بررسی فقهی نگاه به تصویر و فیلم، تبیین انواع نگاه حلال و حرام، لزوم پژوهش جدی در روایات و تعارضات روابط زن و مرد، ضرورت جاری شدن روح دین در رسانه، ادعای محقق کرکی بر حرمت مجسمه‌سازی، نگاه به تصویر نامحرم در آیینه از منظر صاحب عروه و صاحب جواهر؛ از جمله موضوعاتی است که حجج‌اسلام سید‌کریمی، جباران و شهریار بحرانی مطرح کردند.
به گزارش شبکه اجتهاد، نخستین نشست علمی «مؤلفه‌های تأثیرگذار فقه بر سینما» از سلسله نشست‌های دین و هنر، شامگاه چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت سال جاری، به همت انجمن مطالعات نظری هنر با حضور کارشناسان دینی و رسانه‌ای در مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
بنابراین گزارش، حجت‌الاسلام سید کریمی مدیر گروه فقه مدرسه هنر اسلامی، حجت‌الاسلام جباران عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و شهریار بحرانی از کارگردانان کشور در این مراسم سخنرانی کردند.
حجت‌الاسلام سید کریمی در ابتدای این نشست بر ضرورت پژوهش حوزویان در احکام فقهی جدید تأکید کرد و گفت: رهبر معظم انقلاب در رهنمودی آورده است که حکم برخی مسایل شرعی احتیاط بیان شده است که با تحقیق و پژوهش در منابع فقهی به حکم قطعی خواهیم رسید.
مدیر گروه فقه مدرسه هنر اسلامی ابراز کرد: مناسب است که پژوهشگران حوزوی به موضوعاتی همچون هنر، رسانه و سینما بپردازند و مشکلات، آسیب‌ها و سؤالات در این عرصه را مورد ارزیابی قرار دهند.
ادعای محقق کرکی بر حرمت مجسمه‌سازی
وی به تبیین حکم مجسمه‌سازی از منظر فقهی پرداخت و گفت: ادعایی که محقق کرکی بر حرمت مجسمه سازی کرده است، در منابع فقهی وجود ندارد و حداقل در منابع فقهی نصف به نصف قائل به حرمت و حلیت مجسمه سازی شده‌اند و ما پژوهشی در این باب انجام داده‌ام و مشورتی که با اساتید درس خارج داشته‌ام قائل به حلیت مجسمه سازی از نظر فقهی شده‌ایم.
مدیر گروه فقه مدرسه هنر اسلامی ابراز کرد: همان‌گونه در دروس حوزه، احکام فقهی و قدیمی مورد بررسی قرار می‌گیرد، مناسب است که موضوعات جدید مطرح و بررسی شود و نتیجه این پژوهش‌ها را خدمت حضرات مراجع ارائه دهند و حکم شرعی این موارد نظرخواهی شود.
حجت‌الاسلام سید کریمی بیان کرد: علما و مراجع دینی فرصت کافی نداشتند که تمام باب‌های فقهی را به گونه تخصصی مورد بررسی قرار دهند، بنابراین لازم است طلاب به گونه تخصصی و حرفه‌ای یک باب فقهی را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند.
لزوم پژوهش جدی در روایات و تعارضات روابط زن و مرد
وی بر ضرورت پژوهش حوزویان در عرصه رسانه و سینما تاکید و اظهار کرد: پژوهشگران حوزوی باید روایات و تعارض‌های روابط بین روابط زن و مرد را مورد پژوهش قرار دهند و جمع بندی مناسبی از این موضوع داشته باشند و نتیجه و نظریه‌ای مناسب را به جامعه سینمایی ارائه دهند، اما نباید این نظریه‌ها سبب سرگردانی بازیگران و فیلم سازان شود.
مدیر گروه فقه مدرسه هنر اسلامی با ابراز تأسف از این که در صدا و سیما از روحانیان و علمای با سواد و شناخته شده، استفاده نمی‌شود، گفت: اهالی رسانه مطرح می‌کنند روحانی که به صدا و سیما دعوت می‌شود باید چهره رسانه‌ای داشته باشند، در حالی که مردم سخن نیکو و کاربردی را لازم دارند و نیازمند چهره زیبای روحانی و سخنران نیستند.
حجت‌الاسلام سید کریمی در تبیین بحث نگاه گفت: باید از منظر فقهی بررسی شود که تصویر و عکس حکم شخص را دارد یا به گونه دیگر است، طبق فتوای رهبر معظم انقلاب تصویر و عکس حکم شخص را ندارد.
مفهوم ریبه میان علما بسیار مبهم است
حجت‌الاسلام سید کریمی ابراز کرد: مفهوم ریبه میان علمای بسیار مبهم است و مفهوم مشخصی در این زمینه بیان نشده است.
مدیر فقه رسانه مدرسه اسلامی هنر عنوان داشت: در مباحث فقهی و اصولی این موضوع مطرح است که مقدمه واجب، واجب نیست و همچنین مقدمه حرام حرام نیست؛ همانند این که فردی برای انجام فعل حرامی به شهری مسافرت کرده است، اقداماتی برای رفتن به آن شهر انجام داده از نظر شرعی حرام نیست.
وی با بیان اینکه انجام مقدمات گناه، قبح عقلی دارد اما از منظر شرعی حرام نیست و در حکم تجری است، گفت: عکس و فیلم در حکم شخص نیست و نگاه به خطوط نورانی حرام نیست، همان گونه نگاه به تصویر زن نامحرم به منزله نگاه حرام نیست.
حجت‌الاسلام سید کریمی اظهار کرد: در روایتی از جواهر آمده است «النظر الی عوره کافرکالنظر الی عوره حمار» در این روایت آمده است که نظر و نگاه به عورت کفار همانند نگاه به عورت الاغ است؛ همچنان که نگاه عورت الاغ از نظر شرعی جایز است، بنابراین نگاه و دیدن اندام و بدن غیر مسلمانان از طریق تصویر و فیلم نیز جایز است؛ هر چند بحث نگاه نیازمند پژوهش و کارشناسی دقیق هستیم.
نگاه به تصویر نامحرم در آیینه از منظر صاحب عروه و صاحب جواهر
مدیر فقه هنر مدرسه اسلامی هنر عنوان داشت: سید یزدی و صاحب جواهر قائل به حلیت نگاه به تصویر به نامحرم در آیینه هستند و این مبحث می‌تواند زمینه‌ای پژوهش در عرصه مشاهده ماهواره و فیلم‌های خارجی باشد.
وی ابراز کرد: باید از منظر مشاهده فیلم‌هایی که زمینه انجام گناه، ایجاد مزاحمت نوامیس مردمی شود، مورد بررسی قرار گیرد؛ به طور قطع فردی که آن خطا را مرتکب شده است گناه انجام داده است، اما حکم شرعی مشاهده این فیلم‌ها چیست؟
حجت‌الاسلام سید کریمی ابراز کرد: فردی که دارای ضعف جنسی بوده است فیلمی به انگیزه تحریک و تقویت جنسی مشاهده می‌کند و دیدن این فیلم حالت مداوا دارد، آیا باز هم دیدن این فیلم از نظر شرعی حرام است یا حکم به حلیت آن داده می‌شود و نظر مراجع در این موارد چگونه است.
وی با بیان این که حکم نگاه و روابط با نامحرم در سینمای حرام باید مورد بررسی فقهی قرار گیرد و افزود: نگاه به فیلم‌هایی که زمینه و انگیزه گناه را در فرد ایجاد می‌کند قبح و حرام عقلی است، اما عذاب و عقاب شرعی ندارد و همچنین انجام مقدمه حرام نیز حرام شرعی نیست و همچنان که انجام مقدمه واجب، واجب نیست.
مباحث فقهی درباره سینما
در ادامه نشست حجت‌الاسلام جباران با بیان این که مباحث فقهی درباره سینمای تاریخی در زمینه تحریف وجود دارد، گفت: اختلاط زن و مرد، تشبه به جنس مخالف، نگاه، انتقال مفاهیم و روابط به وسیله نمادها از مباحثی است که باید در عرصه فقه سینما مورد بررسی قرار گیرد.
وی به بررسی انواع نگاه حلال و حرام پرداخت و گفت: نگاه‌هایی که انسان را در خطر سقوط قرار داده و زمینه‌های انحراف در انسان ایجاد می‌کند، حرام است؛ اما نگاه‌های دیگر دلیل بر حرمت آن وجود ندارد.
حجت‌الاسلام جباران در تبیین مسأله نگاه از منظر فقهی، گفت: مسأله نگاه تولیدگران، مخاطبان و مصرف کنندگان از نظر فقهی باید مورد بررسی قرار می‌گیرد.
«نگاه» از منظر فقه
حجت‌الاسلام جباران با بیان این که از نظر فقهی دو نوع نگاه حلال و حرام وجود دارد، افزود: از منظر فقهی دلیل قطعی بر حرمت برخی از نگاه‌ها داریم، همانند نگاه مرد مسلمان به زن نامحرم، که فتوای تمام مراجع بر حرمت این نگاه است و زمانی که دلیلی بر حرمت نگاه وجود نداشته باشد، بحث لذت و ریبه در نگاه مطرح می‌شود.
وی به تبیین ریبه از منظر فقه پرداخت و بیان کرد: ریبه به حالتی از انسان می‌گویند که زمینه و انگیزه انجام گناه برای او ایجاد شود و منظور لذت در نگاه، لذت جنسی است که حکم خاصی در فقه دارد.
حجت‌الاسلام جباران ابراز کرد: باید از منظر فقهی بررسی شود که نگاه ریبه آمیز حرمت یا حلیت دارد، شیخ انصاری در این باب آورده است که ریبه از خطورت شیطان بوده و فتوای حرمت داده است و هر نگاه ریبه‌آمیز را حرام دانسته است، و فقیهان هر نگاهی همراه با لذت حتی نگاه به دیوار را حرام دانسته‌اند.
وی با بیان زمان که اگر در نگاه دلیل قطعی بر حرمت آن نداشتیم، اصل بر حیلت آن است، گفت: علامه نگاه به زن محترمه مؤمنه در آیینه را حرام دانسته است؛ بنابراین زنانی که برای خویش حریم مناسبی قائل نیستند و نگاه به زنان مبتذله از نظر شرعی حرام نیست و همچنین مرحوم نراقی نگاه با همراه لذت را حلال دانسته است.
وی بیان کرد: آیتالله اراکی نگاه به فیلم‌ها و بازیگران زن بدون قصد ریبه و لذت را جائز دانسته است، اما از نظر فقهی مشاهده فیلم‌هایی که زمینه و انگیزه گناهان را در انسان ایجاد می‌کند، حرام است.
برخی سریال‌ها سبب عادی‌سازی روابط میان نامحرم می‌شود
در بخش دیگر از این نشست، شهریار بحرانی کارگردان مطرح کشور درباره پوشش بازیگران در رسانه گفت: پوشش و حجاب مجریان و بازیگران در صدا و سیما کنترل و بررسی می‌شود و از لحاظ پوشش اسلامی مشکلی وجود ندارد؛ اما رفتارهایی میان هنرپیشگان صدا و سیما وجود دارد که از نظر اخلاقی مناسب و اسلامی نیست.
بحرانی بیان کرد: بسیاری از سریال‌هایی که از شبکه‌های مختلف پخش می‌شود، آثار مخرب بر جوانان و خانواده‌ها دارد و سبب عادی‌سازی روابط میان نامحرم، ایجاد انگیزه جرم و بزه کاری در جامعه می‌شود.
این کارگردان سینما بیان کرد: بازیگر که تنها به جهت مصلحت داستانی نقش فرد بزه‌کار را بازی می‌کند و مرتکب قتل و گناهان کبیره می‌شود، اما نمایش این مسائل سبب می‌شود روز به روز گناه در جامعه گسترده و بازتاب پیدا می‌کند.
وی بر ضرورت فیلم‌سازی مناسب و دینی در فضای رسانه تأکید کرد و افزود: نویسندگان و خالقان اثر، طبقات پایین جامعه و افرادی که با گناهان خو گرفته‌اند را موضوع فیلم‌نامه خویش قرار می‌دهند و اهالی رسانه این توجیه را می‌آورند که برای جذاب شدن داستان و دیده شدن اثر مجبور هستیم بدین داستان‌ها بپردازیم و افراد با فرهنگ و درست‌کار جذابیت داستانی ندارد و با سیاه نمایی جامعه در فیلم می‌توان اثر پربیننده ارائه دهیم.
سیاه‌نمایی در فیلم‌ها برای سرگرم کردن به چه میزانی؟
بحرانی بیان کرد: مناسب است در فقه این موضوع بررسی شود که سیاه‌نمایی در فیلم‌ها برای سرگرم کردن به چه میزانی باشد که تأثیرات مخرب بر جامعه نداشته باشد.
این کارگردان سینما عنوان داشت: نویسندگان و کارگردانان در سینما به دنبال جذابیت فیلم و جذب مخاطبان بسیار هستند و ارزش‌ها و آرمان‌های دینی را دنبال نمی‌کنند.
وی با بیان این که سینما برای مقابله با دین از سوی صهیونیسم به وجود آمده است، گفت: دشمن با ابرازهای مختلف رسانه همچون ویدیو، ماهواره، اینترنت به دنبال دگرگونی ارزش‌های جامعه است، بنابراین باید با تولید فیلم‌ها و آثار مناسب نباید اجازه دهیم که دشمن به هدف اصلی خویش برسد.
بحرانی با بیان این که تاکنون در نظام اسلامی به نقش و وظیفه اصلی رسانه پرداخته نشده است، افزود: تنها هدف صدا و سیما نباید این باشد که مجریان و بازیگران پوشش مناسب داشته باشند، اما روابط میان بازیگران دینی نباشد.
ضرورت جاری شدن روح دین در رسانه
این کارگردان سینما بر ضرورت جاری شدن روح دین در رسانه تأکید و بیان کرد: نمایش برخی از سریال‌ها و فیلم‌ها سبب الگو برداری رفتارهای ناهنجار میان دختران و پسران می‌شود و این چالش خطرناکی است که پیش روی جامعه ما قرار دارد.
بحرانی در پایان این جلسه بیان کرد: دشمن با تصویر و فیلم، فضای مجازی و ماهواره قصد دارد قبح انجام گناهان را در جامعه از بین ببرد و به زودی فیلم‌های سه بعدی و گیم می‌آید و فیلم جلوی چشم مخاطبان ظاهر می‌شود، مخاطب می‌تواند مسیر داستان را تعیین کند.
بحرانی به تبیین اهداف تأسیس سینمای هالیوود پرداخت و گفت: صنعت سینمای آمریکا از سوی یهودیان به انگیزه ایجاد انحطاط اخلاقی در جوامع بشری تأسیس شده است و دشمنان با ساخت فیلم‌های هالیوود توانسته‌اند حجاب بانوان را در کشورهای مختلف مسیحی و مسلمان از بین ببرند.
این کارگردان سینما با بیان این که این نقاط نورانی برای جوانان کشور خطرناک است، گفت: دشمن بعد از صنعت نظامی بیشترین سرمایه خویش بر صنعت رسانه و فیلم‌سازی گذاشته است.
بحرانی در پایان سخنانش ابراز کرد: ما اهالی رسانه از علما و روحانیان انتظار داریم که همچون پدر دلسوز برای سینماگران و بازیگران باشند و سؤالات و شبهاتی که در رسانه مطرح است را پاسخگو باشند./ وسائل وسرففل/ائل
