وابستگی مالی الازهر به حاکمیت سبب شده تا وهابیّت با صرف هزینه ۸۰ میلیارد دلاری بتواند در مراکز تصمیم گیری مصر نفوذ کند.
شبکه اجتهاد: الازهر مصر به دلیل دارا بودن جایگاه اجتماعی و نفوذ در جامعه اسلامی ـ عربی و به عنوان منبر ترویج اسلام اعتدالی در جهان عرب، دارای نقشی بی‌بدیل تاریخی، اجتماعی و سیاسی نه تنها در مصر بلکه در سراسر جهان عرب است.
رویکرد اعتدالی الازهر سبب شده تا این نهاد دینی در غالب فتواهای خود در نقطه مقابل افراط‌گرایی و قرائت‌های رادیکالی از اسلام به ویژه نقطه مقابل وهابیّت قرار گیرد؛ وهابیّتی که آموزه‌هایش داعش و القاعده را ایجاد کرده و ویرانی، نابودی، کشتار و آوارگی را برای مسلمانان به بار آورد و جرعه جرعه درد و رنج و مشقّت را به امت اسلامی چشاند.
الازهر همچنان در مسیر گسترش وحدت، تسامح دینی، زندگی مسالمت آمیز و مبارزه با افراط‌گرایی قدم بر می‌دارد و ماه مبارک رمضان فرصتی مناسب برای این نهاد دینی است تا دستاوردهای یکساله خود در عرصه خاموش ساختن شعله اختلافات مذهبی ـ قومیتی را در معرض قضاوت جامعه دینی مصر قرار دهد.
الازهر که سال‌ها پشقراول مبارزه با افراط گرایی بوده و در جهان اسلام به عنوان تریبون نشر اسلام اعتدالی شناخته می‌شود، این روزها مورد شدیدترین هجمه‌ها چه به صورت آشکار و چه پنهان از سوی وهابیّت قرار گرفته است. وهابیّت با حمایت مالی آل‌سعود نفوذ معنوی، دینی، قومیتی خود را در الازهر و سایر مراکز دینی مصر را توسعه بخشیده است. اگر مکه و مدینه از قداست دینی بالایی در نزد مسلمانان برخوردارند، به همان میزان الازهر به دلیل جایگاه روشن اندیشی، تجمیع مذاهب مختلف اسلامی در خود بدون تعصّب اهمیت بالایی را در جهان دارد.
نفوذ با هزینه ۸۰ میلیون دلاری
الازهر در طول تاریخ، قلعه اسلام و دژی محکم در برابر جریانات اسلام رادیکالی بوده و حتی در تعیین سرنوشت سیاسی مصر نیز نقش بسزایی داشته است. قدرت و جایگاه الازهر سبب شده تا حاکمان و سیاست مداران، رفته رفته الازهر را به حاشیه رانده و با کوبیدن بر طبل جدایی دین از سیاست، این نهاد دینی را به حاشیه برانند. دوران حکومت «محمد علی پاشا» آغاز فرایند تقدّس زدایی از سیاست بود و الازهر عملا ابتکار عمل سیاسی را از دست داد.
در دهه هفتاد نیز موج نفوذ وهابیّت در مصر شدت یافت. مشکلات مالی، رکود، بحران اقتصادی و وابستگی اقتصادی الازهر به حاکمیت زمینه را برای جولان دهی آل‌سعود و وهابیّت فراهم ساخت. هزینه نزدیک به ۸۰ میلیارد دلاری آل سعود در طول چهار دهه فعالیت در مصر سبب شد تا مواضع حاکمان و شخصیت‌های دینی مصر همسو با منویّات خاندان سعودی شود.
در نخستین سال‌های نفوذ وهابیّت در الازهر، برخی علمای الازهر همسو با کبار علمای سعودی، به تحریم استفاده از وسایل و ابزارهای عصر جدید فتوا دادند یا آنکه تعامل با سایر ادیان و مذاهب را تحریم کردند. نفوذ وهابیّت در مصر تا بدانجا رسید که دستاوردهای علم پزشکی، کروی بودن زمین، زیارت اهل قبور، تکنولوژی روز، تخریب قبور اهل بیت و صحابه و بسیاری از رهاوردهای علم بشری از سوی علمای وهابیت و الازهر نفی شد. فتواهای مخالف دین، منطق و عقل از سوی عالم نماهای الازهری یا وابستگان به دارالافتای مصر در بطن جامعه دینی مصر نفوذ کرد و روح نقادی و خرد پذیری از میان اندیشمندان و نخبگان رخت بربست.
الازهر و روح وحدت اسلامی
با وجود نفوذ شدید وهابیّت در الازهر و هجمه‌های بی‌سابقه وهابیّان، تاریخ الازهر حاکی از تلاش مشایخ آن در مسیر وحدت امت اسلامی است و مناظره شیخ البشری با علامه عبدالحسین شرف الدین صاحب المراجعات، تاسیس دارالتقریب از سوی عبدالمجید سلیم، فتوای تاریخی شیخ شلتوت در وحدت شیعه و سنی شاهد این مدعاست. بزرگان تقریبی الازهر، همواره خواستار وحدت امت اسلامی، دوری از تفرقه و فتنه‌انگیزی و انحرافات فقهی بودند و با وجود تلاش‌های شبانه روزی وهابیّت برای تغییر کامل بافت فکری ـ اندیشه‌ای الازهر اما به جرأت می‌توان گفت که همچنان روح وحدت‌گرایی و مبارزه با افراط‌گرایی در الازهر حضور دارد.
بی‌شک واگرد الازهر از حضور در عرصه سیاسی ـ اجتماعی جهان اسلام در سال‌های اخیر را باید مرتبط با کاهش جایگاه سیاسی مصر در سطح جهان اسلام و نفوذ عربستان سعودی در لایه‌های تصمیم‌گیری مصر دانست. نهادهای دینی وابسته به خاندان سعودی پس از شکل‌گیری داعش، در معرض شدیدترین انتقادات قرار گرفتند از این رو آل‌سعود برای کاهش هجم انتقادات به وهابیّت، موسسه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد را تقویت کرده تا بتواند از این رهگذر همچنان پروژه نفوذ خود در کشورهای اسلامی را پیش ببرد.
ماه مبارک رمضان فرصتی است تا الازهر ضمن بازخوانی مانیفست خود و نگاه به تاریخ خود، جایگاه و موقعیت از دست رفته این نهاد دینی را بار دیگر بدان بازگرداند. جهان اسلام الازهر را با محمد عبده، عبدالمجید سلیم، شیخ شلتوت، محمود عاشور و ده‌ها شیخ تقریبی که مدافعان وحدت و تقریب مذاهب و سردمداران مبارزه با افراط‌گرایی بودند می‌شناسد و امید است که بار دیگر شاهد حکمرانی عقلانیت، فقه تقریبی و رویکرد اعتدالی بر الازهر باشیم. رسا
