فتوای آیت‌الله سیدعلی سیستانی مبنی بر اختیار مقلدان در چگونگی مصرف وجوهات شرعی در تاریخ فقه شیعه کم‌سابقه نیست و بزرگانی از خاندان صدر نیز چنین فتوایی را صادر کرده بودند.

به گزارش شبکه اجتهاد، در هفته گذشته گفت‌وگویی از حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود دعایی در رسانه‌ها منتشر شد که حاوی نکات مهمی بود. حجت‌الاسلام دعایی در این گفت‌وگو گزارشی از آخرین دیدار خود با آیت‌الله سیدعلی سیستانی، مرجع مشهور جهان تشیع ارائه داد و به یکی از فتاوای مهم این مرجع عالیقدر درباره پرداخت وجوهات شرعی نیز اشاره کرد.

بر مبنای این فتوا مقلدان آیت‌الله سیستانی در عراق لزومی ندارد وجوهات شرعی را به نمایندگان ایشان بدهند یا برای دفترش بفرستند، بلکه می‌توانند در هر کاری که خود مصلحت بدانند، خرج کنند و یکی از محل‌های مصرف این وجوهات می‌تواند مساعدت به فقرا باشد.

در رسانه‌ها و همچنین شبکه‌های اجتماعی از این فتوا با عنوان فتوایی ‌کم‌سابقه در تاریخ فقه شیعه یاد شد. البته این فتوا بی‌سابقه نیست و حدود یک قرن پیش آیت‌الله سیداسماعیل صدر هم چنین فتوایی را صادر کرده بود. همچنین دیگر بزرگان خاندان صدر نیز فتوایی مشابه در این باره دارند.

فتوای آیت‌الله سیداسماعیل صدر

دکتر محسن کمالیان، پژوهشگر و نویسنده کتاب‌هایی چون «مشاهیر خاندان صدر» و «عزت شیعه» در کانال تلگرامی خود در مطلبی با عنوان «از سیداسماعیل صدر تا سیدعلی سیستانی» درباره این فتوای مطرح شده، نوشت:

«طی روزهای گذشته خبری با عنوان «فتوای بی‌سابقه» آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی در شبکه‌های اجتماعی ایران پیچیده است. ناقل خبر حجت‌الاسلام سید محمود دعایی است. وی ضمن گزارش دیدار اخیر خود با آقای سیستانی نقل کرده است که «آیت‌الله نکته مهمی را یادآور شدند که فکر می‌کنم در تاریخ مرجعیت بی‌سابقه باشد و آن اینکه به مقلدان ساکن در عراق فرموده‌اند لزومی ندارد وجوهات شرعی را به نمایندگان ایشان بدهند یا برای ایشان بفرستند، بلکه می‌توانند در هر کاری که خود مصلحت می‌دانند، خرج کنند و از جمله به فقرا مساعدت کنند.»

محسن کمالیان افزوده است: «فتوای آیت‌الله سیستانی اگرچه در تاریخ مرجعیت کم‌سابقه است، اما بی‌سابقه نیست. بیش از صد سال پیش آیت‌الله العظمی سید اسماعیل صدر نیز فتوایی مشابه داده بود. آیت‌الله العظمی سید عبدالحسین شرف‌الدین در کتاب «بغیه‌الراغبین» از آیت‌الله شیخ راضی آل‌یاسین نقل کرده است که سید اسماعیل صدر مقلدینش را به طور عام اجازه داده بود تا خود وجوهات شرعی و حتی سهم امام را میان نیازمندان شهر تقسیم کنند، بی‌آنکه بر مراجعه به وی یا نمایندگانش ملزم باشند. اجازه‌ سید اسماعیل صدر، شامل تمامی مقلدین او در سراسر بلاد اسلامی بود، نه منحصر به مردم کشوری خاص.»

این مطلب در جلد اول کتاب «مشاهیر خاندان صدر» صفحه ۱۷۲، که به تازگی چاپ شده نیز منتشر شده است.

فتوای آیت‌الله سیدصدرالدین صدر

حمید قزوینی، روزنامه‌نگار و پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی که در پرونده کاری خود کتاب‌هایی چون «حدیث روزگار: خاطرات استاد سیدهادی خسروشاهی از امام موسی صدر»، «من و آقا موسی: خاطرات آیت‌الله عبدالجلیل جلیلی از امام موسی صدر» را دارد، نیز به این موضوع پرداخته است. او در کانال تلگرامی خود در مطلبی با عنوان «نظر و روش آیت‌الله صدر درباره وجوه شرعی» نوشته است:

«خبر فتوای آیت‌الله العظمی سیدعلی سیستانی درباره نحوه صرف وجوهات شرعی بازتاب گسترده‌ای در محافل علمی و رسانه‌ای داشت و واکنش‌هایی را هم به دنبال آورد. از جمله اینکه بعضاً گفته شد این فتوا برای دوره‌ای خاص مثل دوران اوج حمله داعش بوده و یا برای سایر کشورها نیست. بالطبع درباره این فتوا و مباحث علمی مرتبط با آن، عالمان و خبرگان و اهل فن به گفت‌وگو خواهند نشست. در عین حال باید توجه داشت که در گذشته هم برخی فقیهان، از این نوع فتاوا داشته‌اند. مثلاً مرحوم «آیت‌الله‌العظمی سید صدرالدین صدر» در رساله «سفینه‌النجاه» صفحه ۱۰۳ بخشی را به «وجوه برّ» (کمک‌های خیریه) اختصاص داده است. وی در تعریف «وجوه برّ» می‌نویسد: برّ یعنی کاری که شرعاً بلکه عقلاً بلکه عادتاً خوب و پسندیده باشد و مالی‌ که در این راه صرف شود، وجوه برّ گویند.»

قزوینی درباره موارد مصرف وجوهات از منظر آیت‌الله صدر نیز این گونه توضیح می‌دهد: «این مرجع شیعه، تعظیم شعائر و تبلیغات اسلامی و تاسیس مساجد و مدارس و بیمارستان‌ و اقامه مجالس تبلیغ و سوگواری در وفیات چهارده معصوم یا جشن در اعیاد مذهبی و استیجار نمودن برای حج و زیارت چهارده معصوم(ع) مخصوصا حضرت سیدالشهدا(ع) و اطعام و طبع قرآن مجید و کتب احادیث، بلکه مطلق کتب دینی و امثال این امور را از مصادیق برّ می‌داند. سید صدرالدین، پرداختن به این امور را ارجح و حتی گاهی واجب می‌داند. وی تصریح می‌کند که به رغم ضرورت میانه ‌روی در نحوه زندگی و پرهیز از اسراف و تبذیر، شخص می‌تواند مصارف «وجوه برّ» را زیاد کند و منع اسراف و تبذیر شامل این بخش نمی شود. (سفینه‌النجاه ص۱۰۳) نکته مهم این است که وی تصریح می‌کند که فرد می‌تواند در طول سال با افزایش مصارف «وجوه برّ» محلی برای زکات و خمس باقی نگذارد. (سفینه‌النجاه ص ۱۰۴) یعنی از پرداخت خمس و زکات معاف ‌شود.»

روش امام موسی صدر برای مصرف وجوهات

بنابر گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، قزوینی بخش دیگری از مطلب خود را به روش امام موسی صدر در مصرف وجوهات شرعی اختصاص داده و نوشته است: «در نمونه دیگر باید به نگاه و روش «امام موسی صدر» در دریافت و صرف وجوهات شرعی اشاره نمود. بسیاری از مردم لبنان هستند که در خاطرات خود اذعان دارند که ایشان هنگام مراجعه افراد برای پرداخت وجوهات شرعی از آن‌ها سوال می‌کرد که آیا در محل زندگی‌شان فرد نیازمندی نیست؟ آیا برای ساخت مسجد، حسینیه، جاده، درمانگاه و یا مدرسه‌ نیاز به کمک ندارند؟ اگر پاسخ مثبت می‌بود از آن‌ها می‌خواست تا خودشان پول را در همان محل صرف کنند.»