آیت‌الله واعظ زاده خراسانی در جلد اول میراث ماندگار اساتید خود را در حوزه‌های مختلف نام برده است که از جمله استاد محمدتقی شریعتی است و در آنجا به صراحت نوشته‌‌اند که من گاهی آرای ابتکاری وی را در تفسیر بر آرای تفسیری مرحوم علامه ترجیح می‌دادم. نگاه‌های ایشان به معنای واقعی کلمه رها بود از همه وابستگی‌ها و پیوستگی‌ها. او فقیه، روحانی و حوزوی بود ولی ابدا در قید چنبره‌های محدودکننده در حوزه اندیشه نبود. ذهن بسیار قانونمندی داشت و از این جهات به ریشه‌ها می‌پرداخت و در آرای خود بسیار تحت تأثیر شیخ طوسی بوده است.
به گزاش شبکه اجتهاد، مراسم بزرگداشت مقام علمی و فرهنگی مرحوم آیت‌الله شیخ محمد واعظ زاده خراسانی، محقق و متفکر اسلامی معاصر، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، شنبه گذشته در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
آیت‌الله واعظ‌زاده، الگویی موفق در حوزه علوم انسانی
حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی در ابتدای این مراسم گفت: بیش از ۳۰ سال است که در محضر استاد واعظ زاده هستم. به لحاظ علمی، ملی و اجتماعی ایشان را یکی از مصداق‌های دقیق وظایف علمی پژوهشگاه می‌دانم. در دانشگاه‌های ایران چند رشته از خوش اقبالی ویژه‌ای برخوردار شدند، اگر تاریخ ۹۰ ساله دانشگاهها را ملاحظه کنید، در این میان تاریخ ادبیات فارسی، فلسفه و حوزه مطالعات قرآنی است. دلیل این خوش اقبالی پیوند دقیق علمی میراث سنت مداران ما با دانشگاهها بود. استاد مهدی محقق، مصداق بارز این مسأله است و کمی عقب‌تر استاد همایی، فروازانفر و امثالهم.
مرحوم استاد واعظ زاده واقعاً یک تاریخ است و می‌توان از این تاریخ بازکاوی کنیم و برای رشته‌های علوم انسانی درس مدیریتی بگیریم از جمله برای حوزه مطالعات قرآنی. این خوش اقبالی یعنی برخورداری دانشگاه از میراث‌های سنت ایرانی اسلامی موجب شده این رشته‌ها در جهان قوی شوند. در رشته فلسفه هم ایران از این مزیت برخورادار بود. این چند رشته با تعامل می‌توانند حوزه علم را بارورتر کنند. رشته علوم انسانی کمابیش از این مزیت برخوردار بود. در پژوهشگاه هم رشته نیمه دایر مطالعات قرآنی ارتقا یافت و به پژوهشکده مطالعات قرآنی تبدیل شد. این رشته هم راهی جز کشف رمز و راز موفقیت دو رشته دیگر ندارد و باید پیوند خود را با رشته‌های قرآن پژوهی و دین پژوهی حفظ کند و این جلسه امروز بارزترین مصداق این پیوند است و اعلام نیاز این پژوهشگاه به این مفاخر است.
استاد واعظ زاده دو ویژگی دارد: اول اینکه ایشان شخصیتی چندوجهی بودند، بدین معنا که در چندین زمینه صاحب نظر و محقق و صاحب نظر بودند و به فراتر از یک رشته تسلط داشتند، دوم اینکه انصاف علمی داشتند. مشی او مشی اسلام منهای خشونت و اسلام سلم بود که لازمه آن انصاف بود که در تار و پود اندیشه و آثار استاد واعظ زاده می‌توان مشاهده کرد. او یک الگوی موفق در حوزه علوم انسانی است.
آیت‌الله واعظ زاده دارای تفکر دایره المعارفی بود
در ادامه این مراسم، آیت‌الله محمدعلی تسخیری در سخنانی اظهار کرد: مرحوم واعظ زاده، متفکری است که در همه علوم اسلامی تقریباً فعالیت کرده و نوشته و ابتکاراتی را ارائه داده است. نمی‌توانم بگویم او در همه ابتکارات خود موفق بوده و شاید بنده چندبار با او مباحثه داشته و نتیجه‌ای نگرفته ام، ولی می‌توانم بگویم ایشان در اکثر ابتکاراتشان موفق بودهاند و شاید چالش‌هایی که با آن مواجه بودهاند، سبب آن همه ابتکاراتی است که معمول در کارشان بوده است. اگرمروری بر فعالیت‌های فکری و علمی ایشان داشته باشیم مسأله جامعیت علمی او یا دایره المعارف بودنش برای ما کاملاً واضح می‌شود.
ایشان درباره فقه، اصول و مذاهب و تاریخ فقها واقعاً ابداع و ابتکار داشتند و مقالاتی در این خصوص دارند. او بحثی درباره سید مرتضی دارند که شاید چهره تقریبی سید مرتضی را نشان دهد. در رابطه با بحث‌های تقریبی همان کتاب ناصریات را می‌توان ذکر کرد. بحث‌های او نشان میدهد واقعاً دارای تفکر دایره المعارفی بودند. همچنین دایره المعارفی درباره لغات و اصطلاحات قران دارند که شاید ۴۰ جلد شود. ایشان متفکری جامع الاطراف بود و هر تحقیقی که از ایشان دیدیم، نشان از ابتکارات اوست.
نکته مهم مرحوم آیت‌الله واعظ زاده این بود که با چالش‌های زیادی مواجهه داشت. یک بار مقاله‌ای نوشتند بر خلاف نظرات ۲ مرجع از مراجع قم که حمله‌هایی به ایشان شد ولی ایشان مستدل به آنها جواب دادند. یکی از هنرهای واعظ زاده این بود که در فضایی مبهم مسأله تقریب را مطرح کردند، بر خلاف امروز که بسیاری از پرسش‌ها در این خصوص پاسخ داده شده است.
آیت‌الله واعظ زاده به تمام معنا اهل علم بود
دکتر مهدی محقق در ادامه این مراسم در سخنانی اظهار کرد: خانواده ما با خانواده مرحوم واعظ زاده بسیار نزدیکی داشت و آنها دو چهره شناخته شده در مشهد بودند. مرحوم واعظ زاده با من در کلاس اول همکلاسی بودند و ارتباط ما با مرحوم واعظ زاده زیاد بود.
مسأله دیگر مسأله تقریب بود که آیت‌الله واعظ‌زاده پایه گذار آن بودند و آیت‌الله تسخیری هم آن را ادامه دادند و این مسأله تقریب از قدیم الایام مورد توجه دانشمندان بود که تا می‌توانند اختلاف را کم کنند.
در جریان کارهای علمی مرحوم واعظ زاده بودیم و او اهل علم به تمام معنا بود و زمانی که می‌خواستیم دایره المعارف تشیع را پایه گذاری کنیم، از یکی از رساله‌های واعظ زاده که برای آیت‌الله بروجردی نوشته بودند، استفاده کردیم. ایشان از نظر علمی خدمات بسیاری داشته‌‌اند که از آن در جاهای مختلفی استفاده شده است.
تقریب مسأله‌ای عقلانی است
حجت‌الاسلام رئیسیان، ریاست دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه این مراسم گفت: تقریب یکی از ضرورت‌های جامعه بشری است و همان طور که آیت‌الله تسخیری اشاره کردند، این بحث منشاء عقلانی دارد که انصافا هم همین طور است و این تقریب، تقریب بین مذاهب نیست و پیروان ادیان الهی اکنون به این نتیجه رسیده‌‌اند که با توجه به فضای حاکم فرهنگی بر جهان باید موحدان ادیان ابراهیمی به فکر همراهی و همدلی و تکیه بر مشترکات باشند تا بتوانند فضا را برای زندگی دینداران و متدینان فراهم کنند. اکنون مستحضرید در سطح بین المللی شورای جهانی ادیان ابراهیم تشکیل شده است. از عالم تشیع، ما نماینده‌ای آنجا نداشتیم ولی اکنون یکی از دانشجویان فعال ما که تحصیلاتی در خارج از کشور داشتند را با توجه به فعالیت‌هایی که آنجا داشتند، دعوت کردند که به عنوان نماینده تشیع عضو این شورا باشند.
این موضوع، نشان دهنده این است که تقریب مسأله‌ای عقلانی است. وقتی سوره آل عمران را مشاهده می‌کنیم می‌بینیم در سیاق این آیات، امر به معروف، دعوت به وحدت و نهی از تفرقه است. تواضع، انصاف، آزاد اندیشی، آزادمنشی و علم وافر و تلاش و پشتکار، شخصیتی از مرحوم واعظ زاده ساخته بود که توانسته هم با دیگران تعامل کند و هم شخصیتی منصف و معتدل داشته باشد تا بتواند حتی با دشمن وارد گفتگو و مذاکره شود. به تعبیرعرب‌ها او یک انسان رسالی بود یعنی برای خودش رسالتی را تعریف کرده و در آن از هیج تلاشی فرو گذار نبود. این شخصیت تقریبی به یکباره در او پدید نیامده بود. تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی و فعالیت‌های دیگر نشان از دغدغه ایشان در این خصوص است.
آیت‌الله واعظ زاده آرای ابتکاری استاد شریعتی را بر آرای تفسیری علامه ترجیح میدهد
همچنین حجت‌الاسلام مهدوی راد در این مراسم درباره خصوصیات اخلاقی و علمی مرحوم آیت‌الله واعظی گفت: اولین آشنایی من با شخصیت این بزرگوار از طریق سلسله مقالاتی بود که در نشریه دانشگاه الهیات و معارف اسلامی منتشر شد. جامعیت ایشان هم در فقه و هم در کلام، و هم در حدیث و تفسیر همراه با تخصص بود. ایشان آگاهی گسترده‌ای از مجموعه تمدن اسلامی داشت و من در جایی گفته ام که نگاه ایشان به دین کاملاً نگاه تمدنی بود و گستره آگاهی ایشان بسیار حیرت آور است. ویژگی سوم ایشان، حریت و صراحت او در ابراز عقیده و اظهار نظر بود.
او در جلد اول میراث ماندگار اساتید خود را در حوزه‌های مختلف نام برده است که از جمله استاد محمدتقی شریعتی است و در آنجا به صراحت نوشته‌‌اند که من گاهی آرای ابتکاری وی را در تفسیر بر آرای تفسیری مرحوم علامه ترجیح می‌دادم. نگاه‌های ایشان به معنای واقعی کلمه رها بود از همه وابستگی‌ها و پیوستگی‌ها. ایشان فقیه، روحانی و حوزوی بود ولی ابدا در قید چنبره‌های محدودکننده در حوزه اندیشه نبود. ذهن بسیار قانونمندی داشت و از این جهات به ریشه‌ها می‌پرداخت و فکر می‌کنم در آرای خود بسیار تحت تأثیر شیخ طوسی بوده است.
