اختصاصی شبکه اجتهاد: آیت‌الله حاج شیخ حسین وحید خراسانی دامت برکاته از بزرگ‌ترین و مشهورترین مراجع معظم تقلید شیعه است که در قم سکونت دارد. ایشان علامه‌ای محقق، فقیهی بزرگ، اصولی سترگ، متکلمی برجسته، مفسری ارجمند، خطیبی زبردست و مدافع معارف قران و عترت است. این مرجع عالیقدر شیعه حدود نیم قرن است در قم به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد.
آیت‌الله وحید خراسانی در حوزه علمیه مشهد و نجف به تحصیل پرداخت. پس از تکمیل تحصیلات معقول و منقول ابتدا سال‌ها در نجف و مشهد به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و سپس در نیم قرن اخیر در قم اقامت نموده و به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال ورزید.
این فقیه اصولی کم‌نظیر در مدت بیش از ۶۰ سال شاگردان و فضلای بسیاری را در حوزه‌‌های علمیه شیعه تربیت نمود که هم‌اینک در حوزه علمیه مشهد، نجف و قم جزو اساتید برجسته حوزه می‌باشند که به تدریس سطوح عالیه و خارج فقه و اصول اشتغال دارند و نام استاد خود را در جهان تشیع پرآوازه کرده‌اند.
آیت‌الله وحید خراسانی در مناسبت‌های مذهبی مانند ایام ولادت و شهادت اهل‌بیت علیهم‌السلام توصیه‌‌ها و فرمایشاتی دارند که با توجه به کثرت شاگردان ایشان که از اقصی نقاط ایران بلکه جهان تشیع حضور دارند به‌سرعت در فضای حقیقی و مجازی منتشر می‌شود و هیئت‌های مذهبی این فرمایشات را با جان و دل پذیرا می‌شوند. سخنرانی‌های آیت‌الله وحید خراسانی در امور مذهبی نقل مجالس علما و اساتید و هیئت‌های مذهبی است.
تحصیلات حوزوی: آیت‌الله وحید خراسانی در سال ۱۳۳۸ هق معادل ۱۳۰۰ هش در مشهد در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. او نوجوان بود که دروس حوزوی خویش را در مشهد آغاز نمود. این عالم ربانی ادبیات عرب را نزد ادیب محمدتقی نیشابوری معروف به ادیب نیشابوری دوم فرا گرفت. سطوح فقه و اصول را نزد حضرات آیات حاج شیخ محمد نهاوندی، آقابزرگ اشرفی شاهرودی، حاج میرزا احمد کفایی آموخت. مدت چند ماهی نیز در درس آیت‌الله شیخ کاظم مهدوی دامغانی شرکت نمود. پس از تکمیل سطوح عالیه در درس خارج اساتید حوزه علمیه مشهد مانند حضرات آیات میرزا مهدی اصفهانی، آیت‌الله آشتیانی (حاج شیخ مرتضی آشتیانی یا میرزا مهدی آشتیانی)، حاج شیخ هاشم قزوینی شرکت نمود.
از آیت‌الله وحید خراسانی شنیدم: در مدت حدود ۳ سال در درس خارج فقه، خارج اصول و درس معارف آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی شرکت کردم.
آیت‌الله وحید خراسانی مبانی فقه و اصول میرزای نائینی را از مرحوم میرزا مهدی اصفهانی فرا گرفت. آیت‌الله وحید خراسانی علاوه بر مرحوم میرزا مهدی اصفهانی هم‌زمان از سال ۱۳۲۳ هش به مدت چندسال در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی نیز شرکت می‌نمود.
آیت‌الله وحید خراسانی که مبانی فقه و اصول را با جدیت نزد اساتید بزرگ مشهد فراگرفته بود و با مطالعه، مباحثه و تحقیق و پژوهش در فهم تقویت نموده بود به درجه اجتهاد نائل آمد.
ایشان در سال ۱۳۲۷ هش به قصد تکمیل مبانی مختلف فقها و اصولیون و درک اساتید بزرگ نجف مشهد را ترک نمود. در شهر ری با آیت‌الله سید محمد حجت کوه کمره‌ای ملاقات و بحث علمی نمود پس از این مباحثه آیت‌الله حجت اجازه اجتهاد مطلق به ایشان داد و آیت‌الله وحید مجتهدا ایران را ترک نمود.
اقامت در نجف و تحصیل و تدریس: آیت‌الله وحید در سال ۱۳۲۷ ه ش برای ادامه تحصیل به نجف رفته و حدود ۱۰ سال اقامت نمود. در این مدت به تحصیل و تدریس پرداخت. درس خارج فقه و اصول را نزد آیات عظام: حاج سید ابوالقاسم خویی، سید محمود شاهرودی، حاج سید عبدالهادی شیرازی و سید محسن حکیم فرا گرفت. در این مدت دو دوره خارج اصول را نزد آیت‌الله خویی فرا گرفت. همچنین از درس خارج فقه ایشان بهره برد. غیر از آیت‌الله خویی کم و بیش در درس خارج آیات حکیم و شاهرودی نیز شرکت نمود
آیت‌الله وحید خراسانی در مدت اقامت در نجف و پس از زعامت و مرجعیت آیت‌الله خویی علاوه بر شرکت در درس خارج ایشان، مدتی نیز در هیات استفتای آیت‌الله خویی شرکت نمود.
از حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج شیخ محمدجواد انصاریان از فضلای برجسته شاگردان آیت‌الله وحید خراسانی (مدت ۱۴ سال در درس خارج فقه و اصول ایشان شرکت کرده و تقریرات ایشان را نگاشته است) و مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد شنیدم که آیت‌الله وحید خراسانی در سن ۳۵ سالگی درس خارج خویش را در حوزه علمیه نجف آغاز کردند که سال‌ها ادامه داشت.
هم مباحثه آیت‌الله وحید خراسانی در نجف: آیت‌الله وحید خراسانی در نجف، سال‌ها هم مباحثه قوی چون آیت‌الله میرزاعلی آقا فلسفی داشت که این مباحثه قوی در رشد علمی طرفین قطعاً مؤثر بوده است. رفاقت آیت‌الله وحید خراسانی با این رفیق صمیمی تا پایان عمر آیت‌الله فلسفی ادامه داشت. پس از فوت آیت‌الله فلسفی اقامه نماز میت ایشان توسط آیت‌الله وحید خراسانی اقامه شد.
آیت‌الله وحید خراسانی از درس خارج فقه آیت‌الله میلانی نیز بهره برد. ایشان بحث متاجر را نزد آیت‌الله میلانی فرا گرفت. ظاهراً شرکت آیت‌الله وحید در درس ایشان در نجف بوده است.
آیت‌الله وحید خراسانی به هنگام اقامت در مشهد و تدریس فقه و اصول مدتی نیز در هیات استفتاء آیت‌الله میلانی شرکت نموده‌اند.
تحصیلات معقول: آیت‌الله وحید خراسانی علاوه بر فقه و اصول در معقول نیز مجتهد و صاحب نظر است. برخی از مباحث علم اصول در کفایه و نظریات فقهای اصولی مانند آیت‌الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی در نهایه الدرایه مملو از اصطلاحات فلسفی است که فهم آن متوقف بر آشنایی با مبانی فلسفی است.
علامه وحید خراسانی، سال‌ها با جدیت در معقول به تحصیل پرداخت و اساتید بزرگی را در این رشته درک نمود تا آنجا که تبحر ایشان در معقول از سوی اساتید تائید گردید.
آیت‌الله وحید خراسانی در مبانی فلسفی و عرفانی سال‌ها نزد اساتید بزرگ معقول به تحصیل پرداخت. بزرگانی چون حضرات آیات: سید ابوالقاسم الهی ازغدی، شیخ مجتبی قزوینی، شیخ صدرا بادکوبه‌ای، شیخ محمدتقی آملی، میرزا مهدی آشتیانی و…
آیت‌الله وحید خراسانی در مشهد سال‌ها معقول را نزد آقا سید ابوالقاسم الهی ازغدی فرا گرفت. سید ابوالقاسم الهی ازغدی از شاگردان فاضل و برجسته درس فلسفه آقابزرگ حکیم بود که نویسنده کتاب گنجینه دانشمندان از وی با تعبیر «سید الحکما» نام برده است. پس از اقامت در نجف از درس فلسفه آیت‌الله شیخ صدرا بادکوبه‌ای نیز استفاده نمود. همچنین در معقول سال‌ها از محضر آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی بهره گرفت.
از آیت‌الله سید محمد سعادت مصطفوی قایینی از مدرسین بزرگ و معروف فلسفه و عرفان معاصر شنیدم:
آیت‌الله وحید خراسانی در فلسفه و عرفان مسلط است. ایشان سال‌ها نزد آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی معقول خوانده و بر این مبانی احاطه دارد و مسلط است. من از خود آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی شنیدم که آقای وحید سال‌ها نزد من در این مباحث شاگردی نموده است. (استاد سعادت مصطفوی این مطلب را در مدرسه علمیه نواب مشهد در چند سال پیش در حضور طلاب و فضلا و اساتید حاضر در جلسه بحث فلسفی مطرح فرمود.)
از حجت‌الاسلام حاج شیخ حسین متشکری از اساتید سطوح عالیه مشهد شنیده‌ام که آقازاده‌ی آیت‌الله وحید جناب آقای حاج شیخ محسن وحید حدود ۱۵ سال نزد اساتید بزرگ فلسفه، به تحصیل فلسفه پرداخته است. ایشان برای رفع مشکلات فلسفی خود به آیت‌الله وحید مراجعه کرده و ایشان را در این مباحث استاد می‌دانند.
آیت‌الله وحید خراسانی علاوه بر شرکت در درس اساتید فلسفه و عرفان، خود نیز به مطالعه و تحقیق در معقول پرداخت و با دید اجتهادی این مبانی را بررسی نمود. به نقلی ایشان در نجف به تدریس فلسفه از جمله شرح منظومه اشتغال داشته است.
همچنین سال‌ها در مشهد از درس معارف میرزا مهدی اصفهانی نیز بهره برد. در این درس مبانی معارفی قران و عترت مطرح می‌گردید و در ضمن آن مبانی فلسفی و عرفانی به صورت اجتهادی نقد و بررسی می‌گردید.
فایل صوتی از آیت‌الله وحید خراسانی شنیدم که مضمون آن چنین است:
من در مباحث فلسفی از میرزا مهدی آشتیانی استفاده می‌کردم. یک بار ایشان از من پرسید: من تعجب می‌کنم که شما مبانی و مباحث فلسفی را فهمیده‌ای اما چرا این مبانی را قبول نمی‌کنی؟ به ایشان گفتم علتش این است که در درس میرزا مهدی اصفهانی شرکت کردم و ایشان در درس خود این مبانی را مطرح و نقد نموده است و به نقد این مبانی آگاه هستم).
گفتگو با عالم سنی استاد عرفان ابن عربی: حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج شیخ حسین متشکری از شاگردان قدیمی و مأنوس آیت‌الله وحید خراسانی نقل کرد:
آیت‌الله وحید خراسانی در کویت منبر می‌رفتند. از اهل سنت مکرر خدمت ایشان آمده و با ایشان بحث و گفتگو می‌کردند؛ و ایشان با پاسخ‌‌های دقیق و علمی ایشان را قانع کرده و محکوم می‌کرد. یک بار یکی از شخصیت‌های علمی اهل سنت برای مباحثه آمده بود؛ و در عرفان نظری و احاطه به مباحث فصوص الحکم مسلط بود آن‌چنان که از حفظ متن فصوص را می‌خواند. او مدعی بود که من از طریق عرفان اثبات می‌کنم حق با اهل سنت است؛ و شروع کرد از طریق عرفان به بیان استدلال‌های خود و از فصوص الحکم تألیف این عربی موارد متعددی را استشهاد نموده و از حفظ بیان می‌نمود. آیت‌الله وحید خراسانی نیز در کمال آرامش ادله وی را شنیده و از طریق خود عرفان پاسخ داده و وی را محکوم کردند تا آنجا که یکی از حاضرین در مجلس، آیت‌الله وحید را به دریای علم تعبیر نمود.
تدریس در مشهد: آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی در سال ۱۳۳۸ هش بیمار شده و تدریس برایش مشکل شده بود. لذا از شاگرد خود آیت‌الله وحید خراسانی دعوت نمود که نجف را ترک نموده و در مشهد اقامت نموده و تدریس ایشان را ادامه دهد. آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی که در آن زمان به تدریس سطوح عالیه مانند کفایه و مکاسب و رسایل مشغول بود در گذشت و خلأ وجود یک مدرس قوی برای تدریس سطوح عالیه احساس می‌شد. آیت‌الله وحید خراسانی پس از درگذشت ایشان، با دعوت و اقدام آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی برای تدریس در حوزه علمیه مشهد، نجف را ترک نمود و به مشهد آمد و در این شهر اقامت نمود. ایشان سطوح عالیه مکاسب و کفایه را طی چند سال اقامت در مشهد برای فضلای مشهد تدریس نمود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حاج سید محمد بختیاری از اساتید سطوح عالیه مشهد می‌گوید:
من در درس مکاسب آیت‌الله وحید خراسانی در مسجد گوهرشاد شرکت می‌کردم که چند سال طول کشید. در این درس جمعیت زیادی از طلاب شرکت می‌کردند که حدود ۱۵۰ نفر می‌شد. حجت‌الاسلام حاج شیخ محمدرضا شریفی بیرجندی نیز از جمله کسانی است که در درس مکاسب ایشان شرکت نموده است. این درس در مسجد گوهرشاد برگزار می‌گردید.
حجت‌الاسلام حاج سید عبدالحسین رضایی نیشابوری که برخی از سطوح عالیه را نزد آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی فراگرفته بود نیز در دروس سطوح عالیه آیت‌الله وحید شرکت کرده بود. ایشان مدعی بود که تسلط آیت‌الله وحید در این دروس از آیت‌الله حاج شیخ هاشم قزوینی بیشتر بوده است.
حاج شیخ حسین متشکری از اساتید سطوح عالیه حوزه مشهد نیز از کسانی هستند که درس‌های ایشان را در مشهد درک کرده است.
استاد متشکری فرمود: از همان‌جایی که شیخ هاشم قزوینی درس کفایه را به خاطر بیماری ترک کرد ایشان شروع کرد. سپس درس خارج فقه و اصول خود را آغاز کرد و دو سالی طول کشید که در آن شرکت می‌کردم
استاد حاج شیخ منصور معلمی فر از اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد نیز از جمله کسانی است که درس خارج ایشان را در مشهد درک نموده است؛ و از محضر علمی ایشان بهره برده است. حضرات آیات حاج شیخ رجبعلی رضازاده. حاج شیخ محمدباقر عباسپور. حاج سید مهدی عبادی. حاج شیخ علی کرباسی و حجج‌اسلام آقایان حاج شیخ غلامرضا محبی. حاج شیخ محمد حکیمی. حاج شیخ علی حکیمی و… نیز از اساتید حوزه علمیه مشهد هستند که در این درس‌ها شرکت کردند.
استاد حاج شیخ محمد حکیمی که مدتی در درس مکاسب و کفایه آیت‌الله وحید خراسانی شرکت کرده و سپس در درس خارج ایشان شرکت نمود. ایشان فرمود:
حاج شیخ مجتبی قزوینی می‌فرمودند: آقای وحید خراسانی زود درس خارج شروع کرد. ایشان کاش سطوح عالیه را بیشتر تدریس می‌کرد چون نیاز بیشتر بود.
آیت‌الله وحید خراسانی پس از حدود دو سال تدریس خارج مشهد را ترک کرد و به نجف بازگشت. برخی از شاگردان فاضل ایشان که در مشهد در درس خارج ایشان شرکت کرده بودند مانند حضرات آیات حاج شیخ رجبعلی رضازاده، حاج شیخ محمدباقر عباسپور، حاج سید مهدی عبادی، حاج شیخ علی کرباسی، پس از رفتن آیت‌الله وحید به نجف، در نجف رفته و در درس خارج ایشان نیز شرکت کردند.
حاج شیخ اسماعیل فردوسی پور و حاج شیخ محمد حکیمی نیز از جمله کسانی است که هم در مشهد و هم در نجف از درس خارج آیت‌الله وحید استفاده کرده‌اند.
در فروردین سال ۱۳۴۶ ه.ش آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی در گذشت. یکی دو سال پس از فوت شیخ مجتبی قزوینی در حدود سال ۱۳۴۸ هش بود که آیت‌الله میلانی که از مراجع معظم تقلید شیعه و از مدرسان برجسته خارج اصول در ایران بود به علت کسالت و بیماری و توصیه پزشک درس خارج اصول خود را تعطیل کرد و به درس خارج فقه اکتفا نمود.
خلأ یک درس خارج اصول قوی در مشهد احساس می‌شد و آیت‌الله میلانی از شاگرد خویش آیت‌الله وحید خراسانی دعوت نمود که به مشهد آمده و درس خارج خویش را آغاز نماید.
آیت‌الله وحید خراسانی با آیت‌الله خویی مشورت نمود و ایشان به رفتن به مشهد و اجابت دعوت آیت‌الله میلانی تأکید نمود لذا آیت‌الله وحید خراسانی دعوت آیت‌الله میلانی را اجابت نمود و در مشهد مقیم شد؛ و درس خارج فقه و اصول خود را آغاز کرد. این درس یک سال طول کشید و فضلای زیادی در این درس شرکت نمودند.
درس خارج فقه ایشان در مسجد گوهرشاد و شبستان آیت‌الله میلانی برگزار می‌گردید. موضوع بحث خارج فقه ایشان بحث طهارت بود.
درس خارج اصول ایشان نیز بر اساس متن کفایه الاصول و در مدرسه علمیه میرزا جعفر برگزار می‌گردید سپس در منزل برادر آقای حاج سید ابوالحسن حافظیان برگزار می‌گردید. همچنین درس اخلاق ایشان نیز در مدرسه علمیه سلیمانیه هفته‌ای یک‌بار در روز پنجشنبه برای طلاب و فضلا برگزار می‌گردید.
از حجت‌الاسلام حاج شیخ حسن رضا جابری بیرجندی از اساتید سطوح عالیه حوزه مشهد شنیدم:
من هم‌درس خارج فقه ایشان شرکت می‌کردم و هم در درس خارج اصول ایشان. برخی از فضلای بیرجندی حجج‌الاسلام آقایان: حاج شیخ حسین جابری، حاجی‌آبادی، طالبی، حاج شیخ علی فضل، حاج سیدکمال تهامی فرزند آیت‌الله سید حسن تهامی بیرجندی و… نیز در این درس شرکت می‌کردند.
اما به خاطر آنکه آیت‌الله وحید خراسانی با حکومت شاه مخالف بود و محذوریت ملاقات با شاه در مشهد را داشت لذا برای اقامت بیشتر در مشهد از آیت‌الله میلانی عذر خواست و به قصد اقامت در قم مشهد را ترک نمود.
اقامت در قم و تدریس خارج تاکنون: آیت‌الله وحید خراسانی که در شمار شاگردان برجسته آیت‌الله خویی به شمار می‌آمد و تدریس خارج ایشان در نجف و مشهد آوازه علمی ایشان را تا حدودی در میان حوزه‌‌ها طنین‌انداز کرده بود در قم درس خارج خویش را آغاز کرد. فضلای قم اطراف ایشان را گرفته و محفل درسی ایشان را رونق دادند. طلاب و فضلای مشهد بلکه خراسان نیز که آوازه علمی ایشان را می‌شنیدند یکی پس از دیگری به قم رفته و سال‌ها در درس خارج ایشان شرکت می‌کردند.
برخی از این فضلا سالیان بسیاری است که در قم اقامت نموده و از درس خارج ایشان بهره می‌برند. در این مدت، ممکن است خود به درجه اجتهاد نیز رسیده و تدریس سطوح یا خارج را در قم برقرار نموده‌اند؛ و به هنگام اقامت و تردد در مشهد ذکر خیر آیت‌الله وحید را می‌نمایند و از تبحر ایشان در فقه و اصول و معارف و ولایتی بودن ایشان سخن‌ها گفته و فضلای جدید حوزه مشهد را به شرکت در درس ایشان تشویق می‌نمایند.
آیت‌الله وحید خراسانی هم‌اینک حدود نیم قرن در قم سکونت یافته و فضلای زیادی را پرورش داده است. محل تدریس خارج فقه و اصول آیت‌الله وحید خراسانی در مسجد اعظم قم بوده که خود شاهد حضور جمعیت فراوان شاگردان ایشان بوده‌ام در حدی که جا برای نشستن در مسجد اعظم نبوده و برخی از طلاب بیرون مسجد نشسته بودند، برخی جمعیت این درس را حدود دو هزار نفر تخمین زده‌اند.
مشهور آن است که ایشان در رأس حوزه علمیه قم بوده و شبهه اعلمیت ایشان در فقه و اصول برای مرجعیت شیعه در حال حاضر، به‌طور جدی مطرح است. بسیاری از مدرسان سطوح عالیه و خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم از شاگردان آیت‌الله وحید خراسانی هستند.
تألیفات و آثار: آیت‌الله وحید خراسانی تألیفات متعددی دارند از جمله:
تقریرات درس خارج آیت‌الله خویی
کتاب توضیح المسایل که به‌طور انحصاری در میان مراجع تقلید. مباحث اعتقادی شیعه را نیز در مقدمه رساله برای مقلدین خود بیان فرموده‌اند
حاشیه آیت‌الله وحید خراسانی بر منهاج الصالحین آیت‌الله خویی
مناسک حج
شرح بر کتاب شرایع الاسلام تألیف محقق حلی
حاشیه بر مکاسب
حاشیه برکفایه
و ….
——————————–
منابع
کتاب گنجینه دانشمندان تألیف حاج شیخ محمد شریف رازی، جلد دوم زندگینامه آیت‌الله وحید خراسانی
کتاب فقیه آزادگان (ویژه‌نامه آیت‌الله شیخ هاشم قزوینی) مصاحبه آیت‌الله وحید خراسانی
کتاب مصاحبه‌‌ها (ویژه‌نامه آیت‌الله میلانی) مصاحبه آیت‌الله وحید خراسانی
کتاب بیانیه‌‌های آیت‌الله وحید خراسانی
کتاب آموزگار حکمت وحیانی نگاهی به زندگی آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی (زندگینامه آیت‌الله وحید خراسانی)
