مقرر مباحث استاد میرباقری می‌گوید: مجموع علوم و دانش‌های تخصصی که جامعه را راهبری می‌کنند باید تحت ولایت قرار گیرد تا به عقلانیت اسلامی دست پیدا کنیم، یعنی مجموعه دانش‌ها و علوم که نقش ایفاء می‌کند باید اسلامی شود.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، حجت‌الاسلام یحیی عبدالهی مقرر نظریه فقه حکومتی استاد سید محمدمهدی میرباقری در «نشست هم اندیشی فقه حکومتی» در مشهد، با بیان اینکه بحث فقه حکومتی را می‌بایست از مبنای کلامی شروع کنیم، اظهار داشت: نقطه شروع صحیح بحث از دین شناسی است و بعد به مراحل بعدی خواهیم رسید. اینکه دین چیست؟ و گستره آن چقدر است؟ تأثیر مستقیم بر جایگاه فقه و دامنه آن دارد، آیا دین صرفا شریعت به معنای گزاره‌های باید و نباید است؟ یا اینکه حقیقت دین ولایت و سرپرستی خدای متعال است؟ که باید در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی واقع شود.

حجیت ذاتی فقط امام است؛ حجت باطنی باید تسلیم حجت ظاهری شود

وی ادامه داد: از منظر استاد میرباقری حقیقت دین عبودیت و سرپرستی خدای متعال است که از طریق ولایت امام جاری می‌شود، سپس در مناسک، تناسباتی پیدا می‌کند که به آن شریعت گفته می‌شود. بنابراین دین به صورت حداکثری باید در جامعه جاری شود و همه اضلاع و زوایای آن را در بر گیرد و هیچ موردی در خلاء قرار نمی‌گیرد. هرجا اختیار و اراده حضور دارد باید تسلیم عبودیت خدای متعال قرار گیرد و از ولایت اعراض نمی‌تواند کند. اگر این مبنای کلامی پذیرفته شود همه قوای انسانی اعم از عقل، تجربه، شهود که حضور اراده در آنها هست باید تسلیم باشد و هیچکدام حجیت ذاتی ندارد. حجیت ذاتی فقط امام است؛ حجت باطنی باید تسلیم حجت ظاهری شود. در جامعه نیز عقلانیت اجتماعی نیز باید تسلیم باشد، مجموع علوم و دانشهای تخصصی که جامعه را راهبری می‌کنند باید تحت ولایت قرار گیرد تا به عقلانیت اسلامی دست پیدا کنیم، یعنی مجموعه دانشها و علوم که نقش ایفاء می‌کند باید اسلامی شود.

عبدالهی افزود: طرح استاد میرباقری این است که در مقام اول «تفقه جامع» باید داشته باشیم و نتیجه آن سرریز در «علوم و دانش‌ها» شود و در مرحله سوم به «الگوها و برنامه ریزی اجتماعی» برسد و اینگونه مجموعه دانشهای بشری به حجیت می‌رسد. این به معنای نقلی کردن همه موضوعات و مسائل نیست و این تحلیل حداکثری بودن دین نیست، بلکه از طریق معارف مستند و روشی که حجیت را تمام کند به لایه‌های بعدی برسد. در اینصورت روش عقلی و تجربی به رسمت شناخته می‌شود اما بر محوریت معارف مستند به وحی.

دامنه‌های تکاملی تفقه

مقرر نظریه فقه حکومتی استاد میرباقری با اشاره به اینکه تفقه از چند جهت تکامل می‌یابد، اظهار داشت: اول اینکه دامنه تفقه از گزاره‌های تکلیفی به توصیفی و ارزشی نیز توسعه یابد، فقط گزاره‌های تکلیفی را به حجیت نمی‌رسانیم بلکه تفقه هم به همین مقیاس می‌بایست توسعه یابد تا مناسک آن از دل منابع اصطیاد شود. دوم؛ تفقه می‌بایست از مقیاس فردی به اجتماعی توسعه یابد؛ مکلف اجتماعی از مکلف فردی متفاوت است.سوم؛ سطح فقه از تأمین عقوبت به رشد و تکامل متناسب با درجات قرب و ولایت ارتقاء یابد و متناسب هر سطح، مناسک مناسب استنباط شود.چهارم؛ منطق از خرد نگر به مجموعه نگر تکامل یابد که منطق آن در دستگاه فکری ایشان تولید شده است. اگر این اتفاق افتد تفقهی که ابتدا معارف مستندی ارائه می‌دهد – که این، متناظر با «مکتب» در برخی دیگر‌اندیشه‌هاست- که فقط گزاره‌های تکلیفی و احکام نیست، بکله مجموعه معارف مستند به وحی است.

متأسفانه امروزه گزاره‌های توصیفی را به فلسفه واگذار کرده‌ایم

این پژوهشگر فقه حکومتی در پایان ارائه خود گفت: امروزه متأسفانه گزاره‌های توصیفی را به فلسفه واگذار کرده‌ایم، اخلاق را در طول تاریخ به عرفان و تصوف سپرده‌ایم که هرکدام با مبانی و متد متفاوت پیش رفته است. برخی معتقدند این سه حوزه ذاتا هماهنگ هستند! اینگونه نیست چرا که هم در عمل اختلاف را می‌بینم هم مبانی و روش متفاوت است. عقلانیت اسلامی می‌بایست از طریق معارف مستند به وحی، و سپس علوم و دانش‌هاو بعد الگوهای برنامه ریزی به دست آید. این نیازمند در برخی‌اندیشه‌ها مستقیم می‌خواهند از مکتب به عینیت برسند ولی بدون اسلامی کردن عقلانیت نمی‌توان به این رسید.