به همت پژوهشگران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ویژه‌نامه اینترنتی بانکداری اسلامی در ۱۴ محور اصلی همچون “بانکداری اسلامی از منظر اندیشمندان”، “آسیب شناسی بانکداری اسلامی”، “بانک و اقتصاد ربوی”، “بهره و سود تسهیلات بانکی”، “جریمه دیر کرد”، “کارت اعتباری و خدمات الکترونیکی”، “حقیقت و ماهیت بیت کوین” و … در اختیار کاربران قرار گرفته است.
به گزارش شبکه اجتهاد، دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی از مهم ترین اهداف جوامع بشری است. بانکداری اسلامی در دهه‌های اخیر، ضرورت تدوین شاخص‌های ارزیابی میزان تحقق آرمان‌های آن را دو چندان کرده است. رعایت موازین فقهی اسلام و تحقق اهداف شریعت، دو بُعد محوری در بانکداری اسلامی را تشکیل می‌دهند. عقود بانکداری اسلامی از جمله عواملی است که در مباحث مربوط به توسعه در اقتصاد اسلامی حائز اهمیت فراوانی بوده که آثار زیادی در کشورهای اسلامی داشته است. حذف ربا از عملیّات بانکی، مؤلّفه اساسی بانکداری اسلامی شمرده می‌شود، اسلامی شدن نظام بانکی به مراتب از این تغییر فراتر می‌رود و مهم‌تر از آن، انطباق عملیّات بانکی بر موازین شرعی است. در این ویژه نامه به مباحثی از قبیل تاریخچه بانک، قوانین بانکی، بانکداری اسلامی، قرض ربوی، جریمه دیر کرد، پولشویی، کارت اعتباری، ارز دیجیتال و بیت کوین، احکام فقهی بانک‌ها و…اشاره شده است.
۱- تاریخچه و ماهیت بانک و بانکدار
بانک و بانکداری در امپراطوری بابل، معاملات بانکی به شیوه ابتدایی آن رواج داشته و حتی در قانون حمورابی، مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده های تجاری ذکر شده و دستورهایی درباره سرمایه گذاری آمده است. در ایران باستان نیز، روش هایی از مبادلات پولی و ارائه وام وجود داشته است. بعد از پیروزی انقلاب، بر اساس مصوبه شورای انقلاب جهت حفظ حقوق سپرده گذاران و سرمایه داران و بکار انداختن چرخ های تولیدی کشور، تمام بانک های کشور ملی اعلام شد.
تاریخچه بانکداری ایران از ابتدا تا امروز
تاریخچه بانک و بانکداری در ایران
جایگاه الفاظ و معانی در قراردادهای مالی
ماهیت و وظایف واسطههای مالی بانکی و شبه بانکی
پژوهشی در اقسام بانک و احکام آن
ماهیت حقوقی بانک بین المللی و مقایسه با نهادهای سنتی
۲- بانکداری در ایران و سایر کشورها
در نظام مردم سالاری دینی، اهداف سیاست پولی جزو اهداف بنیادین و راهبردی است، دین باید آن را تعیین کند و بانک مرکزی برای رسیدن به آن اهداف در تعیین و استفاده از ابزارهای مشروع، مستقل است. در این نظام، دین بر تمام نهادهای نظام و افراد، حاکمیت تام دارد. دولت، ملّت و نهاد بانک مرکزی همه خود را مسول دانسته و به طور هماهنگ به مبارزه با پدیده تورّم خواهند برخاست. تورّم و سیاست پولی بی رویه، افزون بر پیامدهای ناگوار اقتصادی، آثار منفی بر وظایف پول به عنوان واحد محاسبه و وسیله ذخیره ارزش می گذارد. در نظام های دیگر، در یک محیط تورّمی، مکانیسم قیمت به مثابه انتقال دهنده اطلاعات آسیب می بیند و به کاهش ضریب کارآمدی بازارهای کار و مالی می انجامد. قراردادهای اسمی، برای دوره های زمانی ای منعقد می گردد که کوتاه تر از زمانی است که به لحاظ اجتماعی، بهینه قلمداد می شود. افق برنامه ریزی ها کوتاه تر شده و برنامه های زمانی سرمایه گذاری ها نیز به دوره های کوتاه مدّت تر تمرکز می یابد.
بررسی استقلال بانک مرکزی در نظام دموکراسی غربی و نظام مردم سالاری دینی
توزیع سود سپرده ها در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران
جهانی شدن بانکداری و ضرورت آن در بانکداری ایران
بانکداری بدون ربا در اردن و جمهوری اسلامی ایران
نیم نگاهی به همایش بانک داری اسلامی در مالزی
۳- بانکداری اسلامی از منظر اندیشمندان
حرام بودن ربا در فقه اسلامی، از ضروریات دین به شمار می آید. اعطای تسهیلات بانکی به متقاضیان در قانون عملیات بانکی بدون ربا از طریق عقود شرعی از جمله قرض الحسنه، مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، مضاربه، مساقات، مزارعه، اجاره به شرط تملیک، سلف و جعاله و…انجام می شود. بانک ها می توانند در امور و یا طرح های تولیدی و عمرانی به طور مستقیم سرمایه گذاری کنند.
عقود بانکی از دیدگاه های فقهی امام خمینی(ره) و قانون اساسی
ارزیابی راه های گریز از ربا در نگاه امام خمینی و شهید صدر
ارتقای راهکارهای اساسی اقتصاد اسلامی شهید صدر
۴- بانکداری اسلامی
حذف ربا از عملیّات بانکی، مؤلّفه اساسی و معیار و ویژگی اصلی بانکداری اسلامی شمرده می شود، اسلامی شدن نظام بانکی به مراتب از این تغییر فراتر می رود و مهم تر از آن، انطباق عملیّات بانکی بر موازین شرعی است؛ پس هر قدر این عملیّات بیش تر بر موازین شرعی منطبق باشد می توان ادّعا کرد که به بانکداری اسلامی نزدیک تر شده ایم. در غیر این صورت، تغییر نظام بانکداری متداول از مقوله لفظ خارج نمی شود. این دو مؤلّفه، بی تردید، لازم و ملزوم و مکمّل یک دیگرند و اگر در جریان عمل، کاستی ها و نارسایی هایی ملاحظه می شود، به تحقیق، بدین علّت است که عملیّات مورد نظر در قالب و چارچوب شرعی انجام نمی پذیرد.
مسؤولیّتی به نام بانکداری اسلامی
حوزه های فقاهتی و عرصه های کارشناسی بانکداری اسلامی
بانکداری اسلامی، مشکلات و فرصت های پیش روی
سه فرع فقهی در بانکداری اسلامی
اعتبار در حساب جاری مشارکتی، در بانکداری بدون ربا
۵- آسیب شناسی بانکداری اسلامی
یکی از موضوعاتی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توجه خاص مسؤولان قانونگذاری و اجرایی را به خود جلب کرد، تغییر نظام بانکی کشور و حذف ربا از پیکره پولی نظام اقتصادی کشور بود. به همین مناسبت، ابتدا در اقدامی لفظی، واژه بهره از کلیه قراردادهای بانکی حذف و واژه کارمزد جایگزین آن شد. بانکداری اگر بخواهد به صورت یک بنگاه سود آور عمل کرده و در عین حال نقش اسلامی خودش را ایفا کند و در جامعه مفید باشد، نمی تواند فاقد سود باشد ولی آن چیزی که مهم است این است که باید تمامی معاملات بانکی و تراکنش های بانکی بر اساس دنیای واقعی انجام بشود؛ نه به صورت صوری و خارج از واقعیت.
فرهنگ خرد جمعی، حلقه گمشده بانکداری اسلامی
صوری بودنِ عقود، مشکل اساسی بانکداری اسلامی
ساختار ناکارآمد در اجرای بانکداری اسلامی
شباهت های بانکداری اسلامی و بانکداری اخلاقی
چالش های بانکداری بدون ربا در ایران
انتقاد شدید از عدم اجرای کامل بانکداری اسلامی
۶- بانک و اقتصاد اسلامی
بعضی افراد وجوه خود را از طریق بازار ثواب، به شکل قرض الحسنه به نیازمندان می دهند. بانک ها می توانند در این بازار به صورت واسطه عمل کنند؛ به این ترتیب که پول را از صاحبان وجوه وکالتی اخذ کرده، به نیازمندان قرض دهند و کارمزدی برای این کار دریافت نمایند. در این صورت بانک ها واسطه انتقال وجوه می باشند. در حال حاضر بانک ها بخش مهمی از سپرده های قرض الحسنه را از طریق عقود بانکی یا مستقیم در فعالیت های اقتصادی، سرمایه گذاری می کنند که این با فلسفه وجودی این سپرده ها ناسازگار است؛ چون هدف از تشریع قرض الحسنه اعتلای معنوی قرض دهنده و رفع نیاز نیازمندان جامعه است و این دو در صورتی تحقق می یابند که کل سپرده های پس انداز قرض الحسنه به نیازمندان قرض داده شود.
اقتصاد اسلامی، گستره خلاقیت و نوآوری
بانک و سیاست پولی در پرتو دیدگاه اسلام
جایگاه بانک در نظام اقتصادی اسلام و الگوی مناسب آن
۷- بانک و اقتصاد ربوی
در آمیختگی نوع فعالیت های بانکی با ربا ورود آن را به کشورهای اسلامی با مشکل روبه رو ساخت وجود مؤسسات قرض الحسنه که گونه ای بانک غیر ربوی بود، از جمله کارهایی بود که برای فرار از آلوده شدن مردم به ربا، ضمن استفاده از پاره ای مزایای سیستم بانکی در کشورهای اسلامی به وجود آمد و مورد استقبال واقع شد. ثروت نباید فقط در دست عده معدودی از آحاد جامعه در حبس باشد. بانک ها نیز نباید عامل حبس ثروت در دست عده معدودی از افراد جامعه باشند.
ارزیابی قراردادها و شیوه های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا
نقش بانکداری بدون ربا در رفع فقر
مصادیق پنهان و آشکار ربا در نظام بانکی ایران
شرط کیفری مالی در بانکداری بدون ربا
تنظیمات جدید پولی، مالی و بانکی در نظام اقتصادی بدون ربا
۸- صندوق قرض الحسنه
یکی از این راه هایی که در قرآن و روایات مورد تشویق و ترغیب جدی بوده، اعطای قرض بدون بهره و به اصطلاح قرض حسن یا قرض الحسنه است. صندوق های قرض الحسنه که با هدف خیر خواهانه و با شیوه های کاملا اسلامی فعالیت می کنند. صندوق های قرض الحسنه مؤسسه ای است اعتباری، غیر بانکی و غیر تجاری که بر اساس مقررات و ضوابط تعیین شده از سوی بانک مرکزی تشکیل می شود و مکلف به رعایت قوانین پولی و بانکی کشور است. صندوق های قرض الحسنه اقدام به جذب سپرده های قرض الحسنه می کنند و از طرف دیگر، آنها را در قالب وام های قرض الحسنه در اختیار متقاضیان قرار می دهند، منشا اثر روی نقدینگی و ضریب تکاثری نقدینگی خواهند بود.
جایگاه قرض الحسنه و آثار فردی و اجتماعی
طرحی برای اصلاح صندوق های قرض الحسنه
بانک مرکزی و صندوق های قرض الحسنه
تبلیغات مخرب شبکه بانکی در ترویج قرض الحسنه
معاملات بانکی، حساب قرض الحسنه
جهاد اقتصادی و ده اصل مغفول در بانکداری ایران
۹- بهره و سود تسهیلات بانکی
نظام بانکی، نقش بسزایی در توسعه اقتصادی و توزیع ثروت و درآمد در جامعه و در تعیین حجم پول در گردش و سطح قیمت ها ایفا می کند، پاسخ به پرسش های مزبور اهمیت ویژه ای می یابد. در این میان، پرسش درباره ذخایر سپرده های بانکی که در نظام بانکداری مبتنی بر بهره، ابزاری را برای بانک مرکزی و بانک های تجاری جهت دخالت در حجم پول فراهم می آورد، اهمیتی دو چندان دارد. اگر سپرده گذار، بانک را وکیل کند که با پول او معامله مشروعی انجام دهد و از سود حاصل، مبلغی به او بپردازد و بقیه را بانک به عنوان حق الزحمه خود بردارد، مانعی ندارد. بانک نمی تواند وام خرید خودرو بدهد؛ اما در قالب تسهیلات عمل می نماید و بنابراین، اگر بانک، تمام یا قسمتی از ماشین مورد نیاز شما را بخرد و به اقساط گران تر به شما بفروشد، مانعی ندارد.
بررسی فقهی – اقتصادی سپرده های انتقال پذیر در بانکداری بدون ربا
طراحی سپرده های جدید در بانکداری بدون رباسپرده گذاری در بانک ها
الگوی ذخایر سپرده های بانکی در بانکداری اسلامی
سپرده های بانکی (تطبیق فقهی و احکام آن)
ذخیره قانونی بر سپرده های بانکی
محاسبه آنلاین سود و اقساط وام بانکی با فرمول جدید و قدیم
بررسی طرح منطقی کردن سود تسهیلات بانکی
۱۰- جریمه دیر کرد
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل حساسیت مردم و مسئولین نظام به اسلامی شدن قوانین و تشابه خیلی زیاد عناوین «جریمه تأخیر تأدیه» و «خسارت تأخیر تأدیه» با عنوان «ربا»، زمینه بحث های زیادی پیرامون قوانین مربوطه فراهم آمد به گونه ای که این قوانین تحولات و افت و خیزهای زیادی پیدا کرده است. مشکل تأخیر تأدیه و خسارت های ناشی از آن اختصاص به بانک ندارد و مردم عادی، بنگاه های اقتصادی، مؤسسه های مالی خصوصی و دولتی نیز گاهی مطالباتی دارند که پرداخت آنها به تعویق می افتد و خسارت هایی به آنان وارد می شود. در قوانین مصوب ایران نیز برای صاحبان حرفه و مشاغل در صورت ورشکستگی و ناتوانی از پرداخت دیون و نیز برای اشخاص و خانواده ها در صورت عدم تمکن از پرداخت بدهی، قوانین خاصی با عنوان قانون امور ورشکستگی و قانون اعسار وجود دارد که در موارد ورشکستگی و اعسار بر اساس آن قوانین عمل می شود. بنابراین قوانین مربوط به جریمه تأخیر تأدیه به وسیله قوانین امور ورشکستگی و اعسار تخصیص خورده و اشخاص حقیقی یا حقوقی که به دلایل مختلف ورشکسته و ناتوان از پرداخت بدهی هستند، شامل آنها نمی شود.
بررسی فقهی حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران
بررسی فقهی – حقوقی جریمه تأخیر
اخذ جریمه دیرکرد وام مشروعیت ندارد
۱۱- ماهیت پولشویی و مقابله با پولشویی
پولشویی یکی از اصطلاحات حقوقی نوظهوری است که در ادبیات جدید حقوق داخلی و بین المللی شکل گرفته است. پولشویی دارای آثار حقوق متنوعی در نظام حقوقی داخلی و بین المللی است. با توجه به پیچیدگی های فنی و اقتصادی این مفهوم در نظام مالی و اقتصادی جهان، کشور ما نیز از خطرات این پدیده نو ظهور در امان نمانده است. از آنجایی که پولشویی و فعالیت های مجرمانه منجر به تغییر درآمدی از سرمایه گذاری های دراز مدت به سوی سرمایه گذاری پر خطر و پر بازده کوتاه مدت در بخش تجارت می شود و در این بخش فرار مالیاتی رایج است، اثرات زیان باری بر اقتصاد کلان و برنامه های طویل المدت ملی، خواهد داشت.
مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم
پول شویی و راهکارهای مبارزه با آن
۱۲- کارت اعتباری و خدمات الکترونیکی
در دنیای امروز مبادلات برون مرزی بدون اینترنت و کارت های اعتباری پذیرفته شده در سطح بین المللی امکان پذیر نیست. نتایج نشان دهنده رابطه معنی دار و معکوس میان تأثیر استفاده از ابزارهای نوین بانکداری الکترونیک بر نقدینگی در اقتصاد ایران وجود دارد. باید توجه داشت که استفاده از این ابزارهای نوین طی این چند سال نحوه دسترسی مشتریان بانکی را تغییر داده است. بی تردید این کارت ها، با تمامی انواع آن، نقش بزرگی در اعطای تسهیلات متنوع به دارندگان آن دارند، از جمله، حمل آن بسیار آسان تر از حمل پول است و از خطر سرقت محفوظ تراست، زیرا خرید با آنها متوقف برامضای دارنده آن است، البته بعد از این که اعتبار آن توسط رایانه احراز شد. همچنین این کارت ها تبدیل های ارزی را آسان کرده و موجب کاهش هزینه تبدیل می شوند.
تحقیق بانکداری الکترونیک و خدمات آن و مدیریت نقدینگی در بانک ها
کارت اعتباری و تفاوتش با کارت اعتباری مرابحه
نقش بانک ها در پیشگیری از صدور چک بلامحل
مشارکت مجدد جایگزین تنزیل مجدد
نگاهی به مباحث فقهی و اقتصادی تنزیل
بررسی فقهی – اقتصادی تنزیل مجدد و اوراق قرضه
«اوراق اجاره به شرط تملیک دولتی» جایگزینی برای «اوراق قرضه»
۱۳- فقه بانکی
صاحب حساب جاری بانکی در صورتی که در حساب او موجودی کافی باشد، می تواند از حساب خود برداشت کند. البته، بانک حتی اگر در حساب، اعتباری نباشد نیز اجازه می دهد صاحب حساب مقدار خاصی از حساب برداشت کند این مسأله با اطمینان به مشتری انجام می شود (جلب توجه مشتری). بانک نیز بر مقدار برداشت شده سود وارد می کند. این مسأله را اضافه برداشت می گویند. آیا در این حالت برداشت بیشتر از حساب جایز است؟ در چه حالتی جایز است؟ پاسخ: اگر این کار در قالب یکی از عقود اسلامی باشد اشکال ندارد ولی اگر به قصد اقتراض از بانک با بنای پرداخت بهره باشد ربوی و حرام است. آیا واگذار کردن وام به دیگران در قبال گرفتن مبلغی به عنوان حق الزحمه یا حق واگذاری جایز است؟ واگذاری امتیاز وام به دیگری در ضمن عقد مصالحه و یا هبه معوّضه به شرط آن که برخلاف مقررّات نباشد، مانعی ندارد.
دیدگاه های فقهی مقام معظم رهبری درباره امور بانکی و اعتباری
۱۴- حقیقت و ماهیت بیت کوین
پول دیجیتال که از انواع پول اعتباری است و در کنار پول حکمی، پول الکترونیکی و پول تحریری از انواع پول اعتباری محسوب می شود، مرحله جدیدی در تاریخ پول به شمار می آید. به جهت خصوصیتی که در این نوع پول رمز‌پایه وجود دارد خرید و فروش آن محل اشکال است. عده ای از اقتصاد دان ها و کارشناسان شناخته شده دنیا ارزش بیت کوین را حبابی می دانند و لذا احتمال افت شدید آن را حتی به یک هزارم قیمت فعلی آن در آینده پیش بینی می کنند؛ و واقعیت های موجود در تغییر ناگهانی قیمت بیت کوین مؤید آن است. اگر از گفته این کارشناسان اطمینان نوعی حاصل شود که خرید بیت کوین همراه با ریسک بالاست اقدام به خرید آن به جهت غرری و خطری بودن، محل اشکال خواهد بود.
حقیقت بیت کوین و ماینینگ در ایران
بیت کوین ضررها و آسیب های اقتصادی
بررسی ابعاد پول رمزی و بیت کوین
بیت کوین از منظر فقه فردی و فقه حکومتی
بررسی جایگاه پول دیجیتال «بیت کوین» در نظام پولی و احکام فقهی آن
حکم شرعی معامله ارز دیجیتال و بیت کوین
رمز گذاری و رمز گشایی بیت کوین
