ذبیح الله نعیمیان گفت: در کتاب نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی شواهد زیادی از تقریر روشنفکرانه از امام به چشم می‌خورد که با ادبیات سیال منعکس شده است.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح الله نعیمیان، پژوهشگر ارشد «فقه حکومتی»، دکتری علوم سیاسی و نویسنده کتاب «بنیادشناسی و زمینه شناسی عقلانیت»، در نشست رونمایی و بررسی کتاب «نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» گفت: این یک جلسه علمی است و از تلاش علمی که در کتاب مورد بحث صورت گرفته است تقدیر می‌کنیم. برخی از بحث‌ها ممکن است صرفا جنبه سیاسی پیدا کند، و حب و بغض‌های سیاسی در آن راه پیدا کند ولی ما همواره نیازمند این هستیم که به تحلیل‌های علمی و بررسی‌های علمی (چه موافق و چه مخالف نظر خود) به دور از حب و بغض‌ها بپردازیم و هم ابعاد تاریخی و ابعاد نظری را مورد توجه قرار دهیم.

وی ادامه داد: اساسا دائره‌المعارف نگاری کار بسیار دشواری است. خصوصا در دوران معاصر و با تنوع موضوعی که وجود دارد.

ذبیح الله نعیمیان گفت: نکته اساسی که در مدخل خمینی با آن مواجهیم آنکه اسلوب تاریخ نگاری باید روشمند باشد که این روشمندی مشاهده نمی‌شود. البته از برخی دیگر از نویسندگان مدخل مانند جناب آقای انصاری ممکن است ما انتظار مراعات اسلوب‌ها و روشهای فنی را نداشته باشیم. اما جناب آقای دکتر پاکتچی در میان نویسندگان این مدخل، در بحث‌های روشی شهره‌اند؛ با این وجود نقائص روشنی از حیث اسلوب نگارشی در این مدخل به چشم می‌خورد که نویسندگان کتاب نقد، تلاش کرده اند به آن بپردازند.

وی ادامه داد: این کتاب موارد خوبی را برجسته که به دور از شأن نویسندگان می‌تواند باشد. غلط‌های روشن تاریخی، اجداد امام خمینی را مثلا چند نسل را در ۳۰ سال بیاوریم. یا در بخش منابع، آیا افرادی مثل محسن میلانی می‌تواند منبع مورد اتکایی در ارجاع مباحث مربوط به امام باشد؟ توازن علمی در مراجعه به منابع مشاهده نمی‌شود.

استاد حوزه علمیه قم افزود: گرایش‌های خاصی در منابع به چشم می‌خورد. کسی که از لحاظ مبنایی مخالف انقلاب و امام است، تا چه حد می‌تواند معرف امام باشد؟! اشکالی ندارد که در هر بحث علمی سراغ منابع رقیب برویم اما این مراجعه باید روشمند باشد. آیا این ضعف‌های فاحش قابل جبران نبوده است؟ این همه اسناد و مصاحبه‌ها و سخنان امام شناسان و همراهان و یاران امام خمینی از چه رو در مدخل امام بازتاب نیافته است؟ گوئی که عملکرد مؤسسه نشر آثار امام نیز در این زمینه مورد نقد جدی است و واقعا نمی‌توان چنین اشتباهاتی را پذیرفت.

وی افزود: اهمیت امام بیش از هر مدخل دیگری است. این ضعف‌های فاحش از چنین مدخلی مورد انتظار نبوده است. ممکن است در سایر مداخل این دایرهالمعارف هم اشتباهات مشابهی باشد. البته خود این کتاب هم ممکن است مورد نقد باشد و آن جلسه جدایی می‌طلبد. اما اشتباهات موجود در این دایرهالمعارف بزرگ اسلامی بسیار دور انتظار است.

نعیمیان گفت: عدم وحدت رویه در کاربست القاب و عناوین حوزوی نیز نشان می‌دهد که مدخل روشمند نیست. ممکن است هر مجموعه یا نویسنده‌ای یک مبنای خاصی داشته باشد مثلا با ارزشمداری در نگارش موافق باشد یا نباشد، اما بالاخره باید این مبنا روشن باشد.

وی افزود: غیر از امور روشی، در مباحث تحلیلی نیز اشکالات فاحشی وجود دارد. بعنوان نمونه در مباحث مربوط به نقش و جایگاه حاج آقامصطفی خمینی بسیار کمرنگ روایت شده است. یا در مورد اندیشه فقهی امام خمینی و پیشینه نظریه ولایت فقیه و اندیشه حکومت اسلامی نیز، سیر تطور این اندیشه بسیار ناقص روایت شده است. بعنوان نمونه امام در سال ۳۰ در درس خارج اصول شان مفصلا این بحث را آورده‌اند که در کتاب «تهذیب الاصول» آمده است. حتی امام پیش از دروس ولایت فقیه در سال ۴۸، در بحث «اجتهاد و تقلید» بیش از ده صفحه در مورد ولایت فقیه بحث کرده بودند. این قبیل امور را چرا آقای حمید انصاری نباید اطلاع داشته باشد یا آن را در مدخل امام درج نکنند؟ مگر ایشان مسئول تنظیم و نشر آثار امام نیست؟

وی ادامه داد: یکی دیگر از امور مغفول در مدخل خمینی روح الله، عدم بازتاب روابط امام با سایر بزرگان از جمله آیت‌الله بروجردی است که در این مدخل نام ایشان را نیز بدون هر نوع لقب حوزوی آورده‌اند! این البته نقد روشی است. نسبت امام و الگوی انقلاب اسلامی نیز چندان روشن نیست. آیا اندیشه امام بازتاب انفعالی از فضای جامعه بوده یا ایشان خود مؤسس یک گفتمان ثابت است؟ مفهوم گفتمان گاهی به معنای سیال بودن اشاره دارد.

استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: گفتمان تغییر پذیر است اما گفتمان امام (بر پایه ولایت فقیه)، گفتمان ثابت شیعه است. این مسأله چقدر در این مدخل مورد توجه بوده است؟ در این مدخل همچنین روشن نیست که مواضع سیاسی امام با گفتمان ایشان چه نسبتی دارد. کسانی که دغدغه جامعه شناسی معرفت را دارند، گاه زمینه انگار مطلق هستند یا زمینه انگار افراطی اند. یک شخصیت بزرگ را تابع شرایط زمان معرفی می‌کنند، بدون اینکه تفاوتی بین اندیشه‌های ثابت و مواضع مبتنی بر شرایط و موانع متغیر قائل شوند. در این مدخل این نسبت مراعات نشده است.

نعیمیان گفت: یکی دیگر از ایرادات فاحش، تفکیک بین جایگاه دینی و جایگاه سیاسی امام خمینی است. این دو چه نسبتی دارند؟ در این مدخل در ماجرای ارتداد سلمان رشدی ادعا شده که این دو جنبه از هم منفک هستند و ماجرای سلمان رشدی را به جنبه مذهبی امام ربط داده اند و از جایگاه سیاسی ایشان منفک کرده اند! این دوگانگی فقهی و اندیشه‌ای در امام وجهی ندارد. مگر امام شخصیت دوگانه‌ای دارد که اینطور روایت کرده اند؟ چه موافق امام باشیم و چه مخالف ایشان، نسبت اندیشه و مواضع امام روشن است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مبانی نویسندگان در مدخل چه بازتابی داشته است؟

وی در پایان اظهار داشت: تقریر روشنفکرانه از امام یک آسیب جدی است. یک از افرادی که خودشان به شدت متهم به مصادره امام است، در مصاحبه با نشریه «حریم امام» گفته بود که باید جلوی مصادره امام را بگیرید! در این مدخل نیز شواهد زیادی از تقریر روشنفکرانه از امام به چشم می‌خورد که با ادبیات سیال منعکس شده است./ مهر