فقها و کتب فقهی مذهب حنبلی

فقهای معروف در این مذهب عبارتند از:
– احمد بن حنبل (مق) مؤسس مذهب(۱)
– خرقی، ابوالقاسم عمر ین حسین (م۳۴۳ق): المختصر فی الفقه.
– ابویعلى(م۴۵۸ق): الأحکام السلطانیه، و: المجرد ، و: التعلیق ، و: الروایتین
– ابوالخطاب بغدادی = محفوظ بن احمد بن حسن کوذانی (م۵۱۶ق): الهدایه، و: العبادات الخمس
– ابن قدامه مقدسی= موفق الدین أبو محمد عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامه بن مقدام بن نصر (م۶۲۰ق): المغنی مشتمل بر ۱۲ جزء که مجموعه‌ای عظیم در فقه مقارن با ترجیح مذهب حنبلی است، و: عمده الفقه، و: المقنع، و: الشرح الکبیر علی متن المقنع و: الکافی فی فقه الامام أحمد بن حنبل.
– ابوالوفاء علی بن عقیل بن محمد بغدادی (ق۵۱۳ق): التذکره، و بزرگ‌ترین تصنیف او: الفنون و: الفصول = کفایه المفتی
– عبدالرحمن بن إبراهیم بن أحمد أبو محمد بهاء الدین المقدسی (م۶۲۴ق): العده فی شرح العمده (شرح کتاب عمده الفقه، موفق‌الدین ابن قدامه مقدسی).
– ابن ابی‌عمر شمس‌الدین ابن‌قدامه (م۶۸۲ق): الشرح الکبیر
– ابوالبرکات عبدالسلام بن ابوالقاسم بن تیمیه (م۶۵۲ق): المحرر
– زرکشی، شمس الدین محمد بن عبد الله (م۷۷۲ق): شرح مختصر خرقی
– ابوالفرج زین الدین عبد الرحمن بن احمد بن عبد الرحمن معروف به ابن رجب (م۷۹۵ق): القواعد الفقهیه.
– ابن مفلح/ نوه (م۸۸۴ق): المبدع فی شرح المقنع
– مرداوی، ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن (م۸۸۵ق): الإنصاف ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮاﺟﺢ ﻣﻦ اﻟﺨﻼف ﻋﻠﻰ ﻣﺬهﺐ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ؛ و: التنقیح المشبع، و: تصحیح الفروع
– موسی بن احمد بن موسی حجاوی مقدسی (م۹۶۸ق): الإقناع فی فقه الإمام احمد بن حنبلغ و: زاد المستقنع
– ابن‌نجار، محمد بن احمد بن عبدالعزیز فتوحی (م۹۷۲ق): منتهی الإرادات فی جمع المقنع مع االتنقیح و الزیادات (که از کتب معتمد متأخر حنابله و محور قضاء و افتاء است).
– شیخ مرعی بن یوسف کرمی (م۱۰۳۳ق): غایه المنتهى فی الجمع بین الإقناع والمنتهىغ و: دلیل الطالب (مختصر منتهی الارادات ابن‌نجار).
– علاء‌الدین علی بن سلیمان مرداوی مقدسی (م۸۸۵ق): الانصاف فی معرفه الراجح من الخلاف، که موسوعه‌ای در ذکر اختلافات مذهب است.
– منصور بن یونس بهوتی (م۱۰۵۱ق): کشّاف القناع عن متن الإقناع (اثر شرف حجاوی) و: الروض المربع شرح زاد المستقنع (تألیف شرف حجاوی)؛ و: دقائق أولی النهى المعروف (شرح منتهى الإرادات) ، و:عمده الطالب (که کتاب مختصری است).
– عثمان نجدی(م۱۰۹۷ق): هدایه الراغب (شرح عمده الطالب از بهوتی)
– ملا علی قاری(م۱۳۵۹ق): مجله الأحکام الشرعیه(۲)

نوحنبلیان (سلفیه):

– احمد بن عبدالحلیم بن عبدالسلام بن عبدالله، تقی‌الدین أبوالعباس نمیری عامری معروف به ابن تیمیه که اتباعش او را شیخ‌الاسلام نیز می‌نامند (م۷۲۸ق): مجموعه الرسائل الکبری، و: الفتاوی الکبری (=فتاوی شیخ الاسلام) که پنج جلد است.(۳)
– شمس‌الدین ابن قیم جوزی (م۷۵۱ق): مؤلف إعلام الموقعین عن رب العالمین در چهار جلد، و نیز: الطرق الحکمیه فی السیاسه الشرعیه و زاد‌المعاد فی هدی خیر العباد.

—————————–

پانوشت:

1. شاگردش ابوبکر احمد بن محمد بن هانی معروف به اثرم (م؟) مؤلف السنن نیز قابل توجه است.
2. سایر فقها و کتب فقهی مهم حنلیه عبارت است از:
   – شریف هاشمی(م۴۷۰ق): الإرشاد
   – ابن سُنَینَه سامری، نصیرالدین محمد بن عبدالله (م۶۱۶ق): المستوعب
   – ابن‌حمدان حرانی(م۶۹۵ق): الرعایه الکبری، و: الرعایه الصغری
   – ابن مفلح/ پدر (م۷۶۳ق): الفروع؛ و: النکت والفوائد السنیه على مشکل المحرر (از عبدالسلام ابن تیمیه)
   – شویکی، أحمد بن محمد بن أحمد (م۹۳۹ق): التوضیح فی الجمع بین المقنع والتنقیح
   – ابن بلبان(م۱۰۸۳ق): أخصر المختصرات، و: مختصر الإفادات.
   – شیبانی تغلبی(م۱۱۳۵ق): نیل المآرب شرح دلیل الطالب.
   – عبدالرحمن بعلی حلبی(م۱۱۹۲ق): کشف المخدرات (شرح أخصر المختصرات).
   – رحیبانی(م۱۲۴۳ق): مطالب أولی النهى فی شرح غایه المنتهى
   – ابن ضویان(م۱۳۵۳ق): منار السبیل
   – ابن قاسم(م۱۳۹۲ق): حاشیه
   – بلیهی(م۱۴۱۰ق): السلسبیل
3. ابن تیمیه در فقه حنبلی به اجتهاد رسید ولی بسیاری از فتواهای او مطابق هیچیک از مذاهب چهارگانه اهل تسنن یعنی حنبلی، شافعی، مالکی و حنفی نبود. یکی از نخستین آثار او کتاب «عقیده» بود که به نوعی ناروا و خرق عادت در میان سنیان محسوب می‌شد. وی در این کتاب به نقد و رد بسیاری از عقاید کلامی اشعری‌ها پرداخته است. وی پیرو نقل و حدیث و دشمن سرسخت شیعه و تصوف بود. ابن تیمیه بخاطر عقایدش که سخت با مذاهب اسلامی در تعارض بود از دمشق اخراج گردید و علمای آن روزگار تا مرز تکفیر او پیش رفتند. همچنین علمای مدینه و مکه نیز از او ابراز برائت کرده و او را به این شهرها ممنوع الورود اعلام نمودند. وی در رد منهاج الکرامه (علامه حلی) منهاج السنه النبویه را جهت دفاع از اهل سنت و نقد اعتقادات امامیه نگاشت.