«غسل، کفن و نماز میت بر اثر کرونا»، «خطر سرایت به غسل دهندگان»، «ضمان بیمار در صورت سرایت بیماری واگیردار»، «شرکت در تجمعات مذهبی، مجالس ترحیم یا جشن و شادی»، «عدم توجه افراد به توصیه پزشکان و متخصصین»، «خودداری افراد مبتلا به ویروس از مراجعه به مرکز درمانی»، «وظیفه پزشک در قبال تهیه داروی بیمار»، «کتمان وخامت بیماری به خاطر مصلحت»، «معامله دارو خارج از سیستم نظارتى» «معیار اولویت رسیدگی به بیماران اورژانسی» برخی از مسائلی است که مراجع معظم به آن پاسخ گفتند.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، حضرات آیات سیدعلی خامنه‌ای، سید موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی به سؤالات فراوانی از مردم و متشرعین درباره‌ی احکام شرعی ویروس کرونا و مسائل مربوط به آن، پاسخ دادند. پاسخ مراجع به ۲۷ پرسش شرعی درباره بیماری کرونا بدین شرح است:
استفتاء از حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
غسل، کفن و نماز میت بر اثر کرونا
سؤال: اگر شخصی بر اثر بیماری واگیردار کرونا ویروس که طبق نظر متخصصان، سرایت سریعی دارد، فوت کند در خصوص غسل کفن و نماز چنین میتی وظیفه چیست؟
جواب: مجرد ابتلای به این بیماری، موجب سقوط احکام واجب مربوط به میت نمی‌شود؛ بنابراین با مراعات کامل نکات بهداشتی و استفاده از تجهیزات ایمنی – هر چند با صرف هزینه – باید حداقل واجب در مورد غسل، حنوط، کفن، نماز_میت و دفن انجام گیرد.
در صورت عدم امکان غسل ترتیبی، باید به صورت ارتماسی، غسل داده شود و در صورت عدم امکان غسل، با دست میت، میت را به ترتیب، بدل از غسل با آب و سدر، غسل با آب و کافور و غسل با آب خالص، تیمم داده و حنوط کنند و – هر چند از روی لباس – کفن کرده و دفن نمایند.
درمان بیماران مبتلا به کرونا
سؤال: آیا درمان بیماران مبتلا به ویروس کرونا بر کادر درمانی و پزشکان واجب است؟
جواب: حفظ جان مسلمان، واجب کفایی است و خدمت‌رسانی به بیماران از بهترین اعمال صالح است.
پاداش خدمت‌رسانی به بیماران
سؤال: اگر کسی از کادر درمانی بیمارستان‌ها، در راه خدمت‌رسانی به بیماران مبتلا به کرونا از دنیا برود، آیا شهید محسوب می‌شود؟
جواب: ان شاء الله پاداش عظیم شهدا را خواهد داشت ولی حکم شهید در جنگ را ندارد.
استفتاء از آیت‌الله شبیری زنجانی
شرکت در تجمعات مذهبی، مجالس ترحیم یا جشن و شادی
سؤال: در زمان شیوع بیماری واگیردار و کشنده‌‌ای مثل کرونا، حکم شرعی شرکت در تجمعات مذهبی، مجالس ترحیم یا جشن و شادی و به‌طور کلی حکم حضور در فضاهای شلوغ بدون اینکه ضرورتی در بین باشد چیست؟
جواب: اگر مسؤولین امور بهداشتی و پزشکی در این زمینه رعایت امری را لازم می‌دانند، رعایت آن برای جلوگیری از انتشار بیماری لازم است. در کل نباید کارهایی انجام داد که هرگونه احتمال عُقلایی مبتلا کردن یا مبتلا شدن به این بیماری در آن وجود داشته باشد، هر چند احتمال ضعیف باشد.
خطر سرایت به غسل دهندگان
سؤال: شنیده شده که جنازه قربانیان کرونا غسل داده نمی‌شود، چون می‌گویند ورود آب غسل در فاضلاب موجب گسترش بیماری می‌شود و خطر سرایت به غسل دهندگان نیز وجود دارد. همچنین برای جلوگیری از سرایت بیماری، اجازه تیمم بدون دستکش هم داده نمی‌شود. حکم شرعی متدینین در این وضعیت چیست؟
جواب: در صورت لزوم، فاضلاب جداگانه‌‌ای برای شستشو تعبیه شود. در صورتی نیز که با فریز کردن یا سایر تمهیدات، امکان تجهیز کامل – هرچند با تأخیر- وجود داشته باشد باید چنین شود. همچنین غسل ترتیبی بر غسل ارتماسی مقدم است و در هر صورت در غسل، لازم نیست دست کشیده شود.
در فرض عدم امکان غسل، چنانچه امکان تیمم دادنِ بی‌خطر میت -هر چند با رعایت بیشتر اصول بهداشتی- وجود ندارد، هم میت را با دستکش تیمم دهند و هم اگر مقدور است با استفاده از دست‌های خود میت این کار را انجام دهند. به‌هرحال تجهیز کامل میت شرعاً لازم است و فقط به مقدار اضطرار می‌توان از آن اغماض کرد.
عدم توجه افراد به توصیه پزشکان و متخصصین
سؤال: با توجه به توصیه پزشکان و متخصصین به حضور نیافتن افراد مشکوک به بیماری واگیردار اخیر در مجامع و محیط‌های عمومی، عدم توجه افراد به این توصیه چه حکمی دارد؟ آیا رعایت این توصیه‌ها از نظر شرعی نیز لازم است؟ به‌ویژه آنکه برخی از افراد با وجود توصیه متخصصین، تعطیل کردن کلاس‌های درس و مراسم و مجالس مذهبی و غیرمذهبی را درست نمی‌دانند. آیا چنین کاری را شرعی می‌دانید؟
جواب: با توجه به خطر جدی این بیماری، رعایت ضوابط بهداشتی و پزشکی بر همگان لازم است. مسئولین نیز باید با جدیت، تدابیر لازم و فوری را برای ممانعت از شیوع بیشتر بیماری عملی کنند.
استفتاء از آیت‌الله مکارم شیرازی:
حضور افراد مبتلا به بیماری واگیردار در مکان‌های عمومی
سؤال: در خصوص افراد مبتلا به علائم بیماری‌های حاد ویروسی و واگیردار، نسبت به حضورشان در مجامع و مکان‌های عمومی حکم چیست؟
جواب: چنین افرادی از حضور در مجامع و مکان‌های عمومی باید خودداری کنند و در صورتی که این کار سبب ابتلای دیگران به بیماری خطرناک منتهی به مرگ شود دیه تعلق می‌گیرد و آن کس که باعث شده، باید دیه را بپردازد و اگر فقط هزینه درمانی سنگینی دارد آن را باید بپردازد.
لزوم عمل کردن به توصیه‌های بهداشتی
سؤال: عمل نکردن به توصیه‌های بهداشتی در زمان گسترش بیماری‌های واگیردار و ویروسی که از طرف دولت و دستگاه‌های مربوطه، دستورالعمل‌های بهداشتی صادر می‌گردد، چه حکمی دارد؟
جواب: باید تا آنجا که می‌توانند مسائل بهداشتی را رعایت کنند؛ و در صورتى که از حدّ معمول و متعارف پزشکى کمتر رعایت کنند و بیم انتقال بیمارى برود، موجب ضمان است.
لزوم رعایت بهداشت توسط پرستاران و پزشکان
سؤال: عدم رعایت بهداشت توسّط پزشک یا پرستار در هر بخش، ممکن است موجب ضرر و زیان به بیمار شود. آیا چنین کارى ضمان آور است؟
جواب: در صورتى که از حدّ معمول و متعارف پزشکى کمتر رعایت کنند و بیم انتقال بیمارى برود، موجب ضمان است.
ضمان بیمار در صورت سرایت بیماری واگیردار
سؤال: چنانچه بر اثر سهل‌انگاری افراد مبتلا به بیماری‌های واگیردار و عدم توجه به رعایت بهداشت، این بیماری به دیگران سرایت کند و موجب بروز خسارت گردد، آیا ضامن هستند؟
جواب: در صورتی که این کار سبب ابتلای به بیماری خطرناک منتهی به مرگ می‌شود دیه تعلق می‌گیرد و آن کس که باعث شده باید دیه را بپردازد و اگر فقط هزینه درمانی سنگینی دارد آن را باید بپردازد.
احتکار اقلام دارویی و پزشکی
سؤال: در زمان شیوع و فراگیر شدن برخی بیماری‌ها و یا در زمان تحریم برخی اقلام دارویی و حتی کمبود آن در کشور، انبار کردن و احتکار کردن آن‌ها چه حکمی دارد؟
جواب: احتکار حرام است و معنای آن انبار کردن کالاهای ضروری و مورد نیاز مردم است به قصد آنکه بتواند با قیمت بالاتر به فروش برساند مشروط بر اینکه به‌اندازه کافی آن کالا در بازار وجود نداشته باشد.
خودداری افراد مبتلا به ویروس از مراجعه به مرکز درمانی
سؤال: در برخی موارد مانند ابتلای افراد به بیماری حاد یا واگیر که نیاز به قرنطینه و معالجات خاص دارد، این افراد از مراجعه به مراکز درمانی خودداری می‌کنند، حکم چیست؟
جواب: در صورتی که ضرر مهمّى به او می‌رسد یا خطر مرگ برای او و سرایت به دیگران وجود دارد، بیمار نباید از درمان خودداری و یا آن را قطع کند.
نماز آیات در زمان ترس ناشی از شیوع بیماری واگیردار
سؤال: آیا در مورد بیماری واگیردار و ویروسی مانند کرونا که باعث ترس و نگرانی همه شده نماز آیات واجب است؟
جواب: در فرض سؤال نماز آیات واجب نیست.
خودداری بیمار از درمان
سؤال: آیا بیمار حق دارد از درمان سرپیچى کند، حتّى اگر وضعیت او بدتر شود، یا بمیرد؟
جواب: در صورت خطر مرگ، بیمار نمی‌تواند درمان را قطع کند. همچنین جایى که ضرر مهمّى به او می‌رسد و درمان آزار مهمّى به او نمی‌رساند.
تشخیص بیماری تنها با آزمایش
سؤال: اگر فرصت و امکان آزمایش وجود داشته باشد، امّا به دلایل دیگر (همانند: عدم قدرت بیمار بر پرداخت هزینه‌ها، نبودن امکانات مورد نیاز، نداشتن وقت کافى از ناحیه بیمار و مانند آن) آزمایشات لازم صورت نگیرد، در این صورت وظیفه پزشک چیست
جواب: اگر بدون آزمایش تشخیص بیمارى ممکن نیست باید به سراغ آن برود، (مگر اینکه وقت کافى موجود نباشد)؛ و اگر بیمارى طبق موازین تشخیص داده شده و آزمایش براى اطمینان بیشتر است، وجوبى ندارد.
دفن اموات با بیماری واگیردار در مکان‌های غیرمجاز
سؤال: با گسترش جمعیت در شهرهاى کلان، بعضاً اموات با بیمارى‌هاى واگیردار از قبیل وبا، ایدز، طاعون و غیره با اقدامات غیرقانونی متوفى در ملک شخصى یا باغ یا حسینیه‌ها یا قبرستان‌هاى متروکه دفن می‌گردند، آیا این عمل که به جامعه ضرر و زیان می‌رساند جایز است؟
جواب: هر کارى به جامعه ضرر و زیانى برساند جایز نیست. به‌علاوه مخالفت با مقرّرات حکومت اسلامى نیز مجاز نمی‌باشد.
لزوم ارجاع بیمار به پزشک حاذق‌تر
سؤال: در صورتى که پزشک بیمارى را تشخیص ندهد، آیا با احتمال ضعیف می‌تواند دارو تجویز کند؟ در حالى که با ارجاع به پزشک حاذق‌تر احتمال درمان بیشتر است و از هدر رفتن پول بیمار نیز جلوگیرى می‌گردد؟
جواب: در صورت عدم تشخیص، لازم است او را به دیگرى ارجاع دهد.
چگونگی تجهیز میّتی که بیماری واگیردار داشته
سؤال: اگر شخصی که به دلیل بیماری واگیردار، هر نوع تماس با او حتی بعد از مرگ خطرناک است و موجب سرایت می‌شود احکام تجهیز او چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتى که از نظر پزشکان متعهّد و متخصّص خطر جدّى باشد، لازم است مراسمى از قبیل غسل و مانند آن که سبب آلودگى می‌شود حذف گردد؛ و اگر تیمّم دادن و کفن کردن هر چند از روى پلاستیک اشکالى ایجاد نکند، باید انجام شود؛ و اگر آن هم ایجاد خطر می‌کند، باید به نماز سریع و ساده قناعت گردد.
تجویز داروی مضر به اصرار بیمار
سؤال: اگر پزشک بنا به اصرار بیمار، دارویى تجویز نماید، یا سایر اقدامات درمانى مضرّ را انجام دهد، در صورت ایجاد عارضه، مسئول کیست؟
جواب: اگر پزشک اثر زیان‌بخش دارو را اعلام کند مسئولیتى در برابر عارضه ندارد; و اگر اعلام نکند، مسئول است. ولى در هر صورت پزشک باید مقاومت کرده و داروى مضرّ را به بیمار معرّفى نکند.
اجبار بیمار توسط متخصص به تهیه وسایل از مرکز خاص
سؤال: برخى از متخصّصین، بیماران خود را مجبور مى‌کنند که پروتز لازم (وسایلى که در داخل بدن کار گذاشته مى‌شود) را از جایى مشخّص تهیه کنند، که گاه بدون کیفیت و با قیمت بسیار بالاتر است. اجبار بیمار در این موارد چه حکمى دارد؟
جواب: قطعاً جایز نیست و ضمان دارد.
تقاضاى بیمار برای مخفى ماندن برنامه‌هاى درمانى
سؤال: آیا بیمار می‌تواند درخواست کند که کلّیه برنامه‌هاى درمانى او محرمانه انجام شود؟
جواب: در صورتى که افشا شدن آن لطمه‌ای به او بزند، حقّ دارد چنین درخواستى کند.
وظیفه پزشک در قبال تهیه داروی بیمار
سؤال: اگر تشخیص بیمارى به‌درستی صورت گیرد، ولى داروى مؤثّر در دسترس نباشد و یا بسیار گران باشد، به‌گونه‌ای که بیمار قادر بر تهیه آن نباشد، آیا پزشکِ معالج ملزم به تهیه آن، به هر طریق ممکن می‌باشد؟
جواب: اگر جان بیمار در خطر باشد و طبیب قدرت بر آنچه گفته شد داشته باشد، لازم است؛ و هرگاه یکى از این دو شرط حاصل نباشد واجب نیست.
مخفی کردن وضعیت جسمی بیمار توسط پزشک
سؤال: لطفاً بفرمایید در چه صورتی پزشک اجازه دارد وضعیت جسمی بیمار را پنهان کند و به او دروغ بگوید؟
جواب: در صورتی که بیمار بر اثر اطلاع از بیماری خود دچار ناراحتی قابل ملاحظه‌‌ای شود یا درمان او به تأخیر افتد این کار جایز است
معامله دارو خارج از سیستم نظارتى
سؤال: خرید و فروش داروهاى دولتى، خارج از سیستم نظارتى چه حکمى دارد؟
جواب: در صورتى که بر خلاف مقرّرات جمهورى اسلامى باشد، یا منشأ ضرر و زیانى شود، جایز نیست.
کتمان وخامت بیماری به خاطر مصلحت
سؤال: گاه به خاطر مصالح بیمار یا اطرافیان وى مجبور به کتمان حقیقت هستیم. این کار چه حکمى دارد؟
جواب: در صورتى که مصلحت ایجاب کند این کار لازم است.
وظیفه پزشک نسبت به اعلام بیماری شخص به مسئولین
سؤال: اگر بیمارى به پزشک مراجعه نماید، و پزشک هم در معاینات وى به سرّى از اسرار بیمار مطّلع شود که در صورت کتمان، نفع بیمار و کسان وى در آن لحاظ مى‌گردد، و بیمار هم خواهان مکتوم ماندن آن بیمارى پنهان باشد، ولى اگر به اطّلاع مسئولین مملکتى و حکومتى برساند، نفع و مصلحت جامعه در آن وجود دارد، اینجا طبیب چه تکلیفى دارد؟
جواب: تنها در موردى که مصالح جامعه به خطر مى‌افتد لازم است آن را فاش کند، و به مسئولین مربوطه اطّلاع دهد.
معیار اولویت رسیدگی به بیماران اورژانسی
سؤال: انتخاب اولویّت در رسیدگى به چند بیمار که همگى به اقدامات اورژانس نیاز دارند بر چه اساسى است؟ آیا تنها معیار، رسیدگى به حال بیمار بد حالتر است، یا اینکه شخصیّت حقوقى و حقیقى افراد باعث تقدیم یک نفر بر دیگرى مى‌شود. مثلاً رسیدگى به جان یک پزشک یا مهندس تحصیل کرده که براى جامعه مفیدتر است با یک کارگر ساده یکسان است؟ یا مثلاً رسیدگى به یک فرد معتاد به هروئین که تصادف کرده، با یک فرد مؤثر در جامعه مساوى است؟
جواب: اگر حال یکى خطرناکتر است اولویّت دارد، و هرگاه از نظر وضع پزشکى در شرایط مساوى باشند رعایت اولویّتهاى اجتماعى و اخلاقى بهتر است.
