کتاب «بررسی فقهی و حقوقی توبه» حاصل دو سال تحقیق و مطالعه بی وقفه جلیل الماسی است که در راستای استفاده از منابع دست اول فقهی و غیره تلاشی پیگیر داشته است و در ۳۰۶ صفحه توسط انتشارات میراث فرهیختگان روانه بازار نشر شده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام محسن قنبریان، مدیر انتشارات میراث فرهیختگان با تأکید بر دانش‌افزایى تخصصى و معرفت‌یابى بنیادین و اعتقادى در این ماه اظهار کرد: این ماه «شهر التّوبه و الانابه» است؛ ماه توبه و انابه است. توبه یعنی بازگشت از یک راه، کار و فکر غلط. انابه یعنی رجوع الی‌اللَّه، بازگشت به سمت خدا. این توبه و انابه، به طور طبیعی یک معنایی را در خودش مندرج دارد. وقتی می‌گوییم از راه خطا برگردیم، معنایش این است که نقطه خطا و راه خطا را شناسایی کنیم؛ این خیلی مهم است.
قنبریان در پاسخ به این پرسش که برای ایام ماه رمضان چه کتابی را برای مطالعه به مخاطبان پیشنهاد می‌دهید، گفت: برای مطالعه در این ماه کتابی با عنوان «بررسی فقهی و حقوقی توبه» به نویسندگی جلیل الماسی را معرفی می‌کنم که یکی از کتاب‌های متناسب این ماه است و پرسش‌های مهمی را پاسخ می‌دهد.
محقق و پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه در ۶۹ آیه قرآن به موضوع توبه پرداخته شده و با بیان محبت الهی نسبت به توبه‌کنندگان، مردم را به توبه نصوح دعوت می‌کند، اظهار کرد: در عالم تشریع، تنها آدمی از تربیت آن رب الارباب برخوردار و ارسال رسل را سزاوار است. غرض از بعثت انبیاء و هدایت اولیاء دعوت آدمی به «توبه» و برگشت از خود و غیر خدا بسوی خداست. خدا تواب است و هر لحظه آدمی را به سوی خود دعوت می‌کند چه آنهایی را که بر مسیر اویند، تا با ابراز توبه ادامه مسیر داده و لحظه لحظه برتکامل خویش بیفزایند، چه آنهایی را که در مسیر خدا نیستند تا به خود آیند و در مسیر او درآیند. توبه، نردبان ترقی است برای مومنان در جهت رسیدن به کمال الهی و بهترین درمان برای گناهکاران در جهت بازسازی روحی و روانی خود، در بریدن از بدی‌ها و رسیدن به خوبی‌هاست. توبه، تمایل و بازگشت به تربیت است. توبه و بازگشت به خوبیها را می‌شود از ابعاد و زوایای مختلف عرفانی، اخلاقی، جامعه شناسی، فقهی و حقوقی مورد بررسی قرار داد.
وی با اشاره به مطالب کتاب «بررسی فقهی و حقوقی توبه» عنوان کرد: کتاب شامل دو فصل است، فصل اول تبیین ابعاد مختلف توبه و فصل دوم تبیین کاربرد توبه و یک خاتمه ارائه شده است که فصل اول شامل شش گفتار به ترتیب، گفتار اول: بررسی لغوی توبه، گفتار دوم: گناه به‌عنوان متعلق توبه و شناخت آن، گفتار سوم: اصل عدم گناه و زیر بنای حرکت آدمی، گفتار چهارم: ماهیت شرعی توبه، گفتار پنجم: توبه و ادله ی اربعه، گفتار ششم: طرح توبه به‌عنوان یک قاعده ی فقهی و آثار وضعی آن است و فصل دوم شامل هجده گفتار است که شامل موضوعات: توبه و تاثیر آن در حدود، توبه و زنا، توبه و لواط، توبه و مساحقه توبه، توبه و قیادت، توبه و قذف، توبه و شرب خمر، توبه و سرقت، توبه و محاربه، توبه و ارتداد، توبه و مرتده، ارتداد به هنگام عمل عبادی و نقش توبه در این مقام، سب پیامبر (ص) و ائمه شیعه(ع)، تذکر نکاتی در تبیین بیشتر ارتداد و سب، توبه و تعزیرات، کفاره و توبه، تکرار کبائر، قاعده حب اسلام عرضه شده است.
قنبریان افزود: در کتب فقهی به موضوعات شهادت، حدود، تعزیرات، کفارات، ارجب توبه و… پرداخته شده، ولی به نظر میرسد تاکنون هیچ کتاب مستقلی در آثار فقهی و حقوقی توبه به زبان فارسی نوشته نشده است. این امر بیانگر اهمیت اثر پیش روست. محور اصلی در این کتاب «توبه» است. برای شناخت توبه ابتدا باید با ریشه این کلمه در زبان عربی آشنا شویم. با توجه به معنای مختلفی که در قرآن ذکر شده است توبه به معنای برگشت از گناه به سوی خداوند است.
وی بیان کرد: توبه در ۲۵ سوره و در ۶۹ آیه، ۸۷ بار به کار رفته است. همچنین نهمین سوره از قرآن اسامی مختلفی دارد: از جمله برائت، الفاحضه، المقشقشه، المخزیه و از همه معروف‌تر «التوبه» است. پس با توجه به کثرت کاربرد مشتقات صرفی «توبه» در کتاب و با توجه به نامگذاری یک سوره از قرآن با عنوان «توبه» می‌توان به اهمیت آن در قرآن اشاره کرد. حال برای شناخت توبه باید گناه و ابعاد آن شناخته شود. گناه خروج از اصل فطرت است. برای رهایی از گناه و شناخت تکالیف شرعی و عمل به آنها باید فرد مکلف مقلد باشد و از مجتهد جامع‌الشرایط، تقلید کرده و در مقام عمل به تکالیف برآید.
مؤلف کتاب «آثار و نتایج یاد و غفلت از خداوند» به تقوی به عنوان راه دیگر دوری از گناه اشاره کرد و گفت: تقوی، نوعی خودسانسوری در برابر گناه است. تقوی موجب می‌شود که فرد منطبق بر عقل و شرع در مسیر مثبت گام بردارد. تقوی فرد را از افتادن در دام گناه باز می‌دارد. علاوه بر آن فرد از نظر تربیتی و شخصیتی متأثر از محیط اطراف، شرایط اجتماعی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، خانواده، نهادهای حکومتی و نهادهای مدنی است. در این بین نهاد حکومت و خانواده از اهمیت ویژهای برخوردار هستند تا زمینه‌های فساد و گناه از فرد گرفته شود.
وی اظهار کرد: در فصل دوم کتاب، نویسنده به انواع گناه و معنای لغوی حد، دو قاعده کلی در مورد حدود در رابطه با توبه و ارائه نظر فقهای اهل سنت و شیعه و… میپردازد. در زمان غیبت مجازات ارتداد و سب تعزیر خواهد بود. دلیل این امر رعایت مصلحت جهان‌بینی و نظام اسلامی و جامعه مسلمانان است و رعایت این مصلحت درعصر حاضر ضرورت بیشتری دارد. مجازات ارتداد و سب چه «حد» باشد و چه «تعزیر» یک حکم حکومتی و در اختیار حاکم اسلامی است در نتیجه حاکم اسلامی با صلاحدید خود و با توجه به جوانب امر واکنش مناسب و اقدام مقتضی را مبادرت می‌ورزد. از دید شریعت و قانون مجازات اسلامی توبه در «حق‌الله» گاهی به صورت مطلق، گاهی به صورت مقید و در «حق الناس» به صورت مقید رادعی است بر کیفر اخروی و در حدود با شرایط خاص و در تعزیرات به صورت مطلق، مانع فعلیت کیفر دنیایی است. بعضی از گناهان حق‌الناس است مانند سرقت توبه مشروط تنها مسقط حد است و نه چیز دیگری.
بنابر گزارش ایبنا، در بخشی از کتاب میخوانیم: «پس توبه نردبانی ترقی است برای خوبان در جهت بریدن از تکامل فعلی و کوشش در رسیدن به تکامل بعدی و بهترین درمان برای گناهکاران در جهت بازسازی روحی، روانی خود، در بریدن از بدی‌ها و رسیدن به خوبی‌هاست. توبه، تمایل و بازگشت به تربیت است و دین چیزی جز تربیت نیست، پس توبه، ذاتی دین و حتی ذاتی نهادهای تربیتی و مدنی است.»
