مراسم رونمایی از کتاب «مجموعه مقالات همایش ملی فقه هنر» با حضور آیت‌الله مقتدایی، آیت‌الله فاضل لنکرانی، حجج‌الاسلام علیدوست و نواب و جمعی از اساتید فقه و هنر در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) قم برگزار شد.
به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدحسین نواب گفت: مساله فقه و هنر بیش از پنج سال پیش در مدرسه اسلامی هنر دنبال شد ولی به دلیل اینکه باید انظباط کار دنبال میشد احتیاط صورت میگرفت.
وی افزود: مساله اصلی ما این است که در دورهای زندگی می‌کنیم که هنر از سرگرمی به بخشی از شئون زندگی مردم تبدیل شده است و دیگر قابل حذف نیست.
مدیر مدرسه اسلامی هنر گفت: دنیا و حکومتها برای پیشبرد اهداف خود از فرصت هنر استفاده می‌کنند که مشکلات اجتماعی و اخلاقی و دینی خود را باهنر حل کنند؛ در شرق آسیا ادیان شرقی خود را بر هنر تحمیل کرده‌اند.
وی تصریح کرد: هنر مشکلی نیست که آن را حل کنیم بلکه زبان قدسی است که می‌توانیم مشکلات دینی و اجتماعی جامعه را از این طریق حل کنیم؛ هنر فرصت پرمخاطرهای است که باید از آن به خوبی استفاده کرد.
نواب اظهارکرد: سرانه گوش دادن به موسیقی در ایران ۴ ساعت است؛ این چهار ساعت فرصتی است که می‌توان آن را در اختیار دین قرار دهیم؛ در این شرایط و پس از گذشته ۳۵ سال از انقلاب حکومت ما که یک حکومت شریعتمدار است نیازمند آن است که پاسخ این مباحث را از حوزه گرفته و به جامعه عرضه کند که مدرسه اسلامی هنر نیز بر این مبنی تأسیس شد.
وی گفت: پیش از فلسفه و حکمت و تاریخ هنر سؤال این بود که در چه محدودهای می‌توانیم حرکت کنیم که در این زمینه فقه باید به ما کمک میکرد؛ سند بالادستی که در جمهوری اسلامی نوشته می‌شود باید لوازم فقهی را رعایت کرده باشد و وقتی سند بالادستی وجود نداشته باشد کاری نمی‌توان کرد که دنبال ثمرش باشیم.
علیدوست: تبیین شش راهکار مهم در استفاده حداکثری از ظرفیت فقه
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم طی سخنانی با ذکر این مطلب که فقه، دانش کشف شریعت و هنر نیز خلقی بدیع، متکامل و مطبوع است گفت: هنر، قدسی است؛ البته نباید از حق گذشت که هنرنما نیز وجود خارجی دارد، ولی اگر هنر را به این شکل معنی کردیم، کف هنر، استحباب است که گاهی به مرز وجوب می‌رسد و گاهی انقلاب ماهیت پیدا کرده و حرام می‌شود، پس فقه هنر، دانشی است که به دنبال این پدیده میپردازد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهارکرد: هنر پدیدهای است که نقش آفرینی آن با گذشته قابل مقایسه نیست و فقه باید سؤالات مرتبط به آن را پاسخ دهد، کارشناسان بیان می‌کنند که امروزه با دو سونامی اطلاعات و ارتباطات مواجه هستیم.
علیدوست اظهارکرد: اگر تمام شهر تهران به کتابخانه مبدل شود و در عدد ۴۵۰۰ ضرب شود، به حجم اطلاعات داخل اینترنت میرسیم، مراجعه به این اطلاعات در یوتیوب ۴۹۰ میلیون نفر بازدید کننده انحصاری غیرتکراری در ماه است که در فیسبوک به ۸۰۰ میلیون نفر می‌رسد؛ ۴۸۰ میلیون صفحه مستهجن نیز در این فضا وجود دارد؛ این آمار نسبت به آنچه موجود در اینترنت است یک بیست‌وپنج میلیونیوم است.
این استاد حوزه با ذکر این مطلب که فروش و اجاره ویدیوهای مستهجن ۴ و ۲ دهم تریلیون دلار سود را نصیب این شرکتها کرده است بیان کرد: حال با این فضا مواجه هستیم و باید فکری برای آن کرد؛ از دیگر سوی امکانات و زمینهها نیز یک فرصت استثنایی است در اختیار ما قرار گرفته است؛ البته دولت نیز از حوزه در این مسیر حمایت می‌کند که باید از این فضا به خوبی بهره ببریم.
باید به دنبال فقه جواهری باشیم
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: هر کاری که صورت میگیرد، باید در چارچوب انضباط فقهی باشد؛ حرکت ژورنالیسم بدون وزانت علمی ارزشی ندارد؛ باید به دنبال فقه جواهری باشیم.
استاد حوزه اظهارکرد: رهبر انقلاب نیز بر لزوم انضباط فکری تأکید کردند؛ در مرحله بعد باید کار اساسی در این زمینه صورت گیرد؛ یکی از مسئولان فرهنگی در سابق بیان کرد که عدهای از هنرمندان باید به حوزه بروند تا مجتهد شوند تا احکام را استخراج کنند که حرفی کاملاً سست و بی‌اساس است.
علیدوست تصریح کرد: در ادامه باید از نگاههای صرفاً سلبی دوری کنیم؛ نباید تصور کنیم که هرچه فرصتها را به آسیب تبدیل کنیم هنر کردهایم؛ اصل بعدی نیز آن است که باید به انگیزه کشف ظرفیت حداکثری فقه کار کنیم.
بحث موسیقی و غنا در مکاسب ابهامات را رفع نکرده است
وی گفت: در این زمینه باید شش کار مهم انجام شود؛ نخست باید ابهامها در ساحت فقهی برطرف شود؛ بحث موسیقی و غنا در مکاسب ابهامات را رفع نکرده است.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: در مرحله دوم مبانی فتاوا باید بررسی شود؛ فقهای بزرگ را ارج مینهیم، ولی نباید در گذشته متوقف شویم و مبانی را بررسی کرده و به بهترین پاسخها برسیم.
استاد حوزه اظهارکرد: فعالیت سوم، بررسی حدود ورود فقها است؛ بسیاری از ورودی‌ها ورود به حوزه غیر فقهی است.
علیدوست تصریح کرد: فعالیت چهارم، باز کردن افقهای جدید است؛ بسیاری از روایات مرتبط به غنا ذیل آیات است؛ آیه بیان می‌کند که «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ»؛ امام ذیل این آیات بیان می‌کند کاین لحو الحدیث به معنی غنا است.
وی گفت: بزرگان ما از جمله شیخ اعظم و… آیه را نگاه می‌کنند و روایت را مطرح می‌کنند و وارد لغت میشوند؛ مرحوم نراغی ۱۱ نظر را ذکر می‌کند و در نهایت قدر متقین می‌گیرند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: شیخ اعظم غنا را منحصر به صدا نمیداند و غرض و نتیجه را نیز مشخص نمیکند و به همین دلیل نه غرض تأثیر دارد و نه فایده آن مؤثر است و نه اینکه مفادی که در غنا بیان شده است مشخص نیست و قول نیز در آن مشخص نیست.
استاد حوزه اظهارکرد: سؤال این است که مگر این روایت ذیل این آیه نیست؟ آیه از “لهو الحدیث” سخن میگوید پس صرف صدا منظور نیست، بلکه منظور حدیث لهو است؛ در ادامه بیان می‌کند که شما را از راه خدا گمراه کند؛ پس از روایت ذیل این آیه است چه معنی دارد که خدا یک صدایی که در آن نه گفتار مهم است نه هدف و نه غرض با این آیه بیان کند.
علیدوست تصریح کرد: پس اگر دنبال صدای لهو حرام هستیم، باید بگوییم که هر گفتار لهوی که به انگیزه گمراه کردن دیگران و تمسخر آیات الهی است حرام است؛ نتیجه آن است که بین آیات و روایات، رابطه دو سویه تفسیری باید حاکم باشد یعنی روایت آیه را تفسیر می‌کند و همان آیه که با این روایت تفسیرشده است باید روایت را تفسیر کند.
تهران باید قانون برخواسته از فتاوا را تعیین کند
وی گفت: فعالیت پنجم آن است که مشکل اساسی امروز ما بحث فتوا و قانون است؛ اگر جامعه‌ای حکومت نداشته باشد، فتوا جواب می‌دهد، ولی وقتی بخواهند که برنامه ریزی شود باید همان فتاوا به قانون مبدل شود؛ تهران باید قانون برخواسته از فتاوا را تعیین کند و قم نیز این فتوا را بیان می‌کند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: در این فرایند تبدیل از فتوا به قانون کار باید از سوی قم حل شود؛ نقش فقه باید در کشور اسلامی ما پررنگ باشد؛ وقتی این فتاوا به قانون مبدل شد امورات در کشور تنظیم می‌شود.
استاد حوزه اظهارکرد: فعالیت ششم، استنباط برای نظام است؛ یکی از سؤالات این است که آیا قواعد فقه نظام‌های فردی همان نظام‌هایی است که به دنبال برنامه ریزی است؟.
آیت‌الله علیدوست تصریح کرد: مثلاً بحث استحکام و ثبات خانواده در کدام کتاب فقهی بیان نشده است؛ البته این بحث نباید در این کتب جایی نیز داشته باشد؛ ولی در برنامه ریزی کلان کشور که به دنبال سیستم سازی است نمی‌توان از عنوان استحکام خانواده بگذرد.
وی گفت: در بحث‌های موضوع شناسی و رفت و آمدهای هنرمندان باید تعاملاتی باشد چون گاهی ممکن است نگاه فقیه به ادله تفاوت کند. کار مهم و بر زمین‌مانده در این بخش بحث‌های موضوع شناسانه مصداق شناسانه باید انجام شود.
فاضل لنکرانی: برای بیان حلال و حرام حدود باید به غرایز توجه داشته باشیم
آیت‌الله فاضل محمدجواد فاضل لنکرانی از دیگر سخنران مراسم رونمایی از مجموعه مقالات همایش «فقه هنر»، با اشاره به برکات نظام اسلامی در زمینه رشد و فتح باب‌های جدید در حوزه‌های علمیه گفت: گام‌های بسیار خوبی در چند دهه اخیر در ابواب مختلف فقهی برداشته شده است که باید این دستاوردها در قالب همایش یا برنامه‌های دیگر به مردم، طلاب و دیگران اطلاع رسانی شود.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، فقه هنر را یکی از عرصه‌ها و قلمروهای پیشرفت علمی در حوزه دانست و گفت: این مقوله در گذشته جای کاری در حوزه نداشت، ولی امروز خوشبختانه باب فعالیت در این بخش به خوبی باز شده است.
وی بیان کرد: اگر از فقه هنر صحبت می‌کنیم، باید به دو شکل آن نیز اشاره کنیم؛ نخست فقه موضوعات هنری که شامل شعر، طنز، هنرهای تجسمی، موسیقی، غنا و…است؛ موضوعات هنری است؛ مقصود ما این نیست که حرامها حلال شود، بلکه غرض این است که نگاه دقیق‌تری به ادله فقهی داشته باشیم.
این استاد حوزه بحث دوم را ادله عناوین هنر ذکر کرد و گفت: در اینجا گاهی عنوان فقیه خود را محور قرار می‌دهد و به بررسی عنوان میپردازد، ولی دیگر به استقلالی و تبعی بودن عنوان نمیپردازد؛ برخی از مضامین روایات مطابق با یک قاعده است که باید در بیان مضامین روایات به این قواعد اشاره کرد.
در بحث غنا باید عنوان اصلی را مطرح کرد
فاضل لنکرانی با اشاره به بحث غنا گفت: در بحث غنا باید عنوان اصلی را مطرح کرد، زیرا ائمه(ع) مصادیق را با توجه به عنوان بیان کرده‌اند؛ در خصوص شطرنج روایات خاصی داریم، ولی در زمان خود این بحث یک عنوان کلی داشته است.
وی افزود: شطرنج در گذشته مصداق ترویج کفر بوده است و به همین دلیل، در برخی بیانات شطرنج به مثابه کفر بیان شده است؛ حالا باید بیان کرد که این مصادیقی که ائمه مطرح کرده‌اند از چه بابی بوده است؟
اطلاق و عموم نباید در ادله مطرح شود
این استاد حوزه یادآور شد: نکته دیگر این است که اطلاق و عموم نباید در ادله مطرح شود و به همین خاطر باید به دنبال عنوان کلی برویم؛ عناوین مافوق همیشه به‌منزله حاکم و مفسر عناوین مادون هستند؛ عناوین مافوق بر عناوین مادون حیثیت تقییدیه دارند.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با اشاره به حکم حرمت صدای زن، گفت: سؤالی مطرح می‌شود که آیا تنها عنصر حرام بودن این بحث تنها لذت بردن از صدا است یا انتفاع و طمع دیگران؟ اقتضا غریزه از سوی شارع حرام اعلام نمی‌شود؛ پس مجرد لذت بردن متعارف از یک صدای خوب موجب حرام نمی‌شود، بلکه باید فوق این امر باشد؛ پس منظور این است که زن به شکلی صحبت کند که مرد را تحریک به حرام کند.
بنابرگزارش حوزه، فاضل لنکرانی اظهارکرد: در بحث فقه هنر علاوه بر عناوین مادون و مافوق به این جنبه نیز توجه داشت که بگوییم اسلام با مطلق لذت موافق است؛ یعنی نباید بیان کنیم که هرچه وارد فاز لذت می‌شود حرام است.
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با ذکر این مطلب که برای بیان حلال و حرام حدود باید به غرایز توجه داشته باشیم تصریح کرد: اگر مردی به زنی سخنی گفت که باعث خنده وی شد، چه حکمی را جاری می‌کنیم؟ اگر این گونه باشد که کار بسیار سخت می‌شود، ولی اگر بیان کنیم که اسلام بیان می‌کند که آنجا که منجر به فساد و مقدمه فساد می‌شود حرام است مساله حل می‌شود.
