیناوی زندگی می‌کنند و شرایط این منطقه، بحرانی است و اذان صبح ندارند و این نکته مهمی است حتی خود آن‌ها هم تلاشی برای ایجاد گروه استهلال نکردند.
در استهلال نیازمند ورود به بحث تقویم در اسلام هستیم
او به پیشینه تشریع حکم روزه در اسلام اشاره کرد و گفت: ما در بحث استهلال نیازمند ورود به بحث تقویم در اسلام به عنوان مساله زیربنایی هستیم و متأسفانه مرکزی نداریم که تحقیقات کاربردی و زیربنایی در حوزه تقویم انجام دهد.
این استاد حوزه با بیان اینکه تقویم نیازمند مرکز تصمیم گیری و عملیات است، خاطرنشان کرد: تقویم همواره تابع مرکز قراردادها بوده است و هرکجا این مرکز قراردادها تعیین کرده است، همه تبعیت کرده‌اند؛ نیاز به چنین مراکز تصمیم گیری جامعی در جامعه اسلامی وجود دارد و این مراکز هنوز ایجاد نشده است و به همین دلیل ما دچار معیارهای مختلف تقویمی هستیم مثلاً تقویم قمری مدل‌های مختلفی دارد که براساس قراردادهاست؛ یکی اینکه گردش ماه به دور زمین را براساس چرخش ستارگان در نظر بگیریم و قمر در عقرب یا قمر در ثور بر این اساس است.
او یکی دیگر از معیارهای تقویم را براساس حرکت ماه به دور زمین عنوان کرد و گفت: اشکالی که دیده می‌شود اینکه ماه هلالی می‌گوییم ولی تقویم شرعی و مورد عمل در اسلام هیچ کدام از این‌ها نیست.
ملاکات رؤیت هلال
حجت‌الاسلام اصفهانی افزود: ما تقویمی بر مبنای رؤیت هلال داریم که ماه یا ۲۹ روز یا ۳۰ روز است و در تقویم‌های سنتی هم روز آخر را سلخ نوشته‌اند. به همین صورت مدل‌های مختلفی در رؤیت هلال رخ می‌دهد. برخی هلال‌ها ممکن است پیر یا جوان باشند که این براساس زمان مقارنه است.
کارشناس مسائل نجوم ادامه داد: مدل دیگر براساس مشاهده زمان هلال است؛ برخی هلال‌ها ممکن است قبل از طلوع خورشید رؤیت شود که هلال اول ماه محسوب نمی‌شود و هلال‌های مورد بحث ما هلال‌های شامگاهی هستند که طبق فتوای مقام معظم رهبری و برخی مراجع، هلال‌های روزگاهی هم مورد قبول هستند.
او یکی دیگر از ملاک‌های رؤیت هلال را مشاهده هلال با چشم مسلح و غیرمسلح عنوان کرد و افزود: هلال‌های رؤیت آسان، سخت و بحرانی داریم که هلال به راحتی دیده نمی‌شود؛ مانند هلال پایان ماه شعبان که سخت دیده می‌شود.
حجت‌الاسلام اصفهانی با اشاره به هلال ماه رمضان و شوال امسال گفت: طبق تقویم مؤسسه ژئوفیزیک، ماه شعبان امسال ۳۰ روز و ماه رمضان ۲۹ روزه است. هلال ماه شوّال جزو هلال‌های جذابی است که ویژگی خاصی دارد.
او با مقایسه ایران و عربستان در اعلام ماه رمضان بیان کرد: در ایران طبق نظر رهبر انقلاب، رؤیت هلال با ابزار هم در دستور کار قرار می‌گیرد و رؤیت هلال شوال امسال نیاز به چشم مسلح ندارد؛ اما تقویم رسمی عربستان بر مبنای ماه قمری است. در سال ۱۴۲۰ قمری قانونی را برای تقویم ام‌القری تعیین کردند که مبنای تقویم رسمی عربستان، رؤیت هلال نیست؛ بلکه محل مورد محاسبه، مختصات کعبه معظمه است و دیگر آنکه از مقارنه گذشته باشد و ماه در افق مکه، بعد از خورشید غروب کند.
اعلام عمومی استهلال، یکی از اشتباهات عربستان است
مدیر مؤسسه کبریا ابراز کرد: اعلام عمومی استهلال، یکی از اشتباهات عربستان است. در ایران گروه‌های تخصصی رؤیت را انجام داده و بعد نتیجه را به رهبری گزارش کرده و او بررسی و تعیین اول ماه می‌کند.
او به اشکالات اعلام عمومی رؤیت هلال اشاره کرد و افزود: در اعلام عمومی هلال، بیش از ۱۰ درصد گزارش «توهم رؤیت» داریم که فقط مختص مردم عادی نیست؛ بلکه برای افراد خبره و متخصص هم ممکن است رخ دهد؛ اما فرد متخصص می‌تواند بین توهم و واقعیت تشخیص دهد.
حجت‌الاسلام اصفهانی گفت: طبق تقویم ام‌القری، امسال ۱۷ خرداد، شروع ماه رمضان در عربستان است. اتفاقی که می‌افتد، این است که ماه در مکه در روز ۲۹ شعبان، حدود ۲۰ دقیقه بعد از خورشید غروب می‌کند؛ ولی ارتفاع آن سه درجه بعد از افق است و درخشندگی هلال نیم درصد است؛ لذا عملاً امکان رؤیت وجود ندارد. نقشه‌ها و نمودارها هم نشان می‌دهد منطقه حجاز منطقه عدم امکان رؤیت هلال است.
عید فطر امسال در همه دنیا یک روز است
او با بیان اینکه ماه شعبان در ایران و عربستان با یکدیگر مطابقت دارد، بیان داشت: احتمال دارد عربستان، دوشنبه را اول ماه رمضان اعلام کند ولی در ایران و عراق ماه رمضان از روز سه‌شنبه شروع می‌شود؛ اما در ماه شوال از لحاظ تقویم ام‌القری و رؤیت شروع ماه شوال، یک روز خواهد شد. اگر عربستان یک روز زودتر ماه رمضان را شروع کند، ۱۴ تیر روز ۲۹ رمضان می‌شود.
مدیر موسسه کبریا یادآور شد: در مکه در این روز، ماه حدود ۴ دقیقه زودتر از خورشید غروب می‌کند؛ لذا بر مبنای تقویم ام‌القری هم، ماه رمضان ۳۰ روزه است و روز شروع شوال در ایران هم، همان روزی خواهد بود که در عربستان اعلام شده است. جالب اینکه امسال ماه شوال در یک روز در همه دنیا رخ خواهدداد.
در هیچ یک از دفاتر مراجع، انگیزه سیاسی بر هلال‌سازی وجود ندارد
حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا موحدنژاد در سخنانی به موارد اختلافات فتوایی پیرامون نحوه رؤیت هلال اشاره و اظهار داشت: در مسأله رؤیت هلال، دیدن با چشم عادی و دیدن با چشم مسلّح مطرح است که برخی از مراجع عظام تقلید مانند بهجت، خامنه‌ای، نوری همدانی، فاضل لنکرانی رؤیت با تلسکوپ را قبول دارند؛ اما آیت‌الله جوادی آملی هم رؤیت با ابزار را قبول دارند؛ اما رؤیت با تلسکوپ را نمی‌پذیرند. برخی دیگر از مراجع عظام مانند آیت‌الله سیستانی رؤیت با ابزار را معتبر نمی‌دانند.
او با بیان اینکه برخی گمان می‌کنند همیشه فقهایی که رؤیت هلال با ابزار را معتبر می‌دانند، یک روز جلوتر از فقهایی هستند که رؤیت هلال با چشم عادی را معتبر می‌دانند، ادامه داد: این‌گونه نیست؛ تقریباً نیمی از ماه‌های یک سال، رؤیت هلال با ابزار ممکن است و رؤیت با چشم عادی ممکن نیست؛ مثلاً در مورد هلال ماه رمضان، روز ۲۹ شعبان، هلال با چشم عادی و ابزار هم حتی دیده نمی‌شود؛ اما در مورد هلال ماه شوال، رؤیت با چشم عادی ممکن است و به طریق اولی، با چشم مسلح مقدور است.
عضو شورای تقویم مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران با طرح این سؤال که چرا برخی فقها رؤیت با ابزار را معتبر نمی‌دانند؟ ابراز داشت: برخی فقها معتقدند رؤیت هلال با چشم عادی مورد تأیید شارع است؛ اما ابزار، مشکوک‌الحجیه است و تأیید شارع را ندارد.
او به مسأله یقین در مسأله رؤیت هلال اشاره و تصریح کرد: برخی فقها اطمینان را هم در رؤیت هلال کافی می‌دانند؛ اما برخی دیگر از مراجع، بر یقین در رؤیت هلال تأکید دارند.
حجت‌الاسلام موحدنژاد بیان کرد: حضرات آیات خوئی، گلپایگانی، وحید، تبریزی، سیستانی، خامنه‌ای و زنجانی می‌گویند اطمینان هم در رؤیت هلال کافی است؛ اما بسیاری دیگر از مراجع مانند امام خمینی(ره) بر یقین تأکید دارند.
عضو ستاد استهلال دفتر رهبر انقلاب یادآور شد: یکی دیگر از مسائل اختلافی در فتوای فقها، بحث شهادت در رؤیت هلال است که ما گزارشات در مورد رؤیت هلال را می‌نویسیم و برای بررسی و قضاوت به آیت‌الله خامنه‌ای ارائه می‌شود.
او افزود: این کاری که ما در ستاد استهلال انجام می‌دهیم، در اکثر کشورهای اسلامی انجام نمی‌شود که نتیجه آن، اعلام رؤیت‌های بی‌قاعده است.
حجت‌الاسلام موحدنژاد با بیان اینکه حکم حاکم در رؤیت هلال، یکی از موارد اختلافی است، گفت: مرحوم آیت‌الله خویی می‌گوید که اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی‌شود و احتیاط، اولی است.
او ادامه داد: برخی فقها و مراجع نیز بر این باور هستند که اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای شهرهای دیگر هم ثابت می‌شود، در صورتی که در شب مشترک باشند؛ ولو اینکه اول شب یکی، آخر شب دیگری باشد و این مورد قبول آیات خویی، فاضل لنکرانی و تبریزی است.
عضو شورای تقویم مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران در عین حال تأکید کرد: در هیچ یک از دفاتر مراجع، انگیزه سیاسی بر هلال‌سازی وجود ندارد.
او به نظر آیت‌الله سیستانی در زمینه رؤیت هلال و تکلیف مکلفین اشاره کرد و گفت: آیت‌الله سیستانی می‌گوید که هر کسی هر جایی خودش باید هلال را ببیند. در واقع، ایشان سعی کرده روشی ارائه دهد که تکلیف مکلفین تعیین شود. ضمن اینکه ایشان، وحدت افق در رؤیت هلال را شرط می‌داند.
در پایان این نشست نیز، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا الهی عضو هیأت امنای مجمع جهانی صادقین، ضمن بیان ریشه‌های اختلاف در زمینه رؤیت هلال که ناشی از عوامل نجومی و فقهی و اجتماعی است، به ضرورت پیگیری مسایل به منظور ایجاد وحدت رویه اشاره کرد./ شفقنا
