تفاوت مبانی فقهی موجب اختلاف در اثبات رؤیت هلال ماه شود، مثلاً آیا رؤیت با چشم مسلح معتبر است یا نه؟ آیا هلال برای نقاطی که شب مشترک دارند واحد است یا نه؟، همانند مسائل دیگر رساله عملیه است که در آن کم و بیش تفاوت در فتاوا وجود دارد و اختلاف نظر در آن امری کاملاً معقول و اجتناب ناپذیر است. از آنجا که مجتهد، رأی و نظر مجتهد دیگر را در این مسأله مورد نقد قرار داده و آن را نپذیرفته و رأی دیگری اختیار نموده، بحث وحدت رویه فقهی، مطلبی ناصحیح است.
به گزارش شبکه اجتهاد، هر سال در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان بحث درباره رؤیت هلال ماه شوال در بین همه قشرهای کشور مطرح می‌شود. گروهی معتقدند اختلاف نظر فقهی مراجع معظم تقلید در اثبات حلول ماه شوال باعث می‌شود اعتقادات مذهبی و باورهای دینی بخشی از جامعه آسیب ببیند. این گروه با تکیه بر این استدلال موضوع «ایجاد وحدت رویه» در نظر مراجع را مطرح می‌کنند و گروهی با استناد به پیشرفت‌های علمی در زمینه نجوم بحث درباره زمان رویت هلال را ساده‌انگارانه می‌خوانند. شفقنا با طرح این نظریه‌ها، پاسخ آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی، مرجع معظم تقلید شیعه را جویا شده است.
آیا رؤیت هلال و اثبات اول ماه الزاماً باید با چشم غیرمسلح انجام شود یا رویت با استفاده از دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ یا از داخل هواپیما، کافی است؟
شبیری زنجانی: رؤیت هلال در این موارد کافی نیست؛ بلکه باید مطمئن بود که در فرض نبود مانع مانند غبار و غیره، هلال با چشم عادی قابل رؤیت است.
اگر هلالِ ماه، فقط در قسمت شرقى و یا فقط در قسمت غربى کشوری رؤیت شود، آیا اول ماه برای تمام مناطق آن کشور ثابت می‌شود؟ اگر در برخی مناطق، هلال قابل‌رؤیت نباشد، حکم چگونه است؟
شبیری زنجانی: در صورتی که بدانیم اگر در شهرِ اول، ماه دیده شود، در شهرِ دوم هم دیده می‌شود، اولِ ماه در هر دو شهر ثابت است و در غیر این صورت اول ماه در شهر دیگر ثابت نیست. لازم نیست در تمام یک کشور، اولِ ماه از یک شب آغاز شود.
آیا اصطلاح «اتحاد افق» طبق معنایی که رایج شده، معتبر است؟
شبیری زنجانی: درصورتی‌که از رؤیت ماه در شهری اطمینان حاصل شود که در شهر دیگر امکان رؤیت ماه بوده، اولِ ماه برای آن شهر نیز ثابت می‌شود. مثل اینکه ماه با چشم غیر مسلح در قم رؤیت شود و شخص با اثبات هلال در قم اطمینان کند که در اراک نیز امکان رؤیت با چشم عادی وجود داشته است.
اگر بر پایه اطلاعات و محاسبات نجومی، رؤیت ماه در برخی شهرهای کشور در غروب سه‌شنبه امکان‌پذیر باشد، می‌توان چهارشنبه را عید سعید فطر دانست؟
شبیری زنجانی: اگر مکلف اطمینان نداشته باشد در غروب سه‌شنبه ماه با چشم عادی در منطقه وی قابل رؤیت بوده، باید چهارشنبه را سی‌ام ماه رمضان به‌حساب آورد.
اگر برای مرجع تقلید، اول ماه ثابت شود، آیا بر مقلّد لازم است طبق آن عمل کند؟
شبیری زنجانی: اگر از گفته مرجع، اطمینان به ثبوت اول ماه پیدا کند، کافی است.
اگر مرجع تقلیدی روزی را روز سی‌ام ماه رمضان بداند ولی مقلدش به وسیله خبر رسانه‌ها گمان کند که عید شده و آن روز را افطار کند، تکلیفش چیست؟
شبیری زنجانی: برای جواز افطار، باید ماه بر پایه مبانی مرجع تقلید فرد، رؤیت شود. اگر مقلد از استهلال دیگران نیز حجت شرعی پیدا کند که ماه بر پایه مبانی مرجع خودش رؤیت شده است، کفایت می‌کند. ولی اگر بر پایه مبانی دیگر رؤیت شده باشد، کفایت نمی‌کند و باید آن روز را قضا کند. مثل اینکه مرجع این شخص رؤیت با چشم عادی را ملاک بداند، ولی ماه با تلسکوپ رؤیت شده باشد.
ممکن است اعلام رؤیت هلال از طرف برخی از فقها و عدم اعلام آن از طرف برخی دیگر موجب آسیب رسیدن به باورهای مذهبی بخشی از مردم شود. آیا در بحث رؤیت هلال می‌توان به یک وحدت رویه رسید؟
شبیری زنجانی: اینکه تفاوت مبانی فقهی موجب اختلاف در اثبات رؤیت هلال ماه شود،مثلاً آیا رؤیت با چشم مسلح معتبر است یا نه؟ آیا هلال برای نقاطی که شب مشترک دارند واحد است یا نه؟، همانند مسائل دیگر رساله عملیه است که در آن کم و بیش تفاوت در فتاوا وجود دارد و اختلاف نظر در آن امری کاملاً معقول و اجتناب ناپذیر است. از آنجا که مجتهد، رأی و نظر مجتهد دیگر را در این مسأله مورد نقد قرار داده و آن را نپذیرفته و رأی دیگری اختیار نموده، بحث وحدت رویه فقهی، مطلبی ناصحیح است.
برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی چه راهکاری را پیشنهاد می‌کنید؟
شبیری زنجانی: توضیح و تبیین این مسأله برای مکلفین، سؤالات و ابهامات را رفع می‌نماید. باید مساله برای مردم روشن شود.
با توجه به اینکه علم پیشرفت کرده است و با دستگاه و تلسکوپ‌های بسیار پیشرفته، می‌توان وجود ماه را ثابت کرد، آیا لزوم رؤیت هلال با چشم مسلح، مخالفت با استفاده از علم روز نیست؟
شبیری زنجانی: فقیهی که قائل است برای اثبات ماه، رؤیت با چشم غیر مسلح ملاک است منکر پیشرفت و علم روز نیست بلکه می‌گوید ظواهر نصوص شرعی این است که برای اثبات هلال ماه، چشم عادی ملاک قرار داده شده است، چنانکه دیگران که رؤیت با چشم مسلح را کافی می‌دانند، قائل به این هستند که برای شروع ماه جدید، صرف تولد ماه کفایت نمی‌کند.
