موضوع وهن مذهب بودن قمه زنی در زمان کنونی اگرچه یکی از تأکیدات علما بر نهی از قمه‌زنی است ولی این عمل از جهاتی دیگر مورد نهی و حرمت قرار می‌گیرد و فقهای بزرگ شیعه با توجه به این جهات فتوا به تحریم قمه زنی داده‌اند. در ادامه نگاهی به فتوای علمای بزرگ شیعه دراین‌باره خواهیم داشت.
شبکه اجتهاد: ضرری بودن قمه‌زنی- مرحوم شیخ مرتضی انصاری که سرآمد فقهای شیعه در قرن‌های اخیر است، قمه زنی را از جهت ضررها و آسیب‌های به بدن می‌رساند، حرام می داند. ایشان فتوایی درباره قمه‌زنی دارد که متأسفانه کمتر منعکس شده است و ما آن را در کتاب «عار یا شعار، قمه‌زنی در ترازوی عقل و شرع» منتشر نمودیم. ایشان در این باره می‌نویسد:
«در تعزیه‌داری حضرت امام‌حسین علیه السلام اگر شخص زخمی مثل تیغ و غیره بر خود بزند که ضرر باشد بر بدنش، حرام است؛ اما اگر [عزاداری به] قسمی باشد که درد و اَلَمش در همان وقت تعزیه‌داری باشد نه بعد از آن، مثل سینه‌زدن به طور متعارفِ ناس [مردم] که سیاه و سرخ شود، ضرر ندارد.»
اصولا از نگاه شیخ اعظم انصاری هرگونه آسیب و ضررزدن به بدن حرام است. چنان‌که ایشان در بیان قاعده لاضرر می‌گوید: «قد استفید من الأدله العقلیه والنقلیه تحریم الإضرار بالنفس؛ از دلایل عقلی و نقلی حرمت اضراربه‌نفس استفاده می‌شود.»
وی همچنین می‌افزاید: «علما در حکم ضررزدن، تفاوتی بین ضررزدن به خود و دیگران نگذاشته‌اند.»
او همچنین در کتاب فرائد الاصول می‌نویسد: «پس هر ضرری که به خود شخص یا دیگری وارد شود، حرام می‌شود و تفاوتی نمی‌کند که چه کسی این ضرر را وارد کرده است.»
اصل پاسخ شیخ انصاری در فتوایی که گذشت، به زبان فارسی نوشته است و ما عین آن را نقل کردیم، ولی متأسفانه بعضی دیگر از طرفداران قمه‌زنی برای اینکه شیخ انصاری را موافق قمه‌زنی جلوه دهند با تحریفی آشکار عبارت شیخ را این‌گونه به عربی ترجمه نموده‌اند: «إذا اورد الشخص الجرح بمثل السیف و نحوه علی نفسه و لم یکن مضرا کان ذلک جائزا.»
این در حالی است که شیخ انصاری در قسمت اول این فتوا که ایجاد زخم بر بدن را مصداقِ ضرر و آسیب به بدن معرفی نموده و حرمت آن را بیان می‌کند، در قسمت دوم فتوا نیز ایشان با بیان «سینه‌زدن به طور متعارفِ ناس» بر این معنا تأکید می‌کند.
این نظر شیخ انصاری را می‌توان به میرزامحمدحسن شیرازی، معروف به میرزای بزرگ شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو نیز نسبت داد، زیرا میرزای شیرازی در حاشیه رساله‌ای که این فتوا در آن آمده، به اظهارنظر در مسائل اختلافی با شیخ انصاری می پردازد؛ اما در ذیل این مسئله میرزا اظهارنظری ندارد و ایشان نیز در این مسئله، فتوای شیخ را پذیرفته و با او هم‌عقیده است.
بدعت و تشریع بودن قمه‌زنی
تعدادی از فقهای بزرگ شیعه نیز معتقدند که قمه‌زنی عنوان عزاداری امام حسین علیه‌السلام را ندارد زیرا عرف این عمل را نشانه عزاداری نمی‌داند و هیچ‌کس در سوگ عزیزانش چنین نمی‌کند. از طرفی دیگر نص و روایت به‌خصوصی نیز درباره آن وارد نشده است؛ از این جهت انجام آن به‌عنوان یک عمل دینی صحیح نیست. مرحوم آیت‌الله سیدمحمدکاظم یزدی صاحب عروه الوثقی که بیشتر فقهای معاصر با حاشیه نگاری کتاب ایشان، مرجعیت خویش را آغاز کرده اند، در این باره می‌نویسد:
«تعزیه‌داری حضرت سیدالشهدا ارواحنا فداه باید به‌نحوی باشد که از خود ائمه‌هدی صلوات الله علیهم رسیده و به مثل زخم‌زدن اذن از ایشان نرسیده است و سابقین از علما رضوان الله علیهم هم رخصت نداده‌اند و زخم‌زدن بر بدن دیگری جایز نیست؛ اگرچه خودش اذن بدهد مگر در مقام علاج اوجاع و بر فرضِ زدن دیه ثابت نیست چون عمد است و در عمد قصاص است نه دیه و ثبوت قصاص هم چون به اذن بوده معلوم نیست؛ مگر در غیربالغ که اذن او مؤثر نیست، و اذن ولی هم ثمر ندارد؛ پس از برای غیربالغ حق‌القصاص ثابت است و اتیان به اعمال مذکوره به قصد مشروعیت و به‌عنوان عبادت تشریع است.»
متأسفانه این فتوای صریح نیز تاکنون کمتر منعکس شده است و ما مستندات آن را در کتاب منتشر نمودیم.
این نظر مرحوم آیت‌الله سیدمحمدکاظم یزدی مورد قبول تعدادی از فقهای بزرگ دیگر نیز بوده است. چنانچه مرجع بزرگ شیعه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی بر طبق این مبنا احتیاط واجب را در ترک قمه‌زنی می دانستند، چنانچه ایشان در پاسخ به حکم قمه‌زنی می نویسد:
«رجوع به غیر نماید، اگر مجتهد عادلی تجویز کند در اتّباع او مأذون هستند.»
همچنان‌که مرحوم آیت‌الله بهجت نیز با اشاره به تحریف کلام خود درباره نظر فقهی آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی می‌نویسد:
«آنچه من گفته‌ام آن است که مرجع بزرگوار آ آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی با قمه‌زنی مخالف بوده‌اند و تا پایان حیات خود نیز بر این رأی و نظر باقی بودند؛ و چنین لباسی نیز هم‌اکنون نزد من وجود ندارد.»
از میان فقهای معاصر نیز مرحوم آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی نیز تصریح می‌کنند که قمه زنی عنوان عزاداری امام حسین علیه‌السلام را ندارد و نص و روایت به‌خصوصی نیز درباره آن وارد نشده است؛ ازهمین‌رو انجام آن به‌عنوان یک عمل دینی صحیح نیست. ایشان در کتاب صراط النجاه می‌آورد:
«لم یرد نص بشعاریته فلا طریق الی الحکم باستحبابه؛ نصی درباره شعاربودن قمه‌زنی وارد نشده است؛ پس طریقی برای حکم به استحباب این عمل وجود ندارد.»
البته ایشان پس از بیان این جمله متذکر این مطلب می‌شوند که اگر کسانی این اعمال را از روی خلوص نیت و به‌خاطر همدردی با اهل‌بیت علیهم‌السلام انجام داده‌اند، ممکن است خداوند درصورتی‌که نیتشان خالص بوده، به آنها پاداش دهد. ولی به‌هرحال این ثواب متعلق نیت آنها است و نه عملشان. شاگرد ایشان، مرحوم آیت‌اللّه تبریزی نیز در همین کتاب، این مطلب را تقریر کرده و می‌گوید:
«دخولُ ما ذُکر فی الجزع المستحب لما أصاب سیّد الشهدا علیه‌السلام محل تأمل؛ داخل‌بودن قمه‌زنی در عزاداری امام‌حسین علیه‌السلام جای تأمل دارد.»
همچنین مرحوم آیت‌الله میرزا جواد تبریزی در پاسخ به سؤالی می‌نویسد:
«داخل‌بودن قمه‌زنی در عزاداری سیدالشهدا علیه السلام و اهل‌بیت و اصحاب ایشان سلام الله علیهم ثابت نیست؛ پس بر همه مؤمنین لازم است که آنچه را به‌عنوان گونه‌ای عزاداری محرز و ثابت است اختیار نمایند؛ همچون گریه‌نمودن و سینه‌زنی و برپانمودن دسته‌های عزاداری و حرکت آن، تا حد امکان به‌سوی امکان عمومی برای عزاداری. خداوند شما را در خدمت به اهل‌بیت علیهم‌السلام موفق دارد و جزای خیر در دنیا و آخرت بدان دهد.»
البته افزون بر علمایی که از آنها در اینجا نام بردیم بسیاری از فقهای گذشته و کنونی نیز بنابر جهات گوناگون فتوا به تحریم قمه‌زنی داده‌اند، که تفصیل آن در کتاب «عار یا شعار» آمده است؛ اما حاصل سخن این که بر خلاف هجمه‌های بعضی از طرفداران متعصب قمه زنی، فتوا به تحریم قمه زنی از جهاتی همچون ضرری بودن و یا بدعت بودن آن، اختصاص به زمان کنونی ندارد و بسیاری از علمای بزرگ شیعه نیز به آن اعتقاد داشته باشند. هرچند امروز موضوع موهن بودن قمه زنی عنوانی آن‌قدر آشکار است که بسیاری از فقها و علما با توجه به آن فتوا به تحریم قمه زنی داده اند.
