استاد حوزه علمیه ضمن تبیین برخی ویژگی‌های تفسیر علی بن ابراهیم قمی و شرایط استفاده از آن گفت: در کتب روایی قدیمی، روایاتی ذکر شده که برخی بدون ملاحظه شرایط روز ترجمه و نشر عمومی می‌دهند که این کار خلاف مصالح جامعه است.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله رضا استادی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) به بررسی تفسیر علی بن ابراهیم قمی پرداخت و با بیان اینکه وی معاصر امام حسن عسکری(ع) بوده است گفت: وی شناخته شده و از شخصیت‌های مهم است و اخیرا هم در قم، همایش بزرگداشتی برای وی برگزار شد.
استادی با بیان اینکه حدود شش هزار روایت از ایشان نقل شده که عمدتا در کافی وجود دارد اظهار کرد: بحث این است که آیا وی تفسیر داشته یا نداشته و اگر بوده در اختیار چه کسانی بوده است و آیا چیزی که الان در دست ما هست تماما درست است یا نیست.
دبیر شورای عالی حوزه علمیه با بیان اینکه نجاشی وی را صحیح‌المذهب و دارای کتب فراوان برشمرده که در اواسط عمر نیز نابینا شد، افزود: شیخ طوسی نیز نوشته که برای وی کتاب‌های زیادی هست از جمله تفسیر علی بن ابراهیم است. همچنین مجمع‌البیان که در قرن ششم است از این کتاب، مطالب و روایاتی نقل کرده است و در قرن نهم و دهم نیز دو نفر از علما، این تفسیر را خلاصه کرده‌اند.
استادی بیان کرد: بنابراین با وضوح می‌توانیم بگوئیم علی بن ابراهیم تفسیر داشته و در دست علمای قرون بعد بوده است؛ الان ۱۲۰ نسخه در ایران وجود دارد که با نسخه کنونی که در دست ما هست تطبیق می‌کند.
این محقق و استاد برجسته حوزه با بیان اینکه یکسری اشکالات در این کتاب وجود دارد بیان کرد: در سوره دهر در ذیل آیه اول این سوره آورده است که تعبیر «لم یکن شیئا مذکورا» یعنی نه در علم و نه در یاد مردم، معلوم و مذکور نبوده است؛ وی بعد از آیه «قال”آورده که برخی آن را به خود وی و برخی به امام صادق(ع) نسبت داده‌اند که این مسئله مبهم است.
استادی بیان کرد: از برخی واژگان مانند «ای”به معنای «یعنی”در تفسیر، پیداست که خود ایشان، آیات را تفسیر کرده است، ولی اشکالاتی در آن وجود دارد که برخی را به تردید انداخته و در نتیجه گفته‌اند که بیش از ۷۰ درصد تفسیر از خود علی بن ابراهیم است.
وی افزود: آقا بزرگ تهرانی در الذریعه، به این بحث پرداخته است و از قرن دهم علامه مجلسی، فیض کاشانی و صاحب برهان و نورالثقلین، از این تفسیر نقل کرده‌اند و هیچ تردیدی نیز به خود راه نداده‌اند که نشان می‌دهد این تردید اخیرا پیدا شده است.
استادی با بیان اینکه علی بن ابراهیم تفسیر داشته و تا قرن نهم و دهم نیز از آن نقل شده است و برخی گفته‌اند بی تردید از خود اوست گفت: برخی نیز بحث کرده‌اند که ۷۰ رصد از او و ۳۰ درصد نیز از کسانی است که اضافه کرده‌اند؛ همچنین آیت‌الله شبیری زنجانی معتقد است که مطالبی به تفسیر علی بن ابراهیم اضافه و یا از آن کم شده است.
این استاد برجسته حوزه با طرح این سؤال که راه اعتماد به این تفسیر و نقل از آن چیست؟ تصریح کرد: در کتب رجالی مانند آیت‌الله خویی، سبحانی و … معروف است که علی ابن ابراهیم گفته من هر چه در این کتاب نقل کرده‌ام صحیح است.
وی افزود: اگر در این کتاب، روایتی با سند نقل شده است خاطرجمع خوب است؛ اما روایاتی مرسله هستند لذا حکم مرسلات را دارد که گاهی از متن می‌فهمیم که صادر شده است؛ بنابراین آنچه با سند نقل شده معتبر و هر چیزی بدون سند است، باید به متن بنگریم و تک تک را بررسی و اگر اطمینان نیافتیم حجت نیست.
وی با بیان اینکه کتب مهمی داریم که محل حرف است اظهار کرد: شیخ مفید کتب فراوانی دارد که بسیاری از آن‌ها از بین رفته است؛ یکی کتاب اختصاص است که برخی معتقدند این کتاب برای او نیست و نمی‌توان انتساب آن را اثبات کرد؛ لذا استناد کتاب به مولف خیلی مهم و در حدیث مهمتر است.
استادی با بیان اینکه علمای اهل سنت در دهه‌های قبل، تمامی کتب حدیثی ما را فیش‌برداری کرده و هر جا مطلبی علیه خودشان است جمع‌آوری کرده و به رخ ما می‌کشند و مدعی می‌شوند که شما دشمن ما هستید تصریح کرد: در این کتاب مذمت مربوط به خلفا و … زیاد و بسیار مورد توجه علمای اهل سنت است و در ردیه‌ها از آن استفاده می‌کنند که جواب اجمالی ما این است که خود علمای ما هم می‌گویند این کتاب مخلوطی از سخنان است و همه آن برای علی بن ابراهیم نیست و ممکن است همین مطالبی که علیه اهل سنت آمده از خود علی بن ابراهیم نباشد.
وی افزود: بالاتر از این، مطالبی در این کتاب وجود دارد که موید تحریف قرآن کریم است که علمای ما با قاطعیت آن را رد می‌کنند که همین مسئله نیز مورد احتجاج اهل سنت قرار گرفته است؛ بنابراین وقتی از این کتاب، نقل می‌کنیم باید در توجیه آن نیز توانایی داشته باشیم.
استادی با بیان اینکه کتب را نباید دربست قبول کنیم عنوان کرد: حتی در کتب کلینی نیز مطالبی وجود دارد که اشکال در آن است همچنین روایاتی در کتاب علی بن ابراهیم هست که با عصمت ائمه(ع) ناسازگار است.
بنابر گزارش ایکنا، وی در هشداری به ناشران افزود: کتب روایی را نباید بدون شرح و توجیه، ترجمه فارسی کنیم و به عموم مردم بدهیم؛ چون این کتب روایی برای استفاده علماست و مردم غیرعالم ممکن است در خواندن آن دچار تردید و بدبینی شوند؛ لذا اگر قصد این کار را داریم باید هنر توجیه و توضیح داشته باشیم و یا حتما باید تلخیص کرده و در پاورقی توضیح بیاوریم.
استادی با بیان اینکه باید میان کتب گذشته با وضع کنونی تفاوت قائل شویم تصریح کرد: الان شرایطی است که نباید لعن و سب علنی و در کتب بیان شود حتی آیت‌الله سیستانی فرمودند که به اهل سنت بگوئیم «جان ما» یعنی از برادر هم بالاتر.
